Powołany w tezie Uchwały przepis art. 51 ust. 1 pkt 2) ustawy Prawo budowlane przewiduje możliwość nałożenia w drodze decyzji obowiązku wykonania określonych czynności lub robót budowlanych w celu doprowadzenia wykonywanych robót budowlanych do stanu zgodnego z prawem, z jednoczesnym określeniem terminu ich wykonania. Powyższe dotyczy przy tym przypadków, kiedy uprzednio wydane zostało postanowienie o wstrzymaniu prowadzenia robót budowlanych, o którym mowa w art. 50 ust. 1 ustawy Prawo budowlane. Postanowienie, o którym mowa w art. 50 ust. 1 ustawy Prawo budowlane, dotyczy zaś mniej typowych przypadków tzw. samowoli budowlanej, tzn. przypadków innych niż wykonywanie obiektu budowlanego lub jego części bez wymaganego pozwolenia na budowę (którego to przypadku dotyczy art. 48 ust. 1 ustawy Prawo budowlane), albo wykonywanie obiektu budowlanego lub jego części bez wymaganego zgłoszenia bądź pomimo wniesienia sprzeciwu przez właściwy organ (którego to przypadku dotyczy art. 49b ust. 1 ustawy Prawo budowlane). Chodzi tu zatem o samowolę dotyczącą przebudowy, montażu, remontu lub rozbiórki obiektu budowlanego. Przepisy art. 50 ust. 1 i art. 51 ust. 1 ustawy Prawo budowlane, mogą dotyczyć także przypadków niestanowiących samowoli, jeśli roboty budowlane są dotknięte wadami określonymi w art. 50 ust. 1 pkt 2) - 4) ustawy Prawo budowlane, tzn. są wykonywane w sposób mogący spowodować zagrożenie bezpieczeństwa ludzi lub mienia bądź zagrożenie środowiska, są wykonywane na podstawie nieprawidłowego zgłoszenia, lub w sposób istotnie odbiegający od ustaleń i warunków określonych w pozwoleniu na budowę bądź w przepisach.
Postępowanie mające na celu wydanie decyzji, o której mowa w art. 51 ust. 1 pkt 2) ustawy Prawo budowlane, jest nazywane postępowaniem naprawczym. Na gruncie stosowania powyższego przepisu, w orzecznictwie pojawiły się rozbieżności, dotyczące kwestii, czy może być on podstawą do nałożenia obowiązku złożenia przewidzianego w art. 32 ust. 4 pkt 2) ustawy Prawo budowlane oświadczenia o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane. Art. 32 ust. 4 pkt 2) ustawy Prawo budowlane przewiduje, że powyższe oświadczenie jest składane pod rygorem odpowiedzialności karnej.
NSA jednoznacznie rozstrzygnął powyższy problem prawny, stwierdzając, że art. 51 ust. 1 pkt 2) ustawy Prawo budowlane, nie może stanowić podstawy nałożenia obowiązku złożenia oświadczenia o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane. W uzasadnieniu Uchwały NSA przede wszystkim słusznie zauważył, że złożenie takiego oświadczenia nie prowadzi do „doprowadzenia wykonywanych robót budowlanych do stanu zgodnego z prawem”, a tylko czynności mające na celu doprowadzenie robót do takiego stanu, mogą być przedmiotem nałożenia obowiązków określonych w decyzji wydanej na podstawie art. 51 ust. 1 pkt 2) ustawy Prawo budowlane. Złożenie oświadczenia określonego w art. 32 ust. 4 pkt 2) ustawy Prawo budowlane ma tylko znaczenie dowodowe, tzn. pozwala w uproszczony sposób ustalić, że określony podmiot rzeczywiście posiada prawo do dysponowania nieruchomością na cele budowlane, jego złożenie nie skutkuje jednak powstaniem takiego prawa po stronie podmiotu, który złożył oświadczenie. Tym samym złożenie powyższego oświadczenia nie może być uznawane za element doprowadzenia robót do stanu zgodnego z prawem. Istnienie bądź brak prawa do dysponowania nieruchomością na cele budowlane, może być przedmiotem ustaleń faktycznych w toku postępowania administracyjnego, nie można jednak nałożyć obowiązku złożenia oświadczenia dotyczącego dysponowania nieruchomością na cele budowlane w treści decyzji administracyjnej, wydanej na podstawie art. 51 ust. 1 pkt 2) ustawy Prawo budowlane.
Powyższą argumentację przedstawioną przez NSA, można uzupełnić zwracając uwagę, że dopuszczenie nałożenia obowiązku złożenia oświadczenia o dysponowaniu nieruchomością na cele budowlane prowadziłoby do poważnych wątpliwości, co do charakteru takiego obowiązku. W takim przypadku bowiem, organ administracji przymuszałby w pewnym sensie adresata decyzji do złożenia oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej o dysponowaniu nieruchomością na cele budowlane. Powyższe prowadziłoby do sprzeczności w sytuacji, w której adresat decyzji w rzeczywistości nie ma prawa do dysponowania nieruchomością na cele budowlane a pomimo to, został zobowiązany do złożenia oświadczenia o dysponowaniu takim prawem, w drodze decyzji administracyjnej.
Podsumowując, stanowisko przyjęte przez NSA w Uchwale należy ocenić pozytywnie, ponieważ jest ono przejawem konsekwentnego zastosowania podstawowej dla prawa administracyjnego zasady, zgodnie z którą przepisy kompetencyjne umożliwiające organom władzy publicznej nakładanie obowiązków na obywateli, nie mogą być interpretowane rozszerzająco. Tendencje do takiej rozszerzającej interpretacji, pojawiają się zaś często w praktyce wielu organów administracji. Konsekwentne zastosowanie przez NSA powyższej zasady, zwanej zasadą legalizmu, ma zresztą umocowanie konstytucyjne, zgodnie bowiem z art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 78 poz. 483 z późn. zm.), organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.
Krzysztof Niepytalski
aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna