RADA
Nie. Odszkodowanie za bezumowne korzystanie z zakładu produkcyjnego i urządzeń nie podlega VAT. Jeżeli korzystali Państwo z zakładu i z urządzeń bez zgody właściciela, a on wezwał do wydania rzeczy i opuszczenia zakładu, nie ma wątpliwości, że pomiędzy właścicielem i korzystającym bezumownie z rzeczy nie istnieje żaden jawny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełnione są świadczenia wzajemne. Świadczenie to nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Odszkodowanie wypłacone w takich okolicznościach z tego tytułu nie jest płatnością za świadczenie usług, lecz rekompensatą za pozbawienie właściciela prawa do swobodnego dysponowania rzeczą i wynikłe z tego tytułu szkody.
UZASADNIENIE
Ze stanu faktycznego przedstawionego w pytaniu Czytelnika wynika, że jego firma korzystała bez żadnej umowy z urządzeń produkcyjnych i pomieszczeń. Doszło do tego przez niedopatrzenie terminu, do którego obowiązywała umowa najmu pomieszczeń i urządzeń. Efektem takiego korzystania jest możliwość domagania się przez właściciela odszkodowania, w zamian za utracone korzyści. Akurat w przypadku firmy Czytelnika właściciel nie musiał domagać się sam zadośćuczynienia, ponieważ postanowiła ona z własnej woli zapłacić za bezumowne korzystanie. Właściciel prawidłowo zatem potraktował kwotę, którą otrzymał od firmy Czytelnika, jako odszkodowanie.
Natomiast Czytelnik zastanawia się, czy tej należności nie należy potraktować jako czynsz za najem opodatkowany 22-proc. VAT.
Otóż nie. Wynagrodzenie z tytułu bezumownego korzystania z pomieszczeń i narzędzi nie jest opodatkowane podatkiem od towarów i usług. Znajduje to uzasadnienie zarówno w przepisach ustawy o VAT, jaki i w przepisach Kodeksu cywilnego.
Zgodnie z treścią art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT opodatkowaniu podlegają między innymi odpłatna dostawa i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.
Przez świadczenie usług rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów, w tym również:
1) przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej,
2) zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji,
3) świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.
Wypłata odszkodowania, rekompensaty za ewentualne utracone korzyści nie stanowi ani dostawy towarów, ani świadczenia usług. W żadnym z katalogów omówionych w ustawie o VAT odszkodowania nie zostały uwzględnione jako podlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.
Jak wynika z art. 224 i 225 Kodeksu cywilnego, w przypadku bezumownego korzystania z rzeczy korzystający w złej lub dobrej wierze obowiązany jest do wypłaty wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, zwrotu pożytków oraz odszkodowania z powodu zużycia, pogorszenia lub utraty rzeczy. Obowiązkiem wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy objęte jest wszystko, co właściciel mógłby uzyskać, gdyby odpłatnie, na podstawie odpowiedniego stosunku prawnego, oddał rzecz do odpłatnego korzystania innemu podmiotowi. Mimo że art. 224 § 2 k.c. mówi o wynagrodzeniu za bezumowne korzystanie z rzeczy oraz o odszkodowaniu z powodu jej zużycia, pogorszenia lub utraty, to określenie pierwszego z tych świadczeń również wskazuje na jego odszkodowawczy charakter.
Ważne!
W przypadku bezumownego korzystania z rzeczy korzystający w złej lub dobrej wierze obowiązany jest do wypłaty wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, zwrotu pożytków oraz odszkodowania z powodu zużycia, pogorszenia lub utraty rzeczy.
W rozpatrywanym przypadku firma Czytelnika korzystała z lokalu i narzędzi bez zgody właściciela. Niemniej jednak właściciel wzywał kontrahenta do ich wydania i opuszczenia pomieszczeń. Na te 4 miesiące nie została zawarta żadna umowa. Zatem pomiędzy właścicielem zakładu i urządzeń a korzystającym z nich bezumownie nie istnieje żaden jawny lub dorozumiany stosunek prawny, w ramach którego spełnione są świadczenia wzajemne. Świadczenie podatnika nie oparte na tytule prawnym wskazującym obowiązek świadczenia usług oraz wysokość wynagrodzenia nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Odszkodowanie wypłacone w takich okolicznościach z tego tytułu nie jest płatnością za świadczenie usług, lecz rekompensatą za pozbawienie właściciela prawa do swobodnego dysponowania rzeczą i wynikłe z tego tytułu szkody. Właściciel mógł bowiem w czasie, kiedy firma Czytelnika bezumownie korzystała z zakładu, wynająć go innemu podmiotowi za dużo wyższą kwotę. Zatem poniósł w związku z tym jakieś straty.
Należy również zaznaczyć, że bezumownego korzystania z rzeczy nie można dokumentować fakturą VAT. Faktury wystawiają bowiem tylko podatnicy VAT w celu potwierdzenia czynności podlegających opodatkowaniu tym podatkiem.
Stanowisko takie potwierdza Naczelnik Drugiego Śląskiego Urzędu Skarbowego w Bielsko Białej w piśmie z 29 lipca 2004 r. nr PP/443-104/04/WN-17145. Czytamy w nim, że: „Odszkodowania nie można traktować więc ani jako dostawy towarów, ani świadczenia usług. Dlatego też uzyskane odszkodowanie od osób zajmujących bezprawnie lokal (lub teren) nie jest czynnością podlegającą opodatkowaniu podatkiem VAT, co uniemożliwia dokumentowanie jej fakturą VAT”. W cytowanym piśmie naczelnik US wspomina również o tzw. milczącym przedłużaniu umowy najmu. Ma ono miejsce wówczas, gdy po upływie terminu oznaczonego w umowie albo w wypowiedzeniu najemca używa nadal rzeczy za zgodą wynajmującego, co poczytuje się w razie wątpliwości, że najem został przedłużony na czas nieoznaczony.
W takim wypadku, jeśli dochodzi do milczącego przedłużania umowy najmu i dochodzi do tego za obopólną zgodą stron, a więc właściciela i korzystającego, to według organów podatkowych mamy wówczas do czynienia ze świadczeniem usługi w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy o VAT.
Jednak w rozpatrywanej przez nas sytuacji nie dochodzi do tzw. milczącego przedłużania umowy najmu. W naszym przypadku właściciel interweniował i wzywał do opuszczenia zakładu. Zatem do przedłużania najmu doszło bez jego zgody.
Ważne!
W przypadku tzw. milczącego przedłużania umowy najmu, do którego dochodzi za obopólną zgodą stron: właściciela i korzystającego, organy podatkowe stoją na stanowisku, że wówczas mamy do czynienia ze świadczeniem usługi.
Warto podkreślić, że zagadnienie dotyczące opodatkowania bezumownego korzystania stało się przedmiotem kontrowersji na tyle poważnej, że spór rozstrzygnąć musiał wojewódzki sąd administracyjny.
W wyroku z 24 lipca 2007 r., sygn. akt I SA/Gd 71/07, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku potwierdził, że w przypadku bezumownego korzystania z cudzego lokalu nie ma świadczenia ze strony właściciela lokalu, a w związku z tym nie ma mowy o opodatkowaniu tego zdarzenia VAT. Ponadto WSA wskazał, że w przypadku opodatkowania korzystania z pomieszczeń konieczna jest zgodna wola obu stron wyrażona zawarciem umowy najmu. Jej brak oznacza, że nie powstaje obowiązek podatkowy, a właścicielowi lokalu przysługuje odszkodowanie w wysokości czynszu za bezumowne korzystanie z lokalu.
• art. 5 ust. 1 pkt 1, art. 8 ust. 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług - Dz.U. Nr 54, poz. 535; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 143, poz. 1029
• art. 224 i art. 225 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. Nr 16, poz. 93; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 82, poz. 557
Magdalena Jabłecka
ekspert w zakresie VAT