Darowizna w rodzinie
Użyte w przepisach ustawy o podatku od spadków i darowizn wyrażenie „udokumentowanie – w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne – ich otrzymania dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy” należy rozumieć w ten sposób, że dowód ten dokumentuje dokonanie wpłaty lub przelewu środków pieniężnych, będących przedmiotem czynności prawnej darowizny przez darczyńcę na konto obdarowanego, a nie wpłatę lub przelew obdarowanego na własną rzecz w imieniu darczyńcy. Takie stanowisko zajął Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z 29 stycznia 2021 r., sygn. 0111-KDIB2-2.4015.79.2020.3.MZ.
We wniosku o interpretację podatnik (Wnioskodawca) wskazał, że w dniu 2 stycznia 2020 r. otrzymał od babci (ze strony matki) darowiznę pieniężną gotówkową w kwocie 20.000 zł. Pieniądze zostały przekazane do ręki w banknotach 200 zł, 100 zł i 50 zł – na dzień dzisiejszy Wnioskodawca nie jest już w stanie określić ilości banknotów w poszczególnych nominałach i ich numerów seryjnych. Na okoliczność przekazania przedmiotu darowizny sporządzono w tym dniu, tj. 2 stycznia 2020 r. umowę pisemną darowizny, którą podpisały jej strony. W umowie zaznaczono, że pieniądze przekazano w gotówce, a obdarowany je przyjął. W dniu 3 stycznia 2020 r. kwota darowizny w gotówce została wpłacona w banku osobiście przez Wnioskodawcę na jego indywidualny rachunek. Kwota ta została zaksięgowana na rachunku Wnioskodawcy. Kasjer wystawił też pokwitowanie wpłaty tej kwoty. Potwierdzenie wpłaty było też później przez Wnioskodawcę wydrukowane ze strony bankowości internetowej na potrzebę złożenia deklaracji SD-Z2. Przekazanie darowizny poprzez przelew środków z konta darczyńcy na konto obdarowanego było niemożliwe, gdyż darczyńca jako osoba w podeszłym wieku (94 lata) zamieszkująca na wsi, nie posiada konta bankowego, nie posługuje się bankowością internetową, a środki pieniężne miała zgromadzone z emerytury przynoszonej przez listonosza w gotówce i trzymanej w domu. Przekazanie środków przekazem pocztowym także nie było możliwe, gdyż darczyńca z uwagi na wiek i stan zdrowia nie była w stanie udać się z gotówką do urzędu pocztowego znajdującego się kilka kilometrów od jej miejsca zamieszkania, ponadto nie byłaby nawet w stanie samodzielnie wypełnić przekazu pocztowego. W dniu 18 maja 2020 r. (data wpływu) w Urzędzie Skarbowym właściwym dla miejsca zamieszkania Wnioskodawcy, złożono deklarację SD-Z2 wraz z załącznikami w postaci umowy darowizny oraz potwierdzenia wpłaty kwoty darowizny na konto bankowe (wydruk ze strony bankowości internetowej). W dniu 9 września 2020 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego pismem wezwał Wnioskodawcę do złożenia deklaracji SD-3 w związku ze zgłoszoną darowizną. Jednocześnie w piśmie tym odmówił prawa to skorzystania ze zwolnienia z podatku od spadków i darowizn uzasadniając to tym, że darowizna nie była przekazana przez darczyńcę przelewem lub przekazem pocztowym.
Czy Wnioskodawca (obdarowany przez osobę najbliższą – wstępnego) poprzez osobiste wpłacenie darowanej w gotówce i przekazanej mu przez darczyńcę do ręki kwoty pieniężnej na swój indywidualny rachunek bankowy i przedłożenie stosownego potwierdzenia operacji, spełnił warunek z art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn w postaci „udokumentowania otrzymania (środków pieniężnych) dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy”, a tym samym może skorzystać ze zwolnienia podatkowego jako osoba najbliższa wobec darczyńcy? Zdaniem Wnioskodawcy może on skorzystać z przywileju podatkowego w postaci zwolnienia od podatku od darowizny. Nie zgodził się z tym jednak organ skarbowy, o czym poniżej.
Wzajemne darowizny w rodzinie
Jak wynika z art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn (dalej także "ustawa"), podatkowi od spadków i darowizn (zwanemu dalej także „podatkiem”), podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem darowizny, polecenia darczyńcy. Natomiast na podstawie art. 888 § 1 Kodeksu cywilnego – przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.
Darowizna należy do czynności, których celem jest dokonanie aktu przysporzenia majątkowego bez ekwiwalentu i polega najczęściej na przesunięciu jakiegoś dobra majątkowego z majątku darczyńcy do majątku obdarowanego. Świadczenie ma charakter nieodpłatny, gdy druga strona umowy nie zobowiązuje się do jakiegokolwiek świadczenia w zamian za uczynioną darowiznę. Darowizna jest więc czynnością, której celem jest dokonanie aktu przysporzenia majątkowego (świadczenie musi wzbogacić obdarowanego), a zobowiązanie darczyńcy musi być zamierzone jako nieodpłatne.
Do zawarcia umowy darowizny, podobnie jak każdej innej umowy, niezbędne jest zgodne oświadczenie złożone przez obie strony umowy. Umowa darowizny dochodzi do skutku dopiero z chwilą złożenia oświadczenia obdarowanego o przyjęciu darowizny. Należy zaznaczyć, że ustawodawca nie wymaga żadnej szczególnej formy oświadczenia obdarowanego o przyjęciu darowizny. Natomiast z treści art. 890 § 1 Kodeksu wynika, że oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.
Obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych i powstaje przy nabyciu w drodze darowizny – z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, a w razie zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy – z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia; jeżeli ze względu na przedmiot darowizny przepisy wymagają szczególnej formy dla oświadczeń obu stron, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą złożenia takich oświadczeń.
Opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej 9.637 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej.
Wysokość podatku ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca. Zaliczenie do grupy podatkowej następuje według osobistego stosunku nabywcy do osoby, od której lub po której zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe.
Do poszczególnych grup podatkowych zalicza się:
- do grupy I – małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów;
- do grupy II – zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych;
- do grupy III – innych nabywców.
Darmowa darowizna w rodzinie
Zwalnia się od podatku od spadków i darowizn nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:
1) zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2-5, 7 i 8 oraz ust. 2 ustawy, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia – w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4, oraz
2) w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 ustawy – udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo -kredytowej lub przekazem pocztowym.
Wskazane powyżej zwolnienie stosuje się, jeżeli w chwili nabycia nabywca posiadał obywatelstwo polskie lub obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub miał miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub terytorium takiego państwa (art. 4 ust. 4 ww. ustawy).
W przypadku niespełnienia powyższych warunków nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej (art. 4a ust. 3 cyt. ustawy).
Przy czym, obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadków, gdy:
- wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, nie przekracza kwoty określonej w art. 9 ust. 1 pkt 1 lub
- nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego albo w tej formie zostało złożone oświadczenie woli jednej ze stron.
Jak wynika zatem z wyżej powołanych przepisów prawa nabycie w drodze darowizny rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej powyżej kwoty 9.637 zł, dokonane przez osoby wymienione w art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, jest zwolnione z podatku od spadków i darowizn, jeżeli zostaną spełnione warunki wymienione w art. 4a ust. 1 pkt 1 i pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn.
Darowizna w gotówce bez prawa do zwolnienia
Wobec powyższego, jak uznał Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, skoro w analizowanej sprawie środki pieniężne zostały przekazane Wnioskodawcy w formie gotówki – „z ręki do ręki”, a następnie Wnioskodawca sam wpłacił te środki na swój rachunek bankowy, stwierdzić należy, iż nie został spełniony warunek określony w art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn.
Organ skarbowy wskazał, że nie można udokumentować otrzymania przedmiotowych środków pieniężnych w sposób określony w art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn, tj. dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym, gdyż środki te – jak wynika z uzupełnienia wniosku – zostały przekazane Wnioskodawcy w gotówce. To dopiero sam Wnioskodawca – będąc już właścicielem środków – dokonał ich wpłaty na rachunek bankowy. Taki sposób działania nie wyczerpuje norm omawianego przepisu.
Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie są motywy, jakimi kierowały się strony darowizny decydując się na przekazanie darowizny w formie gotówki. Ustawodawca jednoznacznie wskazał jakie warunki muszą zostać spełnione, aby zwolnienie mogło zostać zastosowane. W analizowanej sprawie warunki do zwolnienia nie zaistniały.
W konsekwencji, otrzymana przez Wnioskodawcę od babci darowizna środków pieniężnych w kwocie 20.000,00 zł podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn na ogólnych zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej. Tym samym Wnioskodawca nie może skorzystać ze zwolnienia na podstawie art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn i ciąży na nim obowiązek podatkowy z tytułu ww. darowizny.