Wejście polski do Unii Europejskiej otworzyło Polakom europejską przestrzeń gospodarczą. Olbrzymią skalę zjawiska obrazują najnowsze wyliczenia GUS. W końcu 2013 roku poza granicami Polski przebywało czasowo aż ponad 2 miliony mieszkańców naszego kraju (około 2,196 tys.), a liczba ta w ostatnich latach wzrasta o kilkadziesiąt tysięcy rocznie. Zdaniem GUS wśród krajów należących do UE nadal najwięcej osób przebywało w Wielkiej Brytanii (642 tys.; źródło: Informacja GUS o rozmiarach i kierunkach czasowej emigracji z Polski w latach 2004 – 2013).
Olbrzymia rzesza Polaków koncentruje swoje życie poza granicami RP. Jednocześnie utrzymują oni swoje kontakty z Polską (z rodziną, z własnym środowiskiem społecznym czy też środowiskiem pracy). Z prawnego punktu widzenia, jako emigranci uzależnieni są oni od prawa obowiązującego w obcej jurysdykcji. Jednak jako obywatele polscy obowiązuje ich także polski porządek prawny, zwłaszcza w sytuacji powrotu do kraju.
50 Ściąg Księgowego z aktualizacją online
VAT po zmianach od 1 lipca 2015 r.
Tak więc, coraz bardziej powszechne życie Polaków na „emigracji zachodniej” generuje z natury szereg problemów prawnych, z perspektywy których, uchodzące za dotychczas przejrzyste, normy wyrażone w polskich ustawach, nie pozwalają na jednoznaczną opinię co do uprawnień lub obowiązków w nich wskazanych. Zwłaszcza dotyczy to osób, których miejsce zamieszkania, z którym prawo podatkowe wiąże obowiązek podatkowy względem polskiego fiskusa, znajduje się na terytorium RP.
Koronnym przykładem takiego przepisu jest kwestia oceny pod kątem polskich przepisów podatkowych, czy wypłata za granicą polskiej osobie fizycznej odszkodowania z czynu niedozwolonego wynikającego ze zdarzenia poza granicami RP jest objęta tzw. zwolnieniem przedmiotowym wyrażonym w art. 21 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z dnia 26 lipca 1991 roku (Dz. U. Nr 80, poz. 350., tekst jednolity z dnia 17 stycznia 2012 roku (Dz. U. z 2012 r. poz. 361) dalej: „Updf”).
Mowa tu o takich sytuacjach, jak choćby dobrowolna wypłata odszkodowania obywatelowi polskiemu dokonana przez szpital w Wielkiej Brytanii z tytułu błędu medycznego. W takim przypadku główny problem interpretacyjny przywołanej podstawy zwolnienia od podatku dochodowego za odszkodowanie z tytułu czynu niedozwolonego wynika z faktu, że przepis ten co do zasady nie zwalnia z podatku dochodu otrzymanego z odszkodowania. Dlatego też nie w każdym przypadku wypłacone odszkodowanie jest wolne od podatku w świetle polskiego prawa, zwłaszcza w sprawach o charakterze transgranicznym.
Zwolnienie podatkowe uzależnione jest bowiem od charakteru i postaci wypłaty odszkodowania, przyjmując, przykładowo, za podstawę oceny czy należne jest zwolnienie, „polskie przepisy prawa cywilnego” (art. 21 ust. 3c) Updf). Dlatego też wątpliwości budzi fakt, czy zwolnieniem objęte jest także odszkodowanie wynikające co prawda z roszczeń o charakterze cywilnoprawnym, lecz których źródłem jest obce, a nie polskie prawo cywilne.
Wyjątkowo istotny problem w praktyce transgranicznej tworzy art. 21 ust. 3b Updf, uzależniając zwolnienie podatkowe od sądowego charakteru ugody, będącej podstawą wypłaty odszkodowana. Wynika to z faktu, że niejednokrotnie obce jurysdykcje (zwłaszcza anglojęzyczne) nie nadają ugodom w swoim systemie prawnym szczególnego statusu sądowego. Może się więc zdarzyć, że pomimo procesowego charakteru sprawy, odszkodowanie wypłacane jest dobrowolnie, a więc bez ingerencji i nadzoru sądowego.
Niezależnie od wskazanych wątpliwości interpretacyjnych, istotne jest także, że transgraniczne odszkodowanie wypłacone obywatelowi polskiemu nie zawsze będzie podlegać pod polski system podatkowy. Wynika to z norm kolizyjnych dotyczących zasad unikania podwójnego opodatkowania.
K. Jakub Gładkowski, radca prawny,
Małgorzata Kiełtyka, radca prawny
Podatek od spadków i darowizn 2015 - PDF
Spadki - testament, zachowek, dziedziczenie. Zmiany w prawie spadkowym 2015 – PDF