RADA
Odszkodowanie z tytułu rozwiązania umowy o pracę jest zwolnione od podatku dochodowego. Zaliczkę na podatek dochodowy należy pobrać tylko od odszkodowania z tytułu niewypłaconego wynagrodzenia za godziny nadliczbowe. Odszkodowanie to wynika bowiem z utraconych przez pracownika korzyści, gdyby wynagrodzenia te były wypłacane zgodnie z obowiązkiem pracodawcy.
UZASADNIENIE
Z pytania wynika, że mają Państwo obowiązek wypłaty pracownikowi odszkodowania za rozwiązanie umowy o pracę oraz odszkodowania z tytułu braku zapłaty za nadgodziny. W związku z tym powstaje wątpliwość co do konieczności pobrania zaliczki z tego tytułu.
Odszkodowanie za rozwiązanie umowy o pracę
Aby odpowiedzieć, czy odszkodowanie za rozwiązanie umowy o pracę podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym, należy odwołać się do art. 21 ust. 1 pkt 3 updof. Zgodnie z nim zwolnieniu od podatku dochodowego podlegają otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw, z wyjątkiem:
• określonych w prawie pracy odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę,
• odpraw pieniężnych wypłacanych na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników,
• odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia funkcjonariuszom pozostającym w stosunku służbowym,
• odszkodowań przyznanych na podstawie przepisów o zakazie konkurencji,
• odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą,
• odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej, z których dochody są opodatkowane według skali lub według liniowej stawki 19%,
• odszkodowań wynikających z zawartych umów lub ugód.
Z powyższego wynika, że odszkodowanie z tytułu rozwiązania umowy o pracę nie zostało wymienione jako wyłączone ze zwolnienia od podatku dochodowego, a więc opodatkowane tym podatkiem. Jedynymi odszkodowaniami przyznawanymi zwykłym pracownikom podlegającymi opodatkowaniu są odszkodowania z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. a) updof, oraz odszkodowania wynikające z zawartych umów lub ugód, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. g) updof. Z pytania nie wynika, żeby wypłacane przez Państwa odszkodowanie było jednym z dwóch wymienionych. W związku z tym odszkodowanie to jest zwolnione od podatku i nie należy od niego pobierać zaliczki na podatek dochodowy.
Odszkodowanie, które mają Państwo obowiązek wypłacić pracownikowi na podstawie wyroku sądu w związku z rozwiązaniem umowy o pracę, jest zwolnione ze składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Warunkiem koniecznym do zwolnienia ze składek odszkodowania jest faktyczne rozwiązanie umowy o pracę i wypłacenie odszkodowania w związku z rozwiązaniem umowy. Nie ma znaczenia podstawa uzyskania odszkodowania, tzn. czy są nią przepisy prawa pracy, porozumienie z pracodawcą, czy np. wyrok sądu. Nie ma również znaczenia, czy w związku z rozwiązaniem umowy o pracę pracownik uzyskał inne odprawy, odszkodowania lub rekompensaty. Na zwolnienie ze składek nie ma również wpływu data wypłacenia odszkodowania - bezpośrednio po rozwiązaniu umowy o pracę, ani sposób jej wypłaty - jednorazowo, w ratach. Ponieważ odszkodowanie w związku z rozwiązaniem stosunku pracy jest zwolnione ze składek, nie powinni Państwo tego odszkodowania wykazywać w dokumentach rozliczeniowych składanych do ZUS za poszczególne osoby zgłoszone do ubezpieczenia.
Odszkodowanie z tytułu braku zapłaty za nadgodziny
Pracodawca jest obowiązany w szczególności terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie (art. 94 pkt 5 k.p.). Oznacza to, że na pracodawcy ciąży nie tylko obowiązek wypłaty w prawidłowej wysokości oraz w terminie samej pensji, ale również pozostałych składników wynagrodzenia. Ponieważ Państwa firma nie wypłaciła wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, pracownikowi udało się uzyskać z tego tytułu odszkodowanie. Odszkodowanie to należy uznać za odszkodowanie dotyczące korzyści, które pracownik mógłby osiągnąć, gdyby mu nie wyrządzono szkody (tj. gdyby wypłacono mu wynagrodzenie za godziny nadliczbowe).
Odszkodowanie to nie będzie korzystało ze zwolnienia z podatku dochodowego. Wynika to z treści art. 21 ust. 1 pkt 3b updof. Zgodnie z nim zwolnieniem od podatku zostały objęte także inne odszkodowania bądź zadośćuczynienia otrzymane na podstawie wyroku lub ugody sądowej do wysokości określonej w tym wyroku lub tej ugodzie, z wyjątkiem odszkodowań lub zadośćuczynień:
• otrzymanych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą,
• dotyczących korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.
W kwestii prawidłowego rozliczenia podatku dochodowego od odszkodowań wypłacanych za rozwiązanie umowy o pracę oraz niewypłacone godziny nadliczbowe wielokrotnie wypowiadały się organy podatkowe. W piśmie z 21 listopada 2008 r., nr IPPB2/415-1296/08-2/JK, Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie stwierdził, że:
Odszkodowanie w kwocie 4320 zł przysługujące pracownikowi w związku z rozwiązaniem umowy o pracę nie zostało również wymienione w art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. a)-g) ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. A zatem powyżej wskazana kwota odszkodowania podlega zwolnieniu od podatku dochodowego na mocy art. 21 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy.
Odnośnie natomiast do kwoty odszkodowania dotyczącego spornego wynagrodzenia za nadgodziny, należy stwierdzić, iż odszkodowanie jest świadczeniem, którego celem jest naprawienie wyrządzonej szkody. W praktyce szkoda może obejmować stratę polegającą na ubytku w majątku - wskutek doznania tej straty poszkodowany staje się uboższy, niż był dotychczas, lub może dotyczyć utraconych korzyści, jakich poszkodowany mógłby się spodziewać, gdyby mu szkody nie wyrządzono - wówczas poszkodowany nie staje się bogatszy, jakkolwiek mógł liczyć na wzbogacenie się. Na podstawie ww. przepisów opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlega odszkodowanie otrzymane z tytułu utraconych korzyści, które podatnik mógł otrzymać, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Opodatkowanie to wynika stąd, iż gdyby podatnik osiągnął spodziewane korzyści, to korzyści te podlegałyby opodatkowaniu na zasadach ogólnych. Zatem odszkodowanie z tytułu utraconego zysku powinno być opodatkowane, w przeciwnym razie poszkodowany znalazłby się w korzystniejszej sytuacji niż ta, w jakiej by był, gdyby szkoda nie zaistniała.
Reasumując, należy stwierdzić, iż odszkodowanie zasądzone przez Sąd w części przypadające na odszkodowanie z tytułu wypowiedzenia umowy o pracę będzie zwolnione z podatku dochodowego na mocy art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Oznacza to równocześnie, iż Wnioskodawca jako płatnik nie jest obowiązany do poboru zaliczki na podatek dochodowy od kwoty tej części odszkodowania. Natomiast odszkodowanie w kwocie przypadającej na wynagrodzenie za godziny nadliczbowe będzie stanowić dla pracownika przychód ze stosunku pracy. Tym samym Spółka od tej kwoty odszkodowania ma obowiązek zgodnie z art. 31 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych obliczyć, pobrać i odprowadzić zaliczkę na podatek dochodowy, a następnie kwotę odszkodowania wykazać łącznie z innymi dochodami ze stosunku pracy w informacji PIT-11.
PRZYKŁAD
Na podstawie wyroku sądu pracy pracownik otrzymał odszkodowanie z tytułu rozwiązania umowy o pracę w kwocie 4000 zł. Jest ono zwolnione od podatku. Pracodawca nie powinien pobierać od niego zaliczki na podatek dochodowy. Ponadto pracownik otrzymał odszkodowanie z tytułu niewypłaconego wynagrodzenia za godziny nadliczbowe w wysokości 10 000 zł. Odszkodowanie to nie korzysta ze zwolnienia od podatku dochodowego. Pracodawca powinien pobrać od tej kwoty zaliczkę na podatek dochodowy.
Odszkodowanie, które pracownik uzyskał od Państwa w związku z niewypłaceniem w terminie wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych na podstawie wyroku sądu, nie jest zwolnione ze składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. W związku z tym mają Państwo obowiązek naliczyć składki od wypłaconego pracownikowi odszkodowania. Dokumenty do ZUS za byłego pracownika zostaną przekazane już po rozwiązaniu umowy o pracę, dlatego jako tytuł do ubezpieczeń powinni Państwo wskazać: 30 00 xx - osoba, za którą należy rozliczyć i opłacić składki lub należne świadczenia w dokumentach rozliczeniowych składanych nie wcześniej niż za następny miesiąc, po ustaniu tytułu do ubezpieczeń.
• art. 21 ust. 1 pkt 3, pkt 3a ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 19, poz. 100
• art. 55 § 1, § 11, art. 94 pkt 5 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 6, poz. 33
• § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe - Dz.U. Nr 161, poz. 1106; ost.zm. Dz.U. 2004 r. Nr 243, poz. 2434
Krzysztof Rustecki
ekspert w zakresie podatku dochodowego