Jak opodatkować sprzedaż na rzecz rodziny

RADA

Transakcje pomiędzy podmiotami powiązanymi, w tym m.in. rodzinnie, mogą być przedmiotem zainteresowania organów podatkowych. Jednak ustalenie przez podatnika ceny preferencyjnej dla podmiotu powiązanego rodzinnie nie w każdym przypadku jest przesłanką wskazującą na zaniżenie zobowiązania podatkowego w VAT, które narusza przepisy ustawy. Jeżeli podatnik dokona sprzedaży artykułów AGD członkowi rodziny i w tej transakcji strony ustalą cenę sprzedaży na poziomie ceny zakupu towaru przez sprzedawcę (bez doliczania marży), to organ podatkowy nie musi ingerować w tak ustaloną cenę, ponieważ nie odbiega ona od wartości rynkowej. Podatnik musi jednak obiektywnie uzasadnić i udokumentować fakt obniżenia ceny towaru członkowi rodziny.

UZASADNIENIE

Warunki, kiedy organ podatkowy może ustalić podstawę opodatkowania według wartości rynkowej, określa art. 32 ustawy o VAT. W sytuacji, w której zostaną spełnione łącznie następujące warunki:

1) między nabywcą a dokonującym dostawy towarów lub usługodawcą istnieje m.in. związek o charakterze rodzinnym,

2) związek ten miał wpływ na ustalenie wynagrodzenia z tytułu dostawy towarów lub świadczenia usług,

3) ustalone wynagrodzenie jest:

• niższe od wartości rynkowej, a nabywca towarów lub usług nie ma pełnego prawa do odliczenia podatku naliczonego,

• niższe od wartości rynkowej, a dokonujący dostawy towarów lub usługodawca nie ma pełnego prawa do odliczenia podatku naliczonego, a dostawa towarów lub świadczenie usług są zwolnione z podatku,

• wyższe od wartości rynkowej, a dokonujący dostawy towarów lub usługodawca nie ma pełnego prawa do odliczenia podatku naliczonego

- organ podatkowy ma prawo do ustalenia podstawy opodatkowania w wysokości wartości rynkowej, pomniejszonej o VAT (wartość rynkowa netto).

W sytuacji opisanej w pytaniu Czytelnik wskazał na istnienie powiązań rodzinnych, które wpływają na zmniejszenie ceny sprzedaży towaru poniżej ceny stosowanej dla kontrahentów niepowiązanych. Nie jest to jednak cena niższa niż wartość rynkowa towaru określona zgodnie z art. 2 pkt 27b ustawy o VAT. Zgodnie z definicją wartości rynkowej (art. 2 pkt 27b ustawy o VAT), jeżeli nie można ustalić porównywalnej dostawy towarów, wartością rynkową towaru jest cena nabycia towarów określona w momencie dostawy. Ustawa dopuszcza więc sytuację sprzedaży towaru bez doliczania marży.

W sytuacji opisanej w pytaniu dochodzi w rezultacie do transakcji nabycia po cenie uznawanej przez przepisy za najniższą dopuszczalną „wartość rynkową” towaru. W efekcie podatnik, sprzedając rodzinie artykuły AGD bez doliczania marży, nie sprzedaje tych towarów poniżej wartości rynkowej. Stosuje wyłącznie najniższą dopuszczalną cenę rynkową.

ZAGROŻENIA (-)

W tym przypadku jedynym zagrożeniem jest fakt, że określenie ceny sprzedaży na poziomie ceny nabycia jest uznawane przez przepisy ustawy za wartość rynkową w sytuacji, w której brak jest porównywalnych dostaw towaru. A w przypadku podatnika prowadzącego sklep ze sprzętem AGD istnieją wszelkie przesłanki, aby porównać dostawy danego towaru w danym okresie i na danym etapie sprzedaży.

Przykład

Podatnik prowadzi działalność w zakresie handlu detalicznego artykułami gospodarstwa domowego. Jego klientką jest żona brata, która chciałaby kupić odkurzacz marki XY. Okazuje się jednak, że cena sprzedaży oferowana przez podatnika jest większa niż cena sprzedaży tego samego artykułu w sąsiednim supermarkecie, który zakupując dużą liczbę tych produktów uzyskał korzystną dla siebie cenę zakupu. W rezultacie podatnik uzgodnił z żoną brata, że sprzeda jej odkurzacz po cenie, za jaką kupił towar (bez doliczania marży), w wyniku czego uzgodniona cena będzie równa cenie sprzedaży odkurzacza w supermarkecie.

Przykład ten obrazuje, że sprzedaż towaru bez doliczania marży wcale nie musi powodować ustalenia obrotu w wysokości odbiegającej od wartości rynkowej, ponieważ żona brata podatnika taką samą cenę musiałaby zapłacić, kupując odkurzacz w supermarkecie. Obie oferty sprzedaży, tzn. w supermarkecie i w sklepie podatnika, są ze sobą porównywalne, ponieważ:

1) warunki cenowe obowiązują w danym (tym samym) momencie,

2) dotyczą tego samego towaru (odkurzacz marki XY),

3) dokonane są na tym samym etapie sprzedaży (sprzedaż detaliczna).

Tym samym sprzedaż odkurzacza marki XY przez podatnika po cenie sprzedaży bez doliczania marży nie odbiega od wartości rynkowej określonej w art. 2 pkt 27b ustawy. Organ podatkowy, pomimo powiązań rodzinnych między stronami transakcji, nie określi obrotu w innej wysokości, ponieważ podatnik wykaże, że jest to obrót odpowiadający wartości rynkowej.

Warto zaznaczyć, że dostawy dla podmiotów powiązanych towarów po obniżonych cenach (w tym po cenie nabycia) mogą być uzasadnione innymi względami niż powiązania, w tym rodzinne. Przykładowo na okoliczność sprzedaży towaru po cenie niższej niż stosowana w transakcjach z pozostałymi odbiorcami warto sporządzić protokół przeceny tego towaru, wyjaśniając jej powód, oraz wskazując wartość towaru po przecenie. Wyprzedaże, promocje i obniżki cen są powszechnie stosowanym instrumentem sprzedażowym. Sprzedawca ma prawo obniżyć ceny na poszczególne towary ze swojej oferty, np. z powodu przeceny towaru dokonanej w związku z posezonową wyprzedażą, stosowania instrumentów mających na celu intensyfikację sprzedaży w postaci promocji, obniżenia wartości towaru stanowiącego ekspozycję itd. Takie zdarzenia trzeba jednak udokumentować (np. regulaminem obniżek cen towaru, warunkami promocji sezonowej, wspomnianym wyżej protokołem przeceny towaru). Udokumentowana obniżka ceny sprzedaży towaru do wysokości ceny nabycia nie może być zakwestionowana przez organy podatkowe, nawet gdy nabywcą będzie członek rodziny podatnika.

WAŻNE!

Na okoliczność sprzedaży towaru po cenie niższej niż stosowana w transakcjach z pozostałymi odbiorcami warto sporządzić protokół przeceny tego towaru, wyjaśniając jej powód, oraz wskazując wartość towaru po przecenie.

Trzeba ponadto zauważyć, że celem art. 32 ustawy o VAT jest zapobieganie wykorzystywaniu mechanizmu opodatkowania tym podatkiem, