Z reguły umowa pomiędzy stronami oprócz wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu może przewidywać innego rodzaju wynagrodzenia (odszkodowania) przysługujące rolnikowi np. odszkodowanie za szkody w uprawach.
Każda umowa wymaga wnikliwej analizy pod względem podatkowym, ponieważ poszczególne elementy wynagrodzenia (odszkodowania) przysługujące rolnikowi mogą być odmiennie opodatkowane zarówno podatkiem VAT jak i podatkiem PIT. Wszystko zależy od sformułowań użytych w umowie i od funkcji, jaką spełniają wynegocjowane kwoty, czy stanowią rodzaj wynagrodzenia czy też odszkodowania.
Pojęcie służebności przesyłu zostało wprowadzone do polskiego systemu prawnego stosunkowo niedawno, bo z dniem 3 sierpnia 2008 r. ustawą z dnia 30 maja 2008 r. zmieniającą ustawę Kodeks Cywilny. W wyniku tej zmiany do Kodeksu Cywilnego został dodany rozdział III (art. 305 Kodeksu Cywilnego) poświęcony wyłącznie służebności przesyłu.
Zgodnie z definicją kodeksową jest to prawo polegające na obciążeniu nieruchomości na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń.
Ustanowienie służebności przesyłu na gruncie rolnym następuje w drodze umowy, na podstawie której spółka-inwestor buduje urządzenia elektroenergetyczne (sieć). Z tego tytułu wypłaca rolnikowi jednorazowe wynagrodzenie (odszkodowanie).
Na podstawie umowy rolnik zobowiązany jest do tolerowania istnienia posadowionych na gruncie rolnym urządzeń służących do przesyłu energii elektrycznej, a spółka-inwestor uzyskuje prawo do korzystania z nieruchomości w zakresie:
- dokonywania konserwacji, remontów, modernizacji,
- usuwania awarii,
- przebudowy urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, a także do
- dokonywania nowych wyprowadzeń obwodów ze stacji,
wraz z prawem wejścia i wjazdu na teren odpowiednim sprzętem.
Zatem ustanowienie służebności przesyłu wiąże się z zobowiązaniem właściciela gruntu do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji. W związku z tym, będąc jednocześnie czynnością polegającą na wykorzystywaniu towaru (do towarów w świetle ustawy o VAT zalicza się również grunty) w sposób ciągły dla celów zarobkowych (realizowaną za wynagrodzeniem), zyskuje charakter odpłatnej usługi, w rozumieniu ustawy o VAT.
Zatem rolnik poprzez ustanowienie służebności przesyłu na rzecz podmiotu trzeciego, świadczy usługi w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej.
Czynności te co do zasady, ze względu na ich odpłatny charakter, podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług wg podstawowej stawki podatku VAT (aktualnie 23%).
Rolnik może jednak skorzystać ze zwolnienia podmiotowego w VAT na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o VAT, zgodnie z którym zwalnia się od podatku podatników, u których wartość sprzedaży opodatkowanej nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym kwoty 150.000 zł.
W zależności od statusu VAT osoby uzyskującej tego typu wynagrodzenie, możliwe są następujące konfiguracje opodatkowania podatkiem VAT:
- rolnik ryczałtowy, nieprowadzący pozarolniczej działalności gospodarczej - może skorzystać ze zwolnienia podmiotowego na podstawie ww. art. 113 ust. 1 ustawy o VAT z uwzględnieniem limitu 150.000 zł,
- rolnik ryczałtowy, prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą jako czynny podatnik VAT - nie może korzystać ze zwolnienia i musi opodatkować otrzymane wynagrodzenie według stawki podstawowej,
- rolnik ryczałtowy, prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą korzystający ze zwolnienia podmiotowego - może korzystać ze zwolnienia podmiotowego na podstawie ww. art. 113 ust. 1 ustawy o VAT z uwzględnieniem limitu 150.000 zł,
- rolnik czynny podatnik VAT, nieprowadzący pozarolniczej działalności gospodarczej - może skorzystać ze zwolnienia podmiotowego na podstawie ww. art. 113 ust. 1 ustawy o VAT z uwzględnieniem limitu 150.000 zł,
- rolnik czynny podatnik VAT, prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą jako czynny podatnik VAT - nie może korzystać ze zwolnienia i musi opodatkować otrzymane wynagrodzenie według stawki podstawowej,
- rolnik czynny podatnik VAT, prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą korzystający ze zwolnienia podmiotowego - może korzystać ze zwolnienia podmiotowego na podstawie ww. art. 113 ust. 1 ustawy o VAT z uwzględnieniem limitu 150.000 zł.
Podsumowując:
Poprzez ustanowienie służebności przesyłu na rzecz podmiotu trzeciego, rolnik świadczy usługi w rozumieniu ustawy o VAT. Czynności te, ze względu na ich odpłatny charakter, podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług wg podstawowej stawki podatku VAT (obecnie 23%).
Jednakże rolnik w zależności od tego czy i w jakim zakresie prowadzi inną działalność pozarolniczą może korzystać ze zwolnienia podmiotowego w podatku VAT.
W przeciwnym wypadku jest zobowiązany do wystawiania faktur sprzedaży VAT, prowadzenia ewidencji dla potrzeb podatku VAT i rozliczaniu podatku w deklaracjach VAT.