Tak, ma Pan prawo w przedstawionym przypadku do „odzyskania” VAT w ramach tzw. ulgi na złe długi. Fakt, że kontrahenci nie płacili za nabywane towary, uprawnia Pana do skorygowania należnego VAT. Jednakże prawo to dotyczy jedynie faktur wystawionych po 1 czerwca 2005 r. Przepisy o VAT wyraźnie wskazują tę datę jako granicę do „odzyskania” VAT. Wobec tego regulacji o rozliczeniu podatku w odniesieniu do nieściągalnych wierzytelności nie stosuje się do faktur wystawionych w terminie do 31 maja 2005 r. Przepisy o VAT przewidują, że podatnik VAT może skorygować podatek należny z tytułu dostawy (odp. świadczenia usług) na terytorium Polski, w przypadku wierzytelności odpisanych jako nieściągalne, stanowiących koszty uzyskania przychodów. Tytułem uzupełnienia należy dodać, że korekta podatku może dotyczyć również kwoty podatku przypadającej na część kwoty wierzytelności odpisanej jako nieściągalne.
Należy podkreślić, że oprócz spełnienia przesłanek wynikających z przepisów o VAT w celu skorzystania z ulgi na tzw. złe długi wierzytelności powinny być odpisane jako nieściągalne (stanowiące koszt uzyskania przychodów). Z informacji przedstawionych przez Pana wynika, że wierzytelności zostały uznane za koszty uzyskania przychodów. W związku z tym kwestie dotyczące ujęcia wierzytelności w podatku CIT pozostaną bez dalszej analizy.
Status podatnika VAT czynnego
W ustawie o VAT ustawodawca wskazuje enumeratywny katalog warunków, które należy spełnić, by móc dokonać korekty VAT. Przede wszystkim nabywca towarów (usług) musi być podatnikiem VAT czynnym (niebędącym w trakcie postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji). W zakresie potwierdzenia statusu nabywcy jako podmiotu w likwidacji (upadłości) należy uznać, że analiza tego stanu powinna być dokonana w chwili pierwotnej sprzedaży. Z odrębnych przepisów wynika bowiem, że podmiot w likwidacji (upadłości) ma obowiązek uwidocznić w danych firmy swój status. Jak przewiduje kodeks spółek handlowych w odniesieniu np. do spółki z o.o., otwarcie likwidacji następuje z dniem uprawomocnienia się orzeczenia o rozwiązaniu spółki przez sąd, powzięcia uchwały przez wspólników o rozwiązaniu spółki lub zaistnienia innej przyczyny jej rozwiązania. Likwidację prowadzi się pod firmą spółki z dodaniem oznaczenia „w likwidacji”.
Korekta podatku należnego jest wykluczona, w przypadku gdy nabywcą była osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej oraz rolnik ryczałtowy (względnie inny podmiot niebędący podatnikiem VAT). Ustawodawca wprost odwołuje się do nazwy podatnik VAT czynny, co oznacza, że jeżeli dłużnik jest podatnikiem VAT, ale zwolnionym, uniemożliwia to dokonanie korekty podatku należnego. Jednocześnie wymaga się, by podatnicy (tak wierzyciel, jak i dłużnik) byli podatnikami zarejestrowanymi jako podatnicy VAT czynni (na dzień dokonania korekty). W związku z tym powinien Pan ustalić, czy kontrahenci są zarejestrowani jako podatnicy VAT. Brak potwierdzenia statusu dłużnika jako podatnika VAT może zostać zakwestionowane przez organy podatkowe. Przepisy prawa podatkowego dają każdemu podatnikowi prawo do uzyskania informacji o statusie podatkowym swoich kontrahentów. Na wniosek zainteresowanego naczelnik urzędu skarbowego jest obowiązany potwierdzić, czy podatnik jest zarejestrowany jako podatnik VAT czynny czy zwolniony.
Zainteresowanym w rozumieniu przepisów o VAT może być zarówno sam podatnik, jak i osoba trzecia mająca interes prawny w złożeniu wniosku. W Pana przypadku interesem prawnym uprawniającym do złożenia wniosku jest dokonanie korekty podatku, o której mowa w art. 89a ustawy o VAT. Przepisy nie określają formy i treści tego wniosku. W związku z tym należy kierować się wytycznymi z ordynacji podatkowej dotyczącymi składania pism i podań. Wniosek powinien zawierać określenie, od kogo pochodzi (nazwa firmy - spółki, adres, numer NIP), treść żądania (potwierdzenie zarejestrowania kontrahenta jako podatnika VAT) oraz dokładne wskazanie danych dłużnika (nazwa, adres, numer NIP itp.). Dodatkowo w piśmie należy wskazać na fakt przygotowywania korekty podatku należnego (z tytułu ulgi na tzw. złe długi). Ponadto stosownie do przepisów o zasadach ewidencji i identyfikacji płatników i podatników podatnicy mają obowiązek podawać NIP na wszelkich dokumentach związanych z wykonywaniem zobowiązań podatkowych oraz niepodatkowych należności budżetowych, do których poboru obowiązane są organy podatkowe oraz celne. Przepisy nie wskazują terminu, w jakim urząd skarbowy powinien potwierdzić status dłużnika jako podatnika VAT czynnego. Należy uznać, że powinno to nastąpić bez zbędnej zwłoki.
Obrót opodatkowany
Drugim z warunków niezbędnych do dokonania korekty VAT należnego jest fakt, by wierzytelności zostały uprzednio wykazane w deklaracji podatkowej VAT-7 jako obrót opodatkowany. Obrotem jest kwota należna (całość świadczenia należnego) od nabywcy. Fakt nieuregulowania przez nabywcę należności nie determinuje braku możliwości wykazania kwoty z faktury jako podatku należnego. Ponadto ustawa wymaga, by wierzytelności nie zostały uregulowane w jakikolwiek sposób oraz nie zostały zbyte. W tym miejscu należy podkreślić, by od daty wystawienia faktury (będącej podstawą do odpisania wierzytelności) nie upłynęło więcej niż 5 lat - licząc od początku roku, w którym wystawiono fakturę.
Zawiadomienie dłużnika
Ostatnim warunkiem przewidzianym w ustawie o VAT jest zawiadomienie dłużnika przez wierzyciela o odpisaniu wierzytelności jako nieściągalnej, a dłużnik w terminie 28 dni od dnia otrzymania zawiadomienia nie uregulował należności w jakiejkolwiek formie. Do zawiadomień, o których mowa powyżej, stosuje się odpowiednio przepisy o doręczeniach z ordynacji podatkowej. Jest to jedna z niewielu regulacji, które przewidują, że przepisy właściwe dla organów podatkowych mogą być stosowane również przez podatników. W celu potwierdzenia doręczenia pisma (zawiadomienia) dłużnikowi oraz dla celów dowodowych przed organami podatkowymi wystarczy zwrotne potwierdzenie odbioru podpisane przez dłużnika (przy korzystaniu z usług Poczty Polskiej). W tym miejscu należy przybliżyć zasady, w sytuacji gdy dłużnik zwleka z odbiorem pisma. W takim przypadku trzeba skorzystać z instytucji doręczenia zastępczego. Jeżeli nie ma możliwości doręczenia pisma, Poczta Polska przechowuje pismo przez okres 14 dni w swojej placówce pocztowej. Adresata zawiadamia się dwukrotnie o pozostawieniu pisma. Ponowna próba doręczenia następuje w razie niepodjęcia pisma w terminie 7 dni. W przypadku dalszego braku odbioru pisma doręczenie uważa się za dokonane z upływem ostatniego dnia okresu, o którym mowa powyżej, a pismo (zawiadomienie wierzyciela) pozostawia się w dokumentacji podatkowej. Ponadto, jeżeli podany przez osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej adres jej siedziby nie istnieje lub jest niezgodny z odpowiednim rejestrem i nie można ustalić miejsca prowadzenia działalności, pismo pozostawia się w dokumentacji wierzyciela ze skutkiem doręczenia. Analogicznie, jeżeli adresat odmawia przyjęcia zawiadomienia, pismo zwraca się wierzycielowi z adnotacją o odmowie jego przyjęcia i datą odmowy. Pismo wraz z adnotacją włącza się do akt sprawy. W takim przypadku uznaje się, że pismo zostało doręczone w dniu odmowy jego przyjęcia przez dłużnika.
