Instytucja upoważnionego przedsiębiorcy (AEO) wprowadzona została do porządku prawnego Unii Europejskiej w drodze nowelizacji Wspólnotowego Kodeksu Celnego.
Polega ona na tym, że dany przedsiębiorca, po złożeniu w jednym z krajów członkowskich stosownego wniosku i przejściu odpowiedniej procedury sprawdzającej nabywa status AEO, otrzymując jednocześnie jedno z trzech rodzajów świadectw.
Dzięki temu we wszystkich krajach UE uznawany jest za wiarygodny podmiot i korzysta z wielu ułatwień celnych.
Status AEO uprawnia do korzystania z ułatwień odnoszących się do kontroli celnej dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony i/lub z uproszczeń przewidzianych w ramach przepisów celnych, a zakres ułatwień uzależniony jest od rodzaju uzyskanego świadectwa.
W zakresie kontroli celnej dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony przedsiębiorca ze statusem AEO podlega mniejszej niż inni przedsiębiorcy liczbie kontroli fizycznych (rewizji towarów) i kontroli dokumentów. W przypadku wytypowania go do kontroli (rewizji) przeprowadzana jest ona w sposób priorytetowy.
Przedsiębiorca AEO ma prawo do wcześniejszego powiadomienia o wytypowaniu przesyłki do kontroli (przed przyjazdem do urzędu celnego wie, że będzie miał rewizję).
Przedsiębiorca taki może składać przywozową deklarację skróconą z ograniczonym zakresem danych bezpieczeństwa, a ponadto ma możliwość wnioskowania o przeprowadzenie kontroli (rewizji) w innym miejscu niż urząd celny (na przykład podczas wyładunku w swoim magazynie).
Z kolei w przypadku złożenia przez AEO wniosku o stosowanie niektórych uproszczeń celnych, organy celne nie badają ponownie tych warunków, które już były badane przy przyznawaniu świadectwa AEO.
Wnioski o nadanie statusu AEO rozpatrują wszyscy dyrektorzy izb celnych (obecnie po 1 w każdym województwie) i do końca 2009 r. mieli na to 300 dni kalendarzowych od dnia złożenia wniosku, przy czym tak długi okres wynikał z okresu przejściowego zawartego w unijnym rozporządzeniu nr 1875/2006. Okres ten skończył się z upływem zeszłego roku i od 1 stycznia 2010 r. organy celne miały tylko 90 dni kalendarzowych na wydanie świadectwa AEO, z jednokrotną możliwością wydłużenia tego okresu o 30 dni, co oznaczało znaczne uproszczenie w uzyskiwaniu tego statusu.
Niestety, z dniem 10 marca 2010 r. weszło w życie unijne rozporządzenie nr 197/2010, które z datą wsteczną, tj. od 1 stycznia 2010 r., ponownie wydłużyło czas na wydanie świadectwa AEO, ale tym razem termin ten określono jako 120 dni kalendarzowych, z możliwością jednokrotnego wydłużenia o kolejnych 60 dni, w związku z czym przedsiębiorcy znowu muszą uzbroić się w cierpliwość.