Przepisy nie regulują wprost rozliczania świadczeń kompleksowych. Najwięcej wskazówek na ten temat znajdziemy w orzecznictwie.
Czym charakteryzują się świadczenia kompleksowe
Problematyka świadczeń kompleksowych była wielokrotnie przedmiotem rozważań Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich. W szczególności należy zwrócić uwagę na wyrok z 29 marca 2007 r. w sprawie C-111/05. Wynika z niego, że jeśli kilka świadczeń dokonywanych przez podatnika na rzecz klienta jest ze sobą tak ściśle powiązanych, że z ekonomicznego i gospodarczego punktu widzenia tworzy obiektywnie jedno świadczenie, to nie należy do celów podatkowych sztucznie dzielić tego świadczenia. Podobny pogląd Trybunał zaprezentował wcześniej, m.in. w wyroku z 5 czerwca 1997 r. w sprawie C-2/95, w wyroku z 25 lutego 1999 r. w sprawie C-346/96 oraz w wyroku z 27 października 2005 r. w sprawie C-41/04.
Analogiczne stanowisko reprezentują polskie sądy administracyjne. Już Sąd Najwyższy w wyroku z 21 maja 2002 r. (sygn. akt III RN 66/01, niepubl. „M. Podat.” 2002/12/33) orzekł, że (...) podział jednorodnej, kompleksowej usługi na dwa odrębne rodzaje jest podziałem sztucznym. Stanowisko to podtrzymują sądy administracyjne w orzeczeniach wydawanych na gruncie obecnie obowiązujących przepisów ustawy o VAT.
Jako przykład można wskazać wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 5 lipca 2006 r. (sygn. akt I FSK 945/05, publ. ONSAiWSA 2007/4/91), w którym czytamy, że (...) przy czynnościach o charakterze kompleksowym (...), na które składa się czynność podstawowa, będąca celem umowy zawartej przez podatnika z klientem, a także czynności pomocnicze niezbędne do wykonania czynności podstawowej, ustalając właściwą stawkę podatku od towarów i usług, należy przyjmować jednolitą stawkę dla całego kompleksu czynności, biorąc pod uwagę charakter czynności podstawowej.
Z kolei w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 2 października 2008 r. (sygn. akt I SA/Kr 1228/07, publ. http://orzeczenia.nsa.gov.pl/) czytamy, że (...) istnieje grupa usług o charakterze złożonym, w skład których wchodzić może szereg innych, odrębnych usług. Pojedyncze świadczenie ma miejsce zwłaszcza wtedy, gdy jedną lub więcej części składowych uznaje się za usługę zasadniczą, podczas gdy inny lub inne elementy traktuje się jako usługi pomocnicze, do których stosuje się te same zasady opodatkowania, co do usługi zasadniczej. Usługę należy uznać za usługę pomocniczą w stosunku do usługi zasadniczej, jeśli nie stanowi ona dla podatnika celu samego w sobie, lecz jest środkiem do lepszego wykorzystania usługi zasadniczej. Celem usługi pomocniczej tworzącej razem z usługą dominującą usługę złożoną jest lepsze wykorzystanie przez nabywcę usługi zasadniczej - dominującej. Usługa pomocnicza, ażeby mogła zostać uznana za część usługi złożonej, musi realizować jeden ściśle określony cel, tj. musi ona przyczyniać się do lepszego wykorzystania przez nabywcę usługi złożonej wchodzącej w jej zakres usługi zasadniczej.
WAŻNE!
Jeśli kilka świadczeń dokonywanych przez podatnika na rzecz klienta jest ze sobą tak ściśle powiązanych, że z ekonomicznego i gospodarczego punktu widzenia tworzy obiektywnie jedno świadczenie, to nie należy do celów podatkowych sztucznie dzielić tego świadczenia. Należy je opodatkować jako całość.
Również organy podatkowe reprezentują takie stanowisko. Jako przykład można wskazać interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z 10 lipca 2009 r. (sygn. ILPP2/443-517/09-2/SJ) czy interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 18 sierpnia 2009 r. (sygn. IPPP2/443-559/09-2/MS).
Jak należy klasyfikować usługi kompleksowe
Jak wynika z przedstawionych wyjaśnień, świadczenia kompleksowe należy, co do zasady, traktować jako całość, bez wyodrębniania czynności (dostaw towarów oraz usług) składających się na te świadczenia. Dotyczy to w szczególności usług kompleksowych, tj. usług składających się z kombinacji czynności zaliczanych do dwóch lub więcej rodzajów usług. W takich przypadkach usługę należy potraktować tak, jak gdyby składała się z usługi zasadniczej (usługi, która nadaje całości zasadniczy charakter - zob. również pkt 7.6.8 objaśnień do stosowanej dla celów podatkowych PKWiU z 1997 r.).
PRZYKŁAD
Spółka z o.o. prowadzi działalność w zakresie organizacji szkoleń. W ofercie ma m.in. trzydniowe szkolenie, które obejmuje 15 godzin szkoleń podzielonych na dwa dni, dwa noclegi, wyżywienie oraz trzygodzinną wycieczkę po miejscowości, w której odbywa się szkolenie. W takim przypadku zasadniczy charakter całości nadaje usługa szkoleniowa (usługami pomocniczymi są w tej sytuacji usługa noclegowa, usługa gastronomiczna oraz usługa turystyczna). W konsekwencji całość wymienionych świadczeń należy potraktować jako świadczenie usługi szkoleniowej (zob. również wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 2 października 2008 r., sygn. akt I SA/Kr 1228/07, publ. http://orzeczenia.nsa.gov.pl/).
Ponadto w ofercie spółki znajduje się również trzydniowa impreza, na którą składa się dwugodzinne szkolenie odbywające się w drugim dniu pobytu, dwa noclegi, wyżywienie, dwie imprezy integracyjne oraz dwie wycieczki. W takim przypadku należy uznać, że zasadniczy charakter całości nadaje usługa turystyczna (usługa szkoleniowa jest jedynie usługą pomocniczą), w konsekwencji całość wymienionych świadczeń należy potraktować jako świadczenie usługi turystycznej.
Zużycie towarów do świadczenia usług
Zdarzyć się także może, że do świadczenia usługi zużywane są różnego rodzaju towary (materiały, części zamienne itp.). Również w takiej sytuacji dochodzi, co do zasady, do świadczenia kompleksowego traktowanego jako całość, tj. jako świadczenie usługi. Nie dochodzi natomiast do odrębnie opodatkowanego świadczenia usługi oraz odrębnie opodatkowanych dostaw zużywanych do jej wykonania towarów.
PRZYKŁAD
Podatnik świadczy usługi malarskie. Często zdarza się, że klienci zamawiają u niego wykonanie usługi malarskiej obejmującej zakup niezbędnych do jej wykonania materiałów (farb, pędzli itp.). W takim przypadku nie dochodzi do odrębnego opodatkowania dostaw tych towarów. Ich wartość podatnik powinien uwzględnić w cenie (podstawie opodatkowania) świadczonej usługi malarskiej.
Zasada ta dotyczy również świadczenia usług naprawy samochodów obejmujących wymianę części samochodowych. Jak czytamy w postanowieniu Naczelnika Urzędu Skarbowego w Nowym Dworze Mazowieckim z 13 czerwca 2007 r. (sygn. 1414/PUE/443-7/07/AU): (...) w przypadku podatników świadczących usługi w zakresie naprawy pojazdów samochodowych, którzy w ramach tych usług dokonują zakupu części samochodowych i części te są wykorzystywane do wykonania naprawy samochodów, a ich wartość jest wliczona w cenę usługi, to podatnik nie dokonuje w praktyce dostawy tych części (towarów), a jedynie zwiększa wartość świadczonej usługi.
PRZYKŁAD
Podatnik (osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą) prowadzi warsztat samochodowy. Do świadczenia usług naprawy samochodów podatnik zużywa różnego rodzaju części zamienne. W takich przypadkach uznać należy, że dochodzi do kompleksowej usługi naprawy, nie zaś do usługi naprawy oraz dostawy części zamiennych. W konsekwencji wystawiając fakturę, podatnik powinien wykazać na niej tylko świadczenie usługi naprawy (w podstawie opodatkowania tej usługi uwzględniając wartość zużytych części zamiennych). Nie ma obowiązku (w przypadku świadczenia usług naprawy samochodów na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej) ewidencjonowania dostaw części zamiennych za pomocą kas rejestrujących (nie ma zastosowania § 4 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia w sprawie kas rejestrujących, gdyż nie dochodzi do dostaw tych części, lecz tylko do ich zużycia w ramach świadczenia usługi naprawy samochodu).