Termin korekty
Po otrzymaniu potwierdzenia odbioru przez dłużnika zawiadomienia lub upływu stosownego terminu (w przypadku doręczenia zastępczego) podatnik może dokonać korekty podatku należnego. Korekta rozliczenia może nastąpić w miesiącu następującym po miesiącu, w którym dłużnik otrzymał zawiadomienie. Jeżeli podatnik (wierzyciel) nie dokona korekty w tym miesiącu, nie może jej dokonać w rozliczeniu za miesiąc następny. W takiej sytuacji może jedynie zrobić korektę podatku w drodze deklaracji korygującej za właściwy (pierwotny) miesiąc. Obowiązkiem podatnika jest przesłanie wraz z deklaracją podatkową (w której jest dokonywana korekta) zawiadomienia o korekcie do naczelnika właściwego urzędu skarbowego. Zawiadomienie powinno zawierać również określenie kwot korekty podatku należnego. Moim zdaniem, zawiadomienie nie wymaga odrębnego pisma i może być ujęte w pisemnym uzasadnieniu przyczyn korekty deklaracji, o którym mowa w ordynacji podatkowej. Zgodnie z art. 81 § 2 ww. ustawy skorygowanie deklaracji następuje przez złożenie deklaracji korygującej wraz z dołączonym pisemnym uzasadnieniem przyczyn korekty. Ustawa o VAT wymaga dodatkowo od wierzyciela, by w terminie 7 dni od dnia dokonania korekty zawiadomił dłużnika o tej czynności. Kopię zawiadomienia należy przesłać do właściwego naczelnika urzędu skarbowego.
Warto podkreślić, że ustawodawca wyłącza możliwość skorzystania z ulgi na tzw. złe długi, jeżeli między wierzycielem a dłużnikiem zachodzi związek o charakterze kapitałowym, zarządczym lub rodzinnym. Innymi słowy, jeżeli pomiędzy Pana spółką a dłużnikami zachodzi jeden z ww. związków, to nie ma Pan prawa do korekty podatku należnego. Powiązaniami rodzinnymi w rozumieniu przepisów o VAT jest małżeństwo oraz pokrewieństwo lub powinowactwo do drugiego stopnia. Powiązaniami o charakterze „zarządczym” są takie powiązania, gdy pomiędzy kontrahentami lub osobami pełniącymi u kontrahentów funkcje zarządzające, nadzorcze lub kontrolne zachodzą powiązania o charakterze rodzinnym lub z tytułu przysposobienia, kapitałowym, majątkowym lub wynikające ze stosunku pracy. Związek ten istnieje także wówczas, gdy jedna z ww. osób łączy funkcje zarządzające, nadzorcze lub kontrolne u kontrahentów. Natomiast powiązaniami kapitałowymi są przypadki, w których jedna z osób lub jeden z kontrahentów posiada prawo głosu wynoszące co najmniej 5 proc. wszystkich praw głosu lub dysponuje bezpośrednio lub pośrednio takim prawem.
Adam Czekalski
doradca podatkowy,
uczestnik seminarium doktoranckiego na Wydziale Prawa i Administracji UW
Podstawa prawna:
• art. 32, 89a-89b, art. 96 ust. 13 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 54, poz. 535 z późn.zm.),
• art. 8 ustawy z 21 kwietnia 2005 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 90, poz. 756).