Istota problemu
Zgodnie z art. 910 K.p.c. ekspektatywa, jako prawo majątkowe dziedziczne i zbywalne, podlega egzekucji komorniczej. Wierzyciele, składając wniosek egzekucyjny, często wnoszą o zajęcie ekspektatywy wierzytelności przysługujących dłużnikowi od Skarbu Państwa z tytułu nadpłaty podatku dochodowego za miniony rok.
Z powodu rozbieżności działań Urzędów Skarbowych, kancelaria komornicza, w celu skutecznego egzekwowania długu, zmuszona jest ponownie (czasem nawet kilkakrotnie) występować z wnioskiem do US w tej sprawie. Może zatem dojść do sytuacji, że podczas wymiany korespondencji US wypłaci zwrot nadpłaconego podatku dochodowego i egzekucja komornicza okaże się bezskuteczna. Brak jednoznacznych przepisów w tym zakresie utrudnia kancelariom komorniczym wyegzekwowanie należności.
Zajęcie wierzytelności pieniężnej w ramach egzekucji
Zajęcie wierzytelności pieniężnych w ramach egzekucji z innych wierzytelności, uregulowanej w art. 895 i nast. K.p.c., jest dokonane z chwilą doręczenia wezwania dłużnikowi zajętej wierzytelności (art. 900 § 1 K.p.c.), aby należnego od niego świadczenia nie uiszczał dłużnikowi, lecz złożył je komornikowi lub do depozytu sądowego.
Z chwilą zajęcia wierzytelności powstają obowiązki ciążące na dłużniku zajętej wierzytelności (organie podatkowym) o charakterze informacyjnym. W terminie tygodnia od dnia doręczenia wezwania jest on obowiązany do złożenia oświadczenia, które zawiera informacje tj.
a) czy i w jakiej wysokości przysługuje dłużnikowi zajętej wierzytelności;
b) czy też odmawia zapłaty i z jakiej przyczyny;
c) czy inne osoby roszczą sobie prawa do wierzytelności, jeśli tak to w jakim sądzie;
d) przed jakim organem toczy się lub toczyła się sprawa o zajętą wierzytelność;
e) czy i o jakie roszczenie została skierowana do zajętej wierzytelności egzekucja przez innych wierzycieli;
Podstawą prawną jest art. 896 § 2 K.p.c..
Obowiązek złożenia tego oświadczenia istnieje niezależnie od tego, czy dłużnik zajętej wierzytelności (organ podatkowy) jest obowiązany do zwrotu nadpłaty na rzecz podatnika, czy też nie.
Zaniedbania urzędu mogą wpłynąć na wysokość nadpłaty podatku
Zajęcie wierzytelności na podstawie art. 896 K.p.c. obejmuje tylko wierzytelność istniejącą i skonkretyzowaną, osadzoną w ramach określonego stosunku zobowiązaniowego pomiędzy zindywidualizowanymi podmiotami.
W wyroku z dnia 19 sierpnia 1971 r., sygn. akt I CR 308/71, Sąd Najwyższy wskazał bowiem, że przy egzekucji z wierzytelności uregulowanej w przepisach art. 895–912 K.p.c. zajęcie wierzytelności obejmuje tylko wierzytelność istniejącą i przysługującą dłużnikowi na podstawie określonego stosunku prawnego: egzekucję z wierzytelności powstałych później, na podstawie innego stosunku prawnego – chociażby pomiędzy tymi samymi stronami – można prowadzić tylko na podstawie nowego zajęcia.
Pogląd, że procesowe skutki zajęcia powstają niezależnie od tego, czy zajmowana wierzytelność rzeczywiście istnieje, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 stycznia 2006 r., sygn. akt III CK 335/05, uznał za zbyt uogólniony, wskazując, że zajęcie wierzytelności na podstawie art. 896 K.p.c. obejmuje tylko wierzytelność istniejącą.
Moment powstania nadpłaty
Zgodnie natomiast z art. 73 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, z późn. zm.) moment powstania nadpłaty został zróżnicowany w zależności od rodzaju podatku i sposobu jego rozliczania. Zasadą jest, że nadpłata powstaje z dniem zapłaty przez podatnika podatku nienależnego lub w wysokości większej od należnej (art. 73 §1 pkt 1).
Odrębnie został określony moment powstania nadpłaty w podatkach dochodowych i podatku akcyzowym oraz podatku od towarów i usług, jeżeli rozliczany jest w deklaracjach kwartalnych. W tych przypadkach momentem powstania nadpłaty jest odpowiednio dzień złożenia zeznania lub deklaracji. Dzień złożenia deklaracji jest również momentem powstania nadpłaty w odniesieniu do wpłat z zysku za rok obrotowy, dokonywanych przez jednoosobowe spółki Skarbu Państwa i przedsiębiorstwa państwowe (art. 73 §2).
Zdaniem Ministra Finansów, uwzględniając wykładnię Sądu Najwyższego przepisów regulujących egzekucję z innych wierzytelności pieniężnych - egzekucji określonej w art. 895 i nast. K.p.c. podlega wyłącznie wierzytelność będąca nadpłatą, która powstała zgodnie z ww. przepisami Ordynacji podatkowej, przed dokonaniem zajęcia lub w chwili zajęcia przez komornika sądowego.
Ordynacja podatkowa nie przewiduje ekspektatywy wierzytelności z tytułu nadpłaty podatku. Również przepisy Kodeksu postępowania cywilnego regulujące egzekucję z innych wierzytelności pieniężnych nie zezwalają na dokonanie zajęcia wierzytelności, które powstaną po tym zajęciu.
Minister Finansów zapowiedział przesłać w najbliższym czasie jednostkom mu podległym niniejszą interpretację w zakresie stosowania art. 896 K.p.c. - w celu zapewnienia jednolitego wykonywania przez urzędy skarbowe zajęć nadpłat lub zwrotu podatku, dokonanych przez komorników sądowych.
Źródło: odpowiedź z 2 kwietnia 2012 r. (data wpływu) Andrzeja Parafianowicza - podsekretarza stanu w Ministerstwie Finansów – na interpelację poselską nr 2568 z 29 lutego 2012 r.