Konstrukcja ulgi mieszkaniowej nie jest całkowicie nowa. W wielu aspektach powiela rozwiązania ulgi przewidzianej w art. 21 ust. 1 pkt 32 ustawie o PIT, która obowiązywała do końca 2006 r. (dlatego też tezy wyroków, które zapadły na jej podstawie pozostają aktualne). Zasadniczą różnicą jest fakt, iż do końca 2006 r. zwolnienie od podatku obejmowało przychód uzyskany z odpłatnego zbycia nieruchomości, natomiast obecnie zwolniony jest dochód.
Zgodnie z generalną zasadą wyrażoną w ustawie o PIT, sprzedaż nieruchomości przed upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło jej nabycie rodzi obowiązek zapłaty podatku.
Jednakże, na podstawie przepisów obecnie obowiązujących, wolne od podatku dochodowego są dochody z odpłatnego zbycia nieruchomości pod warunkiem wydatkowania uzyskanego przychodu na własne cele mieszkaniowe.
Poza tym, wydatki mieszkaniowe muszą być poniesione w okresie dwóch lat od końca roku podatkowego, w którym nastąpiło odpłatne zbycie nieruchomości.
Dopiero łączne spełnienie tych dwóch warunków, celu wydatków oraz czasu ich poniesienia, daje prawo do skorzystania z ulgi.
Katalog wydatków, które uznano za wydatki na własne cele mieszkaniowe, zawarto w art. 21 ust. 25 ustawy. Zaliczają się do nich m.in.:
- nabycie budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego;
- nabycie gruntu pod budowę budynku mieszkalnego;
- przebudowę lub remont własnego budynku mieszkalnego lub własnego lokalu mieszkalnego.
Pozornie prosta regulacja powoduje jednak spore problemy praktyczne.
Problemy praktyczne i niejednolita linia orzecznicza
Problem powstaje kiedy podatnik sprzedaje nieruchomość, w rocznej deklaracji PIT-39 deklaruje skorzystanie z ulgi mieszkaniowej, a nabycie nowej nieruchomość finansuje częściowo kredytem bankowym. W wyrokach części sądów administracyjnych stosowana jest wykładnia ograniczająca możliwość skorzystania z ulgi, wedle której bank przekazując podatnikowi środki z kredytu, nie przekazuje im „przychodu ze zbycia nieruchomości” a zatem nie są to środki pochodzące ze wskazanego w ustawie źródła (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z 6 lutego 2013 r., sygn. I SA/Sz 743/12 – wyrok nieprawomocny)
Podatnicy często bronią się argumentując, że przepis ustawy o PIT nie wymaga, aby podatnik przeznaczył na cele mieszkaniowe te same środki pieniężne, które uzyskał przy sprzedaży nieruchomości. wskazują oni na nieracjonalność wykładni przepisu, która zmusza ich do zamrożenia kwoty uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości i czekania na satysfakcjonującą ofertę.
W tym samym czasie te same pieniądze mogłyby procentować np. poprzez inwestycję w papiery wartościowe. Na taki argument podatników odpowiedział NSA, w opinii którego nie jest istotne, aby podatnik wydatkował konkretne środki finansowe pochodzące z przychodów określonych w art. 21 ust. 1 pkt 32 lit. a) ustawy o PIT, ale aby w sposób bezsporny wynikało, że pochodzą one z tego źródła, np. z rachunku bankowego, na którym przychody zostały ulokowane (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 25 stycznia 2011 r., sygn. II FSK 1665/09 – wyrok prawomocny).
W późniejszym wyroku NSA formułuje jednak tezę przeciwną. Według niej z redakcji art. 21 ust. 1 pkt 32 lit. A, wcale nie wynika, iż warunkiem koniecznym uzyskania zwolnienia od podatku dochodowego jest wydatkowanie przez podatnika wyłącznie przychodu uzyskanego ze sprzedaży nieruchomości, a nie innych środków pieniężnych będących w jego posiadaniu, a jedynie cel tego wydatkowania i termin (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 20 kwietnia 2012 r., sygn. II FSK 2067/10 – wyrok prawomocny).
Brak jest zatem jakiejkolwiek utrwalonej linii orzeczniczej sądów administracyjnych. Wyroki niekorzystne dla podatników skupiają się na wykładni językowej przepisu. Orzeczenia korzystne podkreślają jego ratio legis (por. wyroki Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z 24 maja 2011 r., sygn. I SA/Gd 223/11– wyrok nieprawomocny i z 20 września 2011 r., sygn. I SA/Gd 529/11 – orzeczenie nieprawomocne).
Ulga mieszkaniowa w kontekście prawidłowej wykładni
Sąd Najwyższy już jakiś czas temu stwierdził, iż sztywne przywiązanie do wykładni językowej przy interpretowaniu przepisów może prowadzić do rezultatów niezgodnych z rzeczywistymi intencjami ustawodawcy, a czasem nawet do rezultatów niesprawiedliwych i krzywdzących stronę (wyrok Sądu Najwyższego z 8 stycznia 1993 r. sygn. III ARN 84/92).
Zbliżone stanowisko zajął WSA w Gdańsku (wyrok z 23 listopada 2011 r. - sygn. I SA/Gd 383/10 – wyrok prawomocny), który, podzielając pogląd prof. Brzezińskiego (B. Brzeziński, Podstawy wykładni prawa podatkowego, ODDK., 20008, str. 91), wskazuje na wagę wykładni celowościowej przy interpretowaniu norm celu społecznego.
Ulga mieszkaniowa w podatku od spadków i darowizn dla współwłaściciela
Do tego typu norm należy zaliczyć ulgę mieszkaniową (R. Mastalski, Wprowadzenie do prawa podatkowego, Warszawa, 1995 r., str. 113-114), której głównym celem jest rozwój określonej dziedziny życia społecznego poprzez umożliwienie w okresie dwóch lat od zbycia nieruchomości nabycie nowej samym spełniającej ten sam cel - zaspokojenia potrzeby mieszkaniowej.
Obowiązującą ulgę można traktować jako częściową realizację zapisu konstytucyjnego, na podstawie którego władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli oraz popierają działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania (art. 75 Konstytucji RP).
Doprecyzowanie przepisów przyniesie rozwiązanie problemu?
Jak widać, obecna konstrukcja ulgi mieszkaniowej stwarza spore problemy praktyczne. Przyczyną sporów między podatnikami a organami podatkowymi jest rozbieżność między stosunkowo wąskim zakresem analizowanego przepisu, a tym, co wydawało się być celem przyświecającym ustawodawcy czyli prowadzenie polityki sprzyjającej zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych obywateli.
Pojawia się zatem pytanie czy nie należałoby doprecyzować tak doniosłej regulacji jaką jest ulga mieszkaniowa? Obecnie obowiązujące przepisy na pewno nie wpływają na wzrost zaufania do organów podatkowych.
Jeżeli spotkali się Państwo z podobnym problemem lub planują skorzystanie z ulgi mieszkaniowej poprzez nabycie nieruchomości, której część zostanie sfinansowana kredytem bankowym lub innych środków nie pochodzących bezpośrednio ze sprzedaży nieruchomości, nasz dział prawno-podatkowy pozostaje do Państwa dyspozycji.
Adam Jerzykowski, konsultant w dziale prawno-podatkowym PwC