W omawianej sytuacji zasadnicze znaczenie ma ustalenie obdarowanego, tj. czy darowizna została udzielona jedynie żonie, czy też obojgu małżonkom. Należy podkreślić, że istnienie wspólnoty majątkowej pomiędzy małżonkami nie powoduje automatycznie nabycia przedmiotu darowizny przez oboje małżonków. W tym zakresie decydujące będą zapisy umowy darowizny, a dokładniej wola darczyńcy.
Majątek wspólny i majątek osobisty
Zgodnie z regulacjami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa. Obejmuje ona przede wszystkim przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, które stają się majątkiem wspólnym małżonków. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wskazuje także przedmioty majątkowe, które nie są objęte wspólnością ustawową i należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Są nimi m.in. przedmioty majątkowe nabyte w drodze darowizny, chyba że darczyńca postanowił inaczej. Do majątku osobistego należą także przedmioty nabyte w drodze spadku lub zapisu.
Co do zasady więc, przedmioty majątkowe nabyte przez małżonka w drodze darowizny nie są objęte wspólnością majątkową. Otrzymanie darowizny przez żonę nie będzie oznaczało jej otrzymania (nabycia) także przez męża, niezależnie od panującego w małżeństwie ustroju majątkowego.
Wyjątkiem będzie sytuacja, gdy zgodnie z wolą darczyńcy darowizna wejdzie w skład majątku wspólnego małżonków. Wówczas należy przyjąć, że darowiznę otrzymała zarówno żona, jak i mąż. Jeżeli więc w omawianej sytuacji zgodnie z wolą ojca darowizna wejdzie w skład majątku wspólnego małżonków, po stronie męża (zięcia) może dojść do konieczności zapłaty podatku od spadków i darowizn.
Darowizna dla obojga
Wysokość podatku od darowizny, w tym zwolnienia i kwoty wolne od podatku uzależniona jest m.in. od stopnia pokrewieństwa istniejącego pomiędzy darczyńcą a obdarowanym.
W przypadku córki, która należy do tzw. zerowej grupy podatkowej, możliwe jest zastosowanie całkowitego zwolnienia z tego podatku. Zgodnie bowiem z regulacjami ustawy o podatku od spadków i darowizn, nabycie rzeczy w drodze darowizny przez najbliższą rodzinę, tj. małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę jest zwolnione z tego podatku.
Otrzymując więc darowiznę od ojca córka skorzysta ze zwolnienia z tego podatku pod warunkiem zgłoszenia darowizny do urzędu skarbowego w ciągu sześciu miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego (daty aktu notarialnego bądź przekazania pieniędzy) oraz udokumentowania jej dowodem wpłaty na rachunek bankowy, rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.
Polecamy: Czy spłata kredytu na kupno domu dla córki rodzi obowiązek zapłaty podatku od spadków i darowizn?
Obowiązek ten nie będzie dotyczył sytuacji, gdy umowa darowizny zostanie sporządzona w formie aktu notarialnego – wówczas obowiązki dokumentacyjne ciążyć będą na notariuszu. Podobnie obowiązek zgłoszenia nie powstanie w sytuacji, gdy wartość majątku otrzymanego od ojca w ciągu 5 lat nie przekroczy kwoty wolnej od podatku, określonej dla I grupy podatkowej, tj. 9 637 zł.
Mąż córki, w związku z otrzymaniem darowizny od teściów podlegać będzie zasadom opodatkowania przewidzianym dla osób należących do I grupy podatkowej. W przypadku więc, gdy kwota darowizny nie przekroczy 9 637 zł, przysługiwać mu będzie zwolnienie z tego podatku. Należy jednak pamiętać, iż także w tym przypadku zwolnienie dotyczy majątku nabytego od danej osoby w ciągu okresu pięcioletniego, tj. kwota ta obejmuje wszystkie rzeczy nabyte przez zięcia od teścia w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym dokonano omawianej darowizny. Obliczając więc podstawę opodatkowania zięć powinien uwzględnić wszelkie darowizny otrzymane od teścia w ciągu tego okresu.
W przypadku, gdy tak określona kwota przekroczy kwotę wolną od podatku, po stronie męża powstanie obowiązek zapłaty podatku od nadwyżki ponad kwotę 9 637, obliczonego wg stawek od 3% do 7%, w zależności od kwoty tej nadwyżki. Od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. W przypadku zawarcia umowy w innej formie niż akt notarialny, mąż będzie także zobowiązany do złożenia zeznania podatkowego w ciągu miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego. Obowiązek podatkowy powstanie z chwilą zawarcia aktu notarialnego (złożenia przez teścia oświadczenia w tej formie) lub z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia, czyli przekazania pieniędzy zięciowi (jeżeli umowa zostanie zawarta w innej formie).
Warto wiedzieć
W praktyce przekazanie darowizny do majątku wspólnego małżonków może się odbyć w różnej formie. Przede wszystkim poprzez zawarcie umowy darowizny z obojgiem małżonków, w której małżonkowie występować będą w charakterze obdarowanych i złożą oświadczenie o przyjęciu darowizny. Ponadto, do przekazania darowizny na rzecz majątku wspólnego może dojść w drodze umowy, w której tylko jeden małżonek będzie występował w charakterze obdarowanego, natomiast złoży oświadczenie o przyjęciu darowizny, która wejdzie do majątku wspólnego obojga.
W tym zakresie istnieją jednak wątpliwości, czy rzeczywiście w omawianym przypadku dochodzi do nabycia przedmiotu darowizny przez drugiego z małżonków, który nie złożył oświadczenia woli o jej przyjęciu. Zarówno w orzecznictwie jak i literaturze można spotkać się z poglądem, iż do nabycia darowizny przez drugiego współmałżonka nie jest konieczne złożenie oświadczenia o przyjęciu przedmiotu darowizny także przez niego.
Niemniej funkcjonuje także pogląd, prezentowany również w niektórych interpretacjach organów podatkowych, zgodnie z którym do nabycia przedmiotu darowizny przez drugiego małżonka konieczne jest jego oświadczenie o przyjęciu darowizny. W przeciwnym razie należy uznać, iż przedmiot darowizny nabył tylko jeden z małżonków.
Ze względu na istniejące w tym zakresie wątpliwości, warto zadbać o zawarcie jednoznacznych zapisów w umowie darowizny tak, aby jej skutki były zgodne zarówno z wolą darczyńcy, jak i obdarowanych/obdarowanego. Można także rozważyć zwrócenie się do Ministra Finansów o wydanie interpretacji indywidualnej dotyczącej skutków takiej umowy w świetle podatku od spadków i darowizn.
Przekazanie pieniędzy mężowi
Jeżeli, zgodnie ze wskazanymi wyżej warunkami, w omawianej sytuacji darowiznę otrzyma tylko córka, będzie mogła skorzystać ze zwolnienia z podatku od spadków i darowizn, po spełnieniu określonych warunków formalnych. Ponieważ pieniądze otrzymane w ten sposób będą stanowić jej majątek osobisty, będzie mogła nim swobodnie rozporządzać, również na rzecz małżonka np. poprzez udzielenie darowizny. W tej sytuacji mąż będzie miał prawo skorzystania z tego samego zwolnienia przewidzianego dla najbliższej rodziny, z którego pierwotnie skorzystała żona.
Darowizna czy pożyczka?
Alternatywną formą do darowizny może być udzielenie pożyczki, które co do zasady podlegają opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Ustawa regulująca opodatkowanie tym podatkiem przewiduje jednak zwolnienie dla tej samej, „zerowej” grupy podatkowej, która jest zwolniona z podatku od spadków i darowizn. Podobnie umowy pożyczek zawierane pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej są zwolnione z tego podatku, do wysokości kwoty niepodlegającej opodatkowaniu przewidzianej dla tej grupy w przepisach o podatku od spadków i darowizn, czyli 9 637 zł. Zasadniczo więc, w omawianym przypadku forma udzielenia pomocy w tej kwocie pod względem obciążenia podatkowego nie powinna mieć znaczenia (również na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych).
W sytuacji jednak, gdy ewentualna pomoc miałaby przekroczyć wskazaną wyżej kwotę, wydaje się, iż najkorzystniejszą formą przekazania pieniędzy będzie dokonanie darowizny dwuetapowo, tj. najpierw do majątku osobistego córki, a następnie przekazanie jej przez córkę mężowi. W przypadku bowiem ewentualnej pożyczki udzielonej przez teściów, konieczna byłaby zapłata podatku od czynności cywilnoprawnych w wysokości 2% od nadwyżki ponad kwotę wolną od podatku.
Dopiero, gdy z jakichś przyczyn niemożliwe będzie przeprowadzenie operacji w taki sposób, przy założeniu tej samej podstawy opodatkowania, korzystniejsze może być udzielenie zięciowi pożyczki, ze względu na opodatkowanie wg stawki 2%, a nie 3% do 7%.
Malina Brzozowska
Doradca podatkowy w firmie doradczej KPMG w biurze w Poznaniu