Do oświadczeń wiedzy należy stosować odpowiednio przepisy dotyczące oświadczeń woli. Z tego punktu widzenia istotne znaczenie mają następujące przepisy kodeksu cywilnego.
Zgodnie z treścią przepisu art. 79 kodeksu cywilnego osoba niemogąca pisać, lecz mogąca czytać może złożyć oświadczenie woli w formie pisemnej bądź w ten sposób, że uczyni na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku inna osoba wypisze jej imię i nazwisko, umieszczając swój podpis, bądź też w ten sposób, że zamiast składającego oświadczenie podpisze się inna osoba, a jej podpis będzie poświadczony przez notariusza lub wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starostę lub marszałka województwa z zaznaczeniem, że został złożony na życzenie niemogącego pisać, lecz mogącego czytać.
Jeżeli zatem osoba składająca zeznanie potrafi czytać (co będzie miało miejsce w większości przypadków składania zeznania rocznego przez osobę niemogącą pisać), to wówczas najprostszym rozwiązaniem jest dokonanie na druku PIT-36 czy PIT-37 tuszowego odcisku palca, umieszczenie obok imienia i nazwiska osoby niemogącej pisać oraz podpisu innej osoby (np. członka rodziny).
Konieczny notariusz
Sytuacja komplikuje się w przypadku, gdy osoba, która ma złożyć zeznanie, nie może czytać (np. jest niewidoma). W takim przypadku zgodnie z treścią przepisu art. 80 kodeksu cywilnego oświadczenie powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Po wypełnieniu zeznania należy zatem udać się do kancelarii notarialnej w celu złożenia oświadczenia wiedzy (podpisu) na druku PIT-36 (PIT-37).
Zasad tych nie uchyla umieszczenie na dowodzie osobistym podatnika adnotacji - Podpis niemożliwy. Zdarza się bowiem, iż tego typu sformułowanie umieszczane jest na dowodzie osobistym osób, których podpis nie mieści się w rubryce wniosku o wydanie dowodu osobistego przenoszonej na dokument, jakim jest dowód osobisty. Ponadto - jako do oświadczenia wiedzy stosujemy do zeznań rocznych odpowiednio przepisy dotyczące oświadczeń woli. Żaden przepis nie zezwala na zastąpienie tuszowego odcisku palca czy poświadczenia przez notariusza (wójta, burmistrza, prezydenta miasta) informacją, iż podpis jest niemożliwy. Mogłoby to bowiem prowadzić do nadużyć.
Podatnik w śpiączce
Zgodnie z treścią przepisu art. 13 par. 1 kodeksu cywilnego osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
Przepis ten pozwala ubezwłasnowolnić całkowicie osobę, która z powodu zaburzeń psychicznych (śpiączki) nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Do rozpoznawania spraw o ubezwłasnowolnienie właściwy jest sąd okręgowy miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w braku miejsca zamieszkania - sąd miejsca jej pobytu (art. 544 par. 1 k.p.c.).
Zgodnie z treścią przepisu art. 545 par. 1 k.p.c. wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić:
1) małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
2) jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo;
3) jej przedstawiciel ustawowy.
Po uprawomocnieniu się orzeczenia osobę ubezwłasnowolnioną reprezentuje opiekun. To opiekun w imieniu osoby pozostającej w śpiączce podpisuje zeznanie podatkowe. Jeżeli zeznanie jest spóźnione, zasadne jest złożenie łącznie z zeznaniem podatkowym pisma wyjaśniającego opóźnienie (na podstawie przepisu art. 16 par. 1 k.k.s.). Stosownie do treści tego przepisu nie podlega karze za wykroczenie skarbowe (złożenie zeznania rocznego po terminie - art. 56 par. 4 k.k.s.) sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu. W piśmie tym należy wyjaśnić powody złożenia zeznania po terminie (i dołączyć orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu).
Rozliczenie małżonków
Stosownie do treści przepisu art. 6 ust. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych małżonkowie podlegający nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu (mający miejsce zamieszkania na terytorium Polski), między którymi istnieje przez cały rok podatkowy wspólność majątkowa, pozostający w związku małżeńskim przez cały rok podatkowy, na wniosek wyrażony we wspólnym zeznaniu rocznym, podlegają opodatkowaniu łącznie od sumy swoich dochodów; w tym przypadku podatek określa się na imię obojga małżonków w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy łącznych dochodów małżonków, z tym że do sumy tych dochodów nie wlicza się dochodów (przychodów) opodatkowanych w sposób zryczałtowany.
Sposób opodatkowania, o którym mowa, nie ma zastosowania w sytuacji, gdy chociażby do jednego z małżonków mają zastosowanie przepisy o podatku liniowym, ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym lub ustawy o podatku tonażowym.
Zasady, zgodnie z którą zeznanie podatkowe stanowi oświadczenie wiedzy, nie stosuje się do tej części zeznania rocznego, w której składa się wniosek o wspólne opodatkowanie małżonków. W tym zakresie podatnik składa oświadczenie woli, gdyż zgodnie z jego decyzją (wolą) za dany roku będzie opodatkowywał się łącznie z małżonkiem. Stosujemy zatem bezpośrednio przepisy kodeksu cywilnego o oświadczeniach woli.
Należy jednakże pamiętać, że osoba ubezwłasnowolniona nie może za rok, w którym nastąpiło ubezwłasnowolnienie, rozliczyć się łącznie z małżonkiem, ponieważ zgodnie z treścią przepisu art. 6 ust. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych między małżonkami musi istnieć przez cały rok wspólność majątkowa. Stosownie zaś do treści przepisu art. 53 par. 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w razie ubezwłasnowolnienia powstaje między małżonkami z mocy prawa rozdzielność majątkowa (przestaje istnieć wspólność majątkowa).
ROZLICZENIA OSÓB NIEMOGĄCYCH SIĘ PODPISAĆ
1) Podatnik wynajmujący lokale (mieszkalne, użytkowe) na skutek wypadku przy pracy traci dłonie.
2) Emeryt z niedowładem kończyn górnych, który z uwagi na możliwość skorzystania z ulg podatkowych nie chce składać zeznania za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Jeżeli osoby te potrafią czytać, mogą potwierdzić swoje zeznanie podatkowe w ten sposób, że członek rodziny umieści w rubryce zeznania przewidzianej na podpis tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku umieści imię i nazwisko składającego zeznanie podatkowe oraz swój podpis. Jeżeli natomiast nie potrafią czytać (bo np. są osobami niewidomymi), to wówczas po wypełnieniu druku PIT-36/PIT-37 należy udać się do kancelarii notarialnej.
PIOTR BRONNY
radca prawny, Kancelaria Prawnicza Maciej Panfil i Partnerzy
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
• Ustawa z 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 111, poz. 765 z późn. zm.).
• Ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 1964 r. nr 9, poz. 59 z późn. zm.).
• Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).