Do Ministra Finansów wpłynęły w tej sprawie 2 interpelacje poselskie tj. interpelacja nr 6201 z dn. 15 września 2016 r. oraz interpelacja nr 6059 z 12 września 2016 r.
Ulga rehabilitacyjna dla rodziców samotnie wychowujących niepełnosprawne dziecko
Obowiązujące w Polsce przepisy pozwalają rodzicom wychowującym niepełnosprawne dziecko skorzystać z tzw. ulgi rehabilitacyjnej. Mogą oni odliczyć od dochodu wydatki na rehabilitację.
Rodzic, który samotnie wychowuje niepełnosprawne dziecko, może korzystać z ulgi podatkowej wyłącznie wtedy, kiedy dziecko nie posiada zasądzonych alimentów. Przyznane przez sąd alimenty są wliczane przez organ podatkowy do dochodu dziecka, co pozbawia je ulgi na rehabilitację. Problem nie istnieje natomiast, jeśli drugi rodzic płaci alimenty na dziecko dobrowolnie. Wówczas korzystanie z ulgi rehabilitacyjnej jest możliwe.
Zgodnie z art. 9 ust. 1 oraz art. 21 ust. 1 pkt. 127a ustawy o podatku VAT, alimenty należą do dochodów ustawowo zwolnionych z podatku i nie podlegają opodatkowaniu, więc nie powinny być brane pod uwagę przy ustalaniu wysokości dochodu niepełnosprawnego dziecka. Zdarzają się jednak sytuacje, w których organy skarbowe traktują alimenty jako dochód dziecka.
Wypada jednak podkreślić, iż sytuacja materialna rodziców samotnie wychowujących niepełnosprawne, wymagające długotrwałej rehabilitacji dzieci, jest najczęściej bardzo trudna. Głównym celem ulgi rehabilitacyjnej jest natomiast częściowe chociażby zrekompensowanie dodatkowych, niemałych wydatków, które są ponoszone celem wykonywania przez niepełnosprawne dzieci codziennych czynności życiowych.
Polecamy: Nowe umowy zlecenia i inne umowy cywilnoprawne od 1 stycznia 2017 r.
W związku z tym, wysoce niesprawiedliwym dla rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej, procederem posłowie zwrócili się z pytaniami o przyczyny takiego stanu rzeczy oraz o to, czy MF zamierza podjąć jakieś działania w celu zniwelowania tych nierówności.
W imieniu ministra finansów odpowiedzi na interpelację nr 6059 udzielił 28 września 2016 r.podsekretarz stanu, Leszek Skiba.
Przypomniał o przede wszystkim, że wszelkie warunki korzystania z ulgi na cele rehabilitacyjne określa art. 26 ustawy o PIT.
Ulga rehabilitacyjna - jakie wydatki podlegają odliczeniu
Na podstawie art. 26 ust. 1 ww. ustawy o PIT odliczeniu od dochodu podlegają wydatki na cele rehabilitacyjne oraz wydatki związane z ułatwieniem wykonywania czynności życiowych, poniesione przez podatnika będącego osobą niepełnosprawną lub podatnika, na którego utrzymaniu są osoby niepełnosprawne.
Zamknięty katalog wydatków podlegających odliczeniu w ramach tej ulgi zawiera art. 26 ust. 7a ustawy. Odliczeniu w ramach ulgi rehabilitacyjnej podlegają wydatki, które nie zostały sfinansowane (dofinansowane) ze środków zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych, zakładowego funduszu aktywności, Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych lub ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia, zakładowego funduszu świadczeń socjalnych albo nie zostały zwrócone podatnikowi w jakiejkolwiek formie. W przypadku gdy wydatki były częściowo sfinansowane (dofinansowane) z tych funduszy (środków), odliczeniu podlega różnica pomiędzy poniesionymi wydatkami a kwotą sfinansowaną (dofinansowaną) z tych funduszy (środków) lub zwróconą w jakiejkolwiek formie (art. 26 ust. 7b ustawy).
Zgodnie z art. 26 ust. 7c ustawy warunkiem odliczenia wydatków rehabilitacyjnych jest posiadanie przez osobę, której dotyczy wydatek:
1) orzeczenia o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności, określonych w odrębnych przepisach, lub
2) decyzji przyznającej rentę z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy, rentę szkoleniową albo rentę socjalną, albo
3) orzeczenia o niepełnosprawności osoby, która nie ukończyła 16 roku życia, wydanego na podstawie odrębnych przepisów.
Kto może korzystać z odliczeń w ramach ulgi rehabilitacyjnej
Z odliczenia wydatków na cele rehabilitacyjne mogą korzystać podatnicy, na których utrzymaniu pozostają następujące osoby niepełnosprawne: współmałżonek, dzieci własne i przysposobione,
dzieci obce przyjęte na wychowanie, pasierbowie, rodzice, rodzice współmałżonka, rodzeństwo, ojczym, macocha, zięciowie i synowe – jeżeli w roku podatkowym dochody tych osób niepełnosprawnych nie przekraczają kwoty 9 120 zł (art. 26 ust. 7e ustawy).
Wskazać należy, iż zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy, przychodami (...) są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.
Przytoczono także treść obowiązku alimentacyjnego, określonego w art. 128 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2015 r. poz. 2082, z późn. zm.). Zgodnie z brzmieniem tego przepisu, obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.
Stosownie do postanowień art. 133 §1 k.r.o. rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
Alimenty stanowią dochód dziecka
Co do zasady alimenty zasądzone przez sąd na rzecz dzieci, wypłacane są przez zobowiązanego rodzica do rąk drugiego z rodziców (przedstawiciela ustawowego), sprawującego stałą opiekę nad dzieckiem małoletnim. Jednakże wypłata alimentów rodzicowi nie zmienia faktu, że zostały one przyznane dziecku. Stanowią one zatem dochód małoletniego dziecka, a nie jego rodzica.
Potwierdza to orzecznictwo sądowo-administracyjne. Wojewódzki Sąd Administracyjny w prawomocnym wyroku z dnia 5 lutego 2015 r. sygn. akt I SA/Sz 1019/14 wskazał, iż „obowiązek alimentacyjny określony w art. 128 k.r.o. jest prawem osobistym i niezbywalnym, ściśle powiązanym z osobą wierzyciela, którym był syn podatniczki, potwierdziło to, iż otrzymywane przez niego kwoty były świadczeniem alimentacyjnym, uregulowanym w art. 128 k.r.o. i stanowiły jego dochód, a nie dochód skarżącej.”
W tej sytuacji, na gruncie ustawy, uznać należy, że alimenty na rzecz dzieci jako, że stanowią ich dochód, brane są pod uwagę przy ustalaniu limitu dochodu osoby niepełnosprawnej (9 120 zł), o którym mowa w art. 26 ust. 7e ustawy o PIT. Dlatego też, otrzymywanie alimentów na rzecz dzieci małoletnich może stanowić okoliczność powodującą ograniczenie stosowania przez rodzica ulgi rehabilitacyjnej z tytułu wydatków poniesionych na rzecz niepełnosprawnego dziecka.
Istotny jest rzeczywisty dochód osoby niepełnosprawnej
Powyższe stanowisko znajduje potwierdzenie w orzecznictwie. Przykładowo, Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 9 lipca 2013 r. (sygn. akt II FSK 2258/11) stwierdził: „należy wyraźnie zaznaczyć, że ustawodawca nie dokonał żadnych ograniczeń co do źródeł dochodu uzyskanego przez osobę niepełnosprawną, tym samym nie wykluczył z nich alimentów. Jasno sformułowane są przesłanki umożliwiające podatnikowi skorzystanie z uprawnienia wynikającego z art. 26 ust. 7e ustawy o PIT, a mianowicie osoba niepełnosprawna musi pozostawać na utrzymaniu podatnika oraz dochody tej osoby nie przekraczają kwoty 9.120 zł.
Należy zatem podzielić stanowisko wyrażone w skardze kasacyjnej, że ustawodawca określając w art. 26 ust. 7e ustawy o PIT limit dochodu osoby niepełnosprawnej w wysokości 9.120,00 zł nie zdefiniował tego dochodu jako "dochodu podlegającego opodatkowaniu", nie ograniczył sposobu opodatkowania tych dochodów oraz nie dokonał zastrzeżenia, z którego wynikałoby, że do dochodów, o których mowa w ww. przepisie nie wlicza się dochodów wolnych od podatku dochodowego. Wobec tego do ustalenia wysokości dochodu, o którym mowa w art. 26 ust. 7e ustawy o PIT przyjmuje się wszystkie dochody osiągane przez osobę niepełnosprawną, istotne jest bowiem jakim rzeczywistym dochodem dysponuje osoba niepełnosprawna."
Analogiczny pogląd wyraził również Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 20 sierpnia 2015 r. sygn. akt II FSK 979/14.
Sprawą zajmuje się TK
Należy także zauważyć, iż przywołane regulacje są przedmiotem skargi konstytucyjnej (sygn. akt SK 13/16), której rozpatrzenie powinno rozstrzygnąć kwestię zgodności istniejących rozwiązań z konstytucyjną zasadą sprawiedliwości społecznej. Do czasu rozpoznania sprawy przez Trybunał Konstytucyjny przedwczesne wydaje się podejmowanie działań mających na celu zmianę dotychczasowych zasad korzystania z tzw. ulgi rehabilitacyjnej.
Zapewnił również, że Ministerstwo Finansów poddaje wnikliwej analizie wszelkie głosy dotyczące możliwej poprawy obowiązujących zasad opodatkowania podatkiem dochodowym osób fizycznych.
Iga Kucharska