Aby skorzystać z możliwości wspólnego rozliczenia, małżonkowie muszą spełnić łącznie następujące przesłanki:
- podlegać nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu;
- wspólność majątkowa pomiędzy nimi musi trwać przez cały rok podatkowy;
- pozostawać w związku małżeńskim przez cały rok podatkowy;
- złożyć wniosek o wspólne opodatkowanie wyrażony we wspólnym zeznaniu rocznym.
Warunkiem, który powinien zostać spełniony, żeby dochody małżonków mogły zostać opodatkowane wspólnie, jest istnienie pomiędzy małżonkami wspólności majątkowej.
Ustanie wspólności może nastąpić m.in. przez rozwód, separację, umowę między małżonkami lub przez orzeczenie sądu.
Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa), chyba że przyszli małżonkowie zawarli intercyzę (umowę o rozdzielności majątkowej) lub jedno z nich było ubezwłasnowolnione.
Wspólność majątkowa obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Wspólność ta znika z chwilą ustania bądź unieważnienia małżeństwa, orzeczenia separacji i rozdzielności majątkowej.
Polecamy: Kiedy można rozliczać się wspólnie z małżonkiem?
Polecamy: Wspólne rozliczenie małżonków - odpowiedzi na najczęstsze pytania
Rozdzielność majątkowa wyklucza możliwość łącznego opodatkowania, natomiast ograniczenie i rozszerzenie wspólności nie są ku temu przeszkodą.
Rozwód i separacja w trakcie roku podatkowego powodują ustanie wspólności majątkowej między małżonkami, co uniemożliwia skorzystanie z uprawnienia do wspólnego opodatkowania.
Rozwód w ciągu roku podatkowego jest ponadto przesłanką wykluczającą wspólne opodatkowanie ze względu na warunek pozostawania w związku małżeńskim przez cały rok podatkowy. Rozwód rozwiązuje małżeństwo i tym samym pozbawia prawa do wspólnego opodatkowania. Podobnie nie ma możliwości wspólnego opodatkowania się małżonków, jeśli związek został zawarty w trakcie roku podatkowego.
W przypadku rozwiązania małżeństwa poprzez rozwód istotne jest, że wydanie wyroku orzekającego rozwód nie powoduje automatycznie wyłączenia możliwości opodatkowania na preferencyjnych warunkach. Dla przykładu, w dniu 19 grudnia 2011 r. sąd wydał orzeczenie rozwodu małżonków. Orzeczenie to uprawomocni się w 2012 r.
Jeżeli wyrok został ogłoszony w danym roku, ale jego uprawomocnienie się nastąpiło w roku następnym, byli małżonkowie skorzystają z preferencyjnego sposobu rozliczenia za poprzedni rok podatkowy. Rozwód następuje z chwilą uprawomocnienia się wyroku sądu.
Małżonkowie w separacji faktycznej mają prawo do wspólnego opodatkowania. Separacja prawna, orzeczona przez sąd uniemożliwia wspólne rozliczenie – choć związek małżeński istnieje, bowiem separacja prawna powoduje rozdzielność majątkową, wyłączającą prawo do wspólnego opodatkowania
Wyjątkowo, mimo ustania małżeństwa, ustawodawca przewiduje możliwość wspólnego opodatkowania w przypadku śmierci jednego ze współmałżonków. Warunkiem jest, żeby małżeństwo istniało w momencie, w którym rozpoczyna się rok podatkowy. Uprawnienie to przysługuje niezależnie od tego, czy śmierć współmałżonka nastąpiła w trakcie roku, czy już po jego zakończeniu, ale przed złożeniem deklaracji za miniony rok podatkowy.
Na korzyść wynikającą ze wspólnego opodatkowania nie trzeba czekać do czasu składania zeznania rocznego. Lepiej zarabiający małżonek może już na początku roku złożyć oświadczenie w miejscu pracy, że rozlicza się wspólnie z współmałżonkiem, którego zarobki mieszczą się w niższym przedziale skali podatkowej – wówczas płatnik pobierze niższą zaliczkę na podatek od jego zarobków.
Przy wspólnym opodatkowaniu podatek dochodowy małżonków oblicza się następująco:
- sumuje się dochody małżonków po uprzednim pomniejszeniu o przysługujące każdemu z nich odliczenia (na przykład z tytułu budowy mieszkań na wynajem),
- uzyskaną kwotę dzieli się przez dwa,
- od tej kwoty oblicza się podatek według skali podatkowej,
- obliczony podatek mnoży się przez dwa, otrzymując łączny podatek małżonków,
- podatek pomniejsza się o przysługujące małżonkom odliczenia (na przykład z tytułu budowy domu jednorodzinnego).
Podstawa prawna: art. 6 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych.