rada
Bezumowne korzystanie z rzeczy oraz odszkodowania za bezumowne korzystanie z rzeczy nie podlegają opodatkowaniu VAT. Inaczej jest w przypadku korzystania z rzeczy bez sporządzenia pisemnej umowy. W takiej sytuacji dochodzi do odpłatnego (w przypadku istnienia wynagrodzenia) lub nieodpłatnego (w przypadku braku wynagrodzenia) świadczenia usług opodatkowanego na zasadach ogólnych.
uzasadnienie
Z punktu widzenia ustawy o podatku od towarów i usług należy rozróżnić dwa rodzaje bezumownego korzystania z rzeczy. Pierwszy rodzaj to korzystanie z rzeczy bez żadnej umowy (właściwe bezumowne korzystanie z rzeczy). Drugi - korzystanie z rzeczy bez sporządzenia pisemnej umowy.
Bezumowne korzystanie
Właściwe bezumowne korzystanie z rzeczy (tj. korzystanie z rzeczy bez żadnej umowy) nie stanowi czynności podlegającej opodatkowaniu dla żadnego podmiotu (zarówno dla korzystającego, jak i dla właściciela rzeczy).
Nieruchomości
Opodatkowaniu VAT nie podlegają również odszkodowania związane z bezumownym korzystaniem z rzeczy (najczęściej chodzi o bezumowne korzystanie z nieruchomości). Potwierdził to Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w wyroku z 24 lipca 2007 r. (sygn. akt I SA/Gd 71/07, M. Podat. 2008/4/36).
Potwierdzają to również organy podatkowe w udzielanych wyjaśnieniach. Jako przykład można wskazać interpretację Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 3 czerwca 2008 r. (sygn. IBPP3/443-164/08/IK). Czytamy w niej, że (...) w przypadku bezumownego korzystania z cudzej rzeczy właścicielowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za bezprawne korzystanie z jego własności. Zapłata określonej kwoty pieniężnej wiąże się z prawem żądania naprawienia wynikłej szkody z tytułu bezprawnego korzystania. Żądanie wynagrodzenia (roszczenie pieniężne) w swojej istocie nie stanowi należności za wykonanie usług, lecz odszkodowanie. Zatem przedmiotowego odszkodowania nie można traktować jako należności z tytułu świadczenia usługi, jest bowiem rekompensatą za niemożność pobierania pożytków.
PRZYKŁAD
Spółka XYZ jest właścicielem gruntu znajdującego się przy drodze. W maju 2009 r. na gruncie tym Jan Kowalski postawił przyczepę, z której sprzedawał truskawki i czereśnie. Po dwóch tygodniach spółka z o.o. dowiedziała się o tym fakcie i zażądała od Jana Kowalskiego zaprzestania sprzedaży, zabrania przyczepy oraz zapłaty odszkodowania za bezumowne korzystanie z gruntu. Odszkodowanie takie nie podlega opodatkowaniu VAT. Spółka z o.o. nie musi i nie może wystawić Janowi Kowalskiemu faktury za to odszkodowanie.
Pożytki z tytułu bezumownego korzystania
Bezumowne korzystanie z rzeczy nie podlega opodatkowaniu również wówczas, gdy osoba korzystająca z takiej rzeczy pobiera pożytki z tej rzeczy.
Jako przykład można wskazać decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z 22 grudnia 2006 r. (sygn. P1-P-443/0007/06/Z). Czytamy w niej, że (...) bezumowna eksploatacja złóż piasków szklarskich, na którą Wnioskodawca nie wyraził zgody, nie stanowi dostawy piasków w świetle art. 7 ustawy o podatku od towarów i usług, natomiast żądanie z tego tytułu zapłaty nie stanowi należności za wykonanie czynności wymienionych w art. 5 ww. ustawy i tym samym nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.
PRZYKŁAD
Spółka ABC jest właścicielem gruntu, na którym dziko rosną różnego rodzaju drzewa owocowe. W okresie od lipca do sierpnia Adam Nowak zbierał owoce z tych drzew i sprzedawał je w swoim sklepie. Spółka ABC dowiedziała się o tym fakcie w sierpniu i zażądała odszkodowania za bezumowne korzystanie z rzeczy (gruntu). Odszkodowanie to nie podlega opodatkowaniu VAT. Spółka z o.o. nie musi i nie może wystawić Adamowi Nowakowi faktury za to odszkodowanie.
Korzystanie na podstawie umowy ustnej
Od właściwego bezumownego korzystania z rzeczy należy odróżnić korzystanie z rzeczy bez sporządzenia pisemnej umowy, lecz za porozumieniem ustnym. W takiej sytuacji dochodzi do odpłatnego (w przypadku istnienia wynagrodzenia) lub nieodpłatnego (w przypadku braku wynagrodzenia) świadczenia usług. Dochodzi wtedy do podlegającego opodatkowaniu na zasadach ogólnych:
• odpłatnego świadczenia usług najmu lub dzierżawy (w przypadku istnienia wynagrodzenia) lub
• nieodpłatnego świadczenia usług użyczenia (w przypadku braku wynagrodzenia), jeżeli użyczenie rzeczy następuje na cele, które nie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, a użyczającemu podatnikowi przysługiwało prawo do odliczenia podatku naliczonego przy nabyciu lub wytworzeniu tych rzeczy (zob. art. 8 ust. 2 ustawy o VAT).
PRZYKŁAD
Pan Adam (osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą) użyczył na miesiąc jeden ze swoich firmowych samochodów przyjacielowi, panu Witoldowi (również osobie fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą). Nie została sporządzona żadna umowa. Mimo to użyczenie stanowi dla pana Adama podlegające opodatkowaniu nieodpłatne świadczenie usług, gdyż nastąpiło na cele, które nie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Przysługiwało mu ponadto prawo do odliczenia podatku naliczonego przy zakupie samochodu.
Milczące przedłużenie umowy
Podobnie jest w przypadku tzw. milczącego przedłużenia umowy (np. umowy najmu czy dzierżawy).
Zwrócił na to uwagę Dyrektor Izby Skarbowej w Bydgoszczy w interpretacji indywidualnej z 28 maja 2008 r. (sygn. ITPP2/443-198/08/AW). Czytamy w niej, że (...) o tym, czy bezumowne korzystanie z nieruchomości podlega opodatkowaniu na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług, decydować muszą w każdym przypadku konkretne okoliczności. W dalszej części interpretacji czytamy, że w przypadku gdy po zakończeniu umowy dotychczasowy najemca (dzierżawca) nadal użytkuje lokal za zgodą właściciela (nawet dorozumianą), płacąc z tego tytułu określone kwoty, to uwzględnić w takim przypadku należy, że: (...) na podstawie art. 674 K.c., jeżeli po upływie terminu oznaczonego w umowie albo w wypowiedzeniu najemca używa nadal rzecz za zgodą wynajmującego, poczytuje się w razie wątpliwości, że najem został przedłużony na czas nieoznaczony. Taka sytuacja wskazuje na kontynuację dotychczasowego stosunku zobowiązaniowego, który podlegał i dalej podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.
PRZYKŁAD
Umowa najmu lokalu użytkowego między firmami X i Y została zawarta na okres do końca grudnia 2008 r. Mimo upływu czasu, na jaki została zawarta, lokal - za zgodą firmy X - nadal jest użytkowany przez najemcę (firmę Y), który płaci firmie X czynsz najmu w dotychczasowej wysokości. W takim przypadku należy uznać, że doszło do milczącego przedłużenia umowy najmu, a w konsekwencji, że świadczenie usług najmu przez firmę X podlega opodatkowaniu VAT na zasadach ogólnych.
• art. 5 ust. 1 oraz art. 8 ust. 2 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług - Dz.U. Nr 54, poz. 535; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 3, poz. 11
• art. 674 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 79, poz. 662
Tomasz Krywan
doradca podatkowy