Dyrektywa Rady 2009/133/WE z dnia 19 października 2009 r. w sprawie wspólnego systemu opodatkowania mającego zastosowanie w przypadku łączenia, podziałów, podziałów przez wydzielenie, wnoszenia aktywów i wymiany udziałów dotyczących spółek różnych państw członkowskich wprowadziła zasadę, że tzw. wymiana udziałów jest neutralna podatkowo.
Operacja ta polega na wniesieniu udziałów lub akcji jednej spółki do innej spółki w zamian za udziały tej ostatniej w taki sposób, że spółka otrzymująca udziały lub akcje zyskuje większość praw głosów w spółce wnoszonej lub mając taką większość wcześniej, zwiększa liczbę głosów. Przepisy te zostały zaimplementowane do polskiego porządku prawnego, jednak nie odzwierciedlały w pełni regulacji Dyrektywy. Dlatego konieczna była ich nowelizacja, która weszła w życie 1 stycznia 2015 r.
Po zmianie przepisów art. 24 ust. 8a-8c Ustawy o PIT oraz art. 12 ust. 4d oraz 11 i 12 Ustawy o CIT, operacja wymiany udziałów była konsekwentnie rozumiana przez organy podatkowe jako zabieg, w którym jeden wspólnik, wnosząc jednorazowo lub w rezultacie kilku operacji dokonanych w ciągu 6 miesięcy, udziały lub akcje jednej spółki do innej spółki w zamian za jej udziały lub akcje, w rezultacie czego spółka otrzymująca zyskiwała większość praw głosu w spółce, której udziały lub akcje zostały do niej wniesione.
Organy podatkowe inaczej niż sądy administracyjne
Organy podatkowe wywodziły taką interpretację z literalnego brzmienia wspomnianych przepisów, które posługiwały się liczbą pojedynczą pojęcia „wspólnik”. Sądy administracyjne konsekwentnie zaś nie zgadzały się z taką interpretacją tych przepisów. Zwracały uwagę na cel ich wprowadzenia wynikający z Dyrektywy oraz z treści uzasadnienia projektu ustawy nowelizującej obie ustawy o podatkach dochodowych. Mimo upływu lat i jednolitej linii orzeczniczej sądów administracyjnych organy podatkowe konsekwentnie ją ignorowały.
Interpretacja ogólna – nadzieja na koniec sporów
Jednak 7 maja 2021 r. Minister Finansów wydał interpretację ogólną (nr 607071/I), która ma szanse zakończyć wieloletnie spory pomiędzy podatnikami a aparatem skarbowym powstałe na tle stosowania tych przepisów. Minister Finansów potwierdził bowiem, że to interpretacja prezentowana przez sądy administracyjne, a nie przez aparat skarbowy, jest prawidłowa.
Warto przy tym zauważyć, że spór powstał, ponieważ do końca roku 2014 obie ustawy dotyczyły transakcji skutkujących bezpośrednio objęciem przez spółkę nabywającą pakietu większościowego udziałów (akcji) oraz transakcji zawieranych w warunkach, gdy spółka nabywająca posiada już taki pakiet. Jednocześnie, obie ustawy wskazywały, że neutralność podatkowa dotyczy tych operacji, w których „wspólnicy” dokonują wniesienia udziałów lub akcji jednej spółki do innej spółki, zyskując większość praw głosu w wyniku tej operacji. Ponieważ od 1 stycznia 2015 r. przepisy posługiwały się z terminem „wspólnik” w liczbie pojedynczej, wydawane interpretacje odwoływały się do literalnego brzmienia nowych przepisów wskazując na to, że racjonalny ustawodawca dokonał celowej zmiany liczby użytego terminu. Niestety, pomijały przy tym całkowicie cel ich wprowadzenia oraz brzmienie samej Dyrektywy.
Podsumowanie
W tej chwili nie ma już wątpliwości, że neutralna podatkowo będzie operacja wniesienia udziałów lub akcji jednej spółki do innej spółki w zamian za udziały lub akcje tej ostatniej, jeśli w rezultacie wniesienia udziałów lub akcji spółka otrzymująca zyskuje większość praw głosu nawet jeśli jest dokonywana w ramach kilku transakcji dokonanych w ciągu 6 miesięcy, a wnoszących jest więcej niż jeden.
Należy przy tym przypomnieć, że operacja wymiany udziałów jest neutralna podatkowo, jeśli została dokonana z uzasadnionych przyczyn ekonomicznych. Gdy bowiem głównym lub jednym z głównych celów wymiany udziałów jest uniknięcie lub uchylenie się od opodatkowania, przepisów wprowadzających neutralność nie stosuje się. Co więcej, jeśli podatnik nie jest w stanie wykazać, że wymiana udziałów została przeprowadzona z uzasadnionych przyczyn ekonomicznych, domniemywa się, że głównym lub jednym z głównych celów tych czynności jest uniknięcie lub uchylenie się od opodatkowania co pozwala organom podatkowym opodatkować tę transakcję.
Hubert Cichoń, radca prawny, partner w ENODO Advisors