Na wstępie warto wyjaśnić, że zgodnie z art. 1012 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm., dalej „kc”), spadkobierca może przyjąć spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe (tzw. przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza). Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest uzasadnione i stosowane przede wszystkim wtedy, kiedy spadek przedstawia realną wartość (np. spadkodawca miał wartościowe nieruchomości), a więc nie jest uzasadnione jego odrzucenie, lecz jednocześnie spadkobierca obawia się odpowiedzialności za długi spadkowe, o których może nie wiedzieć.
W praktyce wiele osób uznaje postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku za podstawowy dokument służący udowodnieniu względem osób trzecich prawa do spadku. Dla takich osób istotne znaczenie ma zatem interpretacja przepisów przedstawiona przez SN w uzasadnieniu do Uchwały.
Omawianą Uchwałę SN uzasadnił przede wszystkim tym, że zakres rozstrzygnięcia sądu w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku co do zasady wyczerpująco określa art. 677 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43, poz. 296 z późn. zm., dalej „kpc”), zgodnie z którym, w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd stwierdza jedynie nabycie spadku przez spadkobierców oraz wymienia spadkodawcę, wszystkich spadkobierców i wysokość ich udziałów. Z tych względów, nie można domagać się zamieszczenia wzmianki o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza w trybie apelacji. Z kontekstu rozważań Sądu Najwyższego wynika, że nie można domagać się tego także w trybie wniosku o uzupełnienie postanowienia (art. 351 §1 kpc w zw. z art. 13 §2 kpc).
Nie należy zatem liczyć, że postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku posłuży w celu udowodnienia np. wierzycielom spadkodawcy, że przyjęcie spadku nastąpiło z dobrodziejstwem inwentarza (tzn. w celu wykazania ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe). SN zwrócił uwagę, że wykazanie i urzeczywistnienie powyższego ograniczenia odpowiedzialności może nastąpić w innych postępowaniach, np. zgodnie z art. 319 kpc, w procesie wytoczonym przeciwko spadkobiercy przez wierzyciela spadkodawcy, można domagać się, aby w przypadku uwzględnienia powództwa, w wyroku zastrzeżono prawo powołania się na ograniczenie odpowiedzialności w toku egzekucji. Zamieszczenia podobnego zastrzeżenia można domagać się także w klauzuli wykonalności, jeśli wyrok wydany został przeciwko spadkodawcy, zaś jedynie klauzula wykonalności ma być nadana przeciwko spadkobiercy (art. 792 kpc). Jeśli zaś klauzula wykonalności zostałaby nadana przeciwko spadkobiercy zanim złożyłby on oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, spadkobiercy pozostaje jeszcze możliwość wytoczenia tzw. powództwa przeciwegzekucyjnego na podstawie art. 840 §1 pkt 2) kpc.
Powyższe stwierdzenia warto jednak uzupełnić o wskazówki, jak w ogóle można udowodnić przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza (jeśli nie będzie na ten temat wzmianki w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku), ponieważ ta kwestia nie była przedmiotem rozważań SN. Warto zatem przede wszystkim zachować dokument stwierdzający złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza (zgodnie z art. 1018 §3 kc, może nastąpić to przed notariuszem lub przed sądem, należy zatem uzyskać odpis aktu notarialnego, lub odpis z protokołu sądowego). W przypadku, jeśli dotyczy nas przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, wskutek przyjęcia go w taki sposób przez innego spadkobiercę (w przypadku jeśli sami nie złożyliśmy żadnego oświadczenia w tym przedmiocie - art. 1016 kc), warto postarać się o powyższe dokumenty stwierdzające złożenie oświadczenia przez innego spadkobiercę (zgodnie z art. 640 §1 kpc, niezależnie od tego gdzie zostały one sporządzone, takie oświadczenia powinny zostać przesłane do sądu spadku, tzn. co do zasady do sądu ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy). Pewnym dodatkowym dowodem, choć nie bezpośrednim, przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, może być także postanowienie sądu o sporządzeniu spisu inwentarza, które sąd wydaje z urzędu, jeśli złożono oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art. 644 kpc), jeśli inwentarz nie był wcześniej sporządzony z innej przyczyny (np. na żądanie wierzyciela - art. 638 kpc).
Warto zatem pamiętać, że składając wniosek o stwierdzenie nabycia spadku nie możemy liczyć, iż postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku posłuży nam za dowód przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. O udowodnienie tej okoliczności musimy więc zadbać sami, wykorzystując powyższe, przykładowo wskazane, lub inne dostępne dowody.
Krzysztof Niepytalski
aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna