Przez lata była to jedna z najatrakcyjniejszych form opodatkowania w Polsce, pozwalająca na legalne płacenie zaledwie 5% podatku dochodowego. Tysiące specjalistów, zwłaszcza z prężnie rozwijającej się branży nowych technologii, oparło na niej swoje finanse, budując przewagę konkurencyjną na rynku. Teraz jednak Ministerstwo Finansów mówi stanowcze "dość". Na horyzoncie pojawił się projekt zmian, który ma wywrócić obecny porządek do góry nogami i uszczelnić system w sposób, który wielu uzna za drastyczny. Czy popularna preferencja podatkowa stanie się wkrótce dostępna wyłącznie dla dużych graczy, a mali przedsiębiorcy i freelancerzy zostaną na lodzie z koniecznością płacenia znacznie wyższych danin? Sprawdź, co kryje się w nowych przepisach i czy jesteś na liście zagrożonych.
- Złote czasy dla innowatorów – jak to działało do tej pory?
- Projekt UD116 – kubeł zimnej wody dla branży IT
- Danina solidarnościowa uderzy z podwójną siłą
- Ograniczenie odliczeń i uszczelnienie systemu strat
- Kto straci najwięcej i jakie są alternatywy?
- Czas na decyzje – jak przygotować się do roku 2026?
Złote czasy dla innowatorów – jak to działało do tej pory?
Aby w pełni zrozumieć skalę planowanych zmian, należy najpierw przyjrzeć się mechanizmowi, który przez ostatnie lata przyciągał do Polski innowatorów i pozwalał rodzimym specjalistom na dynamiczny rozwój. Ulga IP Box (ang. Innovation Box) została wprowadzona do polskiego systemu podatkowego, aby stymulować działalność badawczo-rozwojową (B+R). Założenie ustawodawcy było proste i szczytne: jeśli tworzysz innowacyjne rozwiązania, patentujesz wynalazki, projektujesz wzory przemysłowe lub piszesz autorski kod komputerowy, państwo nagrodzi Cię preferencyjną stawką podatku dochodowego. Zamiast standardowych stawek PIT (12% i 32%) lub podatku liniowego (19%), przedsiębiorca mógł zapłacić jedynie 5% od dochodu uzyskanego z tak zwanych kwalifikowanych praw własności intelektualnej.
W praktyce rozwiązanie to stało się niezwykle popularne wśród programistów i szeroko pojętej branży IT. Specjaliści prowadzący jednoosobowe działalności gospodarcze (JDG), współpracujący z kontrahentami w modelu B2B, masowo korzystali z IP Box, udowadniając, że ich codzienna praca polega na tworzeniu innowacyjnego oprogramowania. Wymagało to prowadzenia szczegółowej ewidencji, wyliczania wskaźnika nexus oraz nierzadko uzyskania indywidualnej interpretacji podatkowej, ale gra była warta świeczki. Oszczędności podatkowe sięgały dziesiątek tysięcy złotych rocznie. Jednak według Ministerstwa Finansów, w wielu przypadkach dochodziło do wypaczenia idei tej ulgi. Resort uznał, że preferencja, która miała wspierać rozbudowane działy badawcze i zatrudnienie, stała się narzędziem prostej optymalizacji podatkowej dla freelancerów, którzy de facto nie prowadzą działalności B+R w rozumieniu, jakie przyświecało twórcom przepisów.
Projekt UD116 – kubeł zimnej wody dla branży IT
Ministerstwo Finansów opublikowało projekt nowelizacji ustaw o podatku dochodowym (oznaczony numerem UD116), który ma wejść w życie 1 stycznia 2026 roku. Dokument ten, choć wciąż jest w fazie legislacyjnej i może ulec pewnym modyfikacjom, jasno wskazuje kierunek, w którym podąża fiskus. Głównym celem jest ograniczenie dostępności ulgi IP Box dla podmiotów, które nie posiadają realnej struktury pracowniczej. Jeśli przepisy zostaną uchwalone w obecnym kształcie, od 2026 roku skorzystanie z preferencyjnej stawki 5% stanie się dla większości jednoosobowych firm praktycznie niemożliwe.
Kluczową zmianą, która budzi największe emocje, jest wprowadzenie bezwzględnego wymogu zatrudnienia. Projekt zakłada, że aby podatnik mógł skorzystać z ulgi IP Box, będzie musiał zatrudniać co najmniej trzy osoby. Co istotne, ustawodawca stawia tutaj bardzo konkretne i rygorystyczne warunki. Nie chodzi o "fikcyjne" zatrudnienie rodziny czy znajomych na ułamek etatu. Pracownicy ci muszą być osobami niepowiązanymi z podatnikiem, a ich zatrudnienie musi odbywać się na podstawie umowy o pracę przez co najmniej 300 dni w roku podatkowym. Alternatywą ma być zatrudnienie na podstawie umowy cywilnoprawnej (np. zlecenia), ale z wysokim wynagrodzeniem.
W praktyce przepis ten eliminuje z grona beneficjentów ulgi niemal wszystkich programistów-freelancerów oraz małe software house'y, które opierają się na współpracy B2B, a nie na etatach. Dla typowego specjalisty IT prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą, który samodzielnie realizuje projekty dla klientów, spełnienie warunku zatrudnienia trzech osób na pełny etat jest ekonomicznie nieuzasadnione i w rzeczywistości nierealne. Oznacza to de facto koniec ery 5-procentowego podatku dla solowych przedsiębiorców w branży technologicznej.
Danina solidarnościowa uderzy z podwójną siłą
Kolejnym elementem projektowanej rewolucji, który może boleśnie dotknąć najzamożniejszych podatników, jest zmiana zasad dotyczących daniny solidarnościowej. Jest to specjalny podatek w wysokości 4%, który płacą osoby fizyczne, których łączny dochód w roku podatkowym przekracza 1 milion złotych. Do tej pory dochody opodatkowane stawką 5% w ramach IP Box nie wliczały się do podstawy obliczenia tej daniny. Oznaczało to, że programista zarabiający na przykład 1,5 miliona złotych rocznie i korzystający z ulgi IP Box, nie musiał płacić dodatkowych 4% od nadwyżki ponad milion.
Od 2026 roku ma się to zmienić. Projekt nowelizacji przewiduje, że dochód z kwalifikowanych praw własności intelektualnej (objęty IP Box) będzie wliczany do podstawy daniny solidarnościowej. To zmiana o fundamentalnym znaczeniu dla rentowności całego przedsięwzięcia. Jeśli połączymy te kropki, okazuje się, że nawet jeśli komuś udałoby się spełnić wyśrubowane wymogi dotyczące zatrudnienia, to po przekroczeniu progu miliona złotych dochodu, efektywna stawka podatkowa wzrośnie. Podatnik zapłaci 5% podatku dochodowego plus 4% daniny solidarnościowej, co daje łącznie 9%, nie licząc obciążeń z tytułu składki zdrowotnej, która w przypadku opodatkowania na zasadach ogólnych czy liniowych jest również istotnym kosztem. Dla wielu osób o wysokich dochodach atrakcyjność całej konstrukcji IP Box drastycznie spadnie.
Ograniczenie odliczeń i uszczelnienie systemu strat
Ministerstwo Finansów w projekcie UD116 planuje również uporządkować kwestię rozliczania strat oraz stosowania innych ulg. Zgodnie z zapowiedziami, nowelizacja wprowadzi zasadę, że straty z lat ubiegłych będzie można odliczać, ale wyłącznie w ramach tego samego źródła przychodów. Ma to zapobiec sytuacjom, w których podatnicy kompensują straty z innych działalności zyskami objętymi preferencyjną stawką IP Box w sposób, który fiskus uznaje za nieuprawniony.
Co więcej, dochody objęte daniną solidarnościową (w tym te z IP Box po zmianach) nie będą mogły być pomniejszane o inne ulgi podatkowe. To kolejny krok w stronę uproszczenia systemu, ale rozumianego jako likwidacja furtek pozwalających na obniżanie zobowiązań wobec państwa. Oznacza to, że pole manewru dla doradców podatkowych i księgowych znacząco się zawęzi. Skomplikowane konstrukcje optymalizacyjne, łączące różne ulgi i odliczenia, mogą przestać być skuteczne lub stać się wręcz ryzykowne.
Kto straci najwięcej i jakie są alternatywy?
Analizując projektowane zmiany, nie ma wątpliwości, kto jest na celowniku fiskusa. Największymi przegranymi reformy planowanej na 2026 rok będą programiści i specjaliści IT działający jako jednoosobowe firmy bez pracowników. To właśnie ta grupa, która w ostatnich latach najliczniej korzystała z dobrodziejstw IP Box, zostanie zmuszona do poszukiwania nowych rozwiązań. Utrata prawa do stawki 5% zmusi tysiące osób do powrotu na podatek liniowy (19%) lub ryczałt od przychodów ewidencjonowanych (zazwyczaj 12% dla branży IT, rzadziej 8,5%).
Choć ryczałt wydaje się naturalną alternatywą, warto pamiętać, że nie pozwala on na odliczanie kosztów uzyskania przychodu, co dla niektórych przedsiębiorców inwestujących w sprzęt, szkolenia czy oprogramowanie może być istotną wadą. Z kolei podatek liniowy, choć bezpieczny i przewidywalny, przy obecnych zasadach naliczania składki zdrowotnej (4,9%) oznacza efektywne obciążenie na poziomie bliskim 24%.
Dla firm, które faktycznie prowadzą działalność badawczo-rozwojową i zatrudniają pracowników – na przykład startupów technologicznych czy większych software house'ów – zmiany mogą być mniej dotkliwe, a wręcz neutralne, o ile spełnią one wymóg zatrudnienia trzech osób na umowę o pracę. Jednak nawet dla nich włączenie dochodów do daniny solidarnościowej będzie odczuwalnym wzrostem kosztów prowadzenia biznesu.
Czas na decyzje – jak przygotować się do roku 2026?
Choć do wejścia w życie nowych przepisów pozostało jeszcze trochę czasu, a omawiane regulacje są w fazie projektu, eksperci podatkowi zalecają, aby już teraz rozpocząć analizę swojej sytuacji. Rok 2025 może być ostatnim, w którym rozliczenie na dotychczasowych zasadach będzie możliwe i jest to realna groźba. Przedsiębiorcy powinni odpowiedzieć sobie na kilka kluczowych pytań. Czy ich model biznesowy pozwala na zatrudnienie wymaganej liczby pracowników? Czy koszty pracownicze nie przewyższą korzyści podatkowych płynących z ulgi?
Może się okazać, że dla części specjalistów najrozsądniejszym wyjściem będzie przekształcenie jednoosobowej działalności w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i skorzystanie z tak zwanego CIT-u estońskiego, który promuje reinwestycję zysków. Inni wybiorą prostotę ryczałtu, godząc się na nieco wyższy podatek w zamian za mniejsze ryzyko kontroli i mniej biurokracji. Jedno jest pewne – krajobraz podatkowy dla branży innowacyjnej w Polsce ulegnie radykalnej zmianie. Projekt UD116 to wyraźny sygnał, że państwo chce premiować tylko te podmioty, które budują strukturę zatrudnienia, a nie "samotnych wilków" polskiego IT. Warto śledzić dalsze losy tej ustawy, bo jej ostateczny kształt wpłynie na portfele tysięcy Polaków. Koszt usług w branży IT może bowiem na skutek tych zmian wzrosnąć, jeżeli programiści będą chcieli zrekompensować wyższą stawkę podatku wzrostem kosztu cen ich usług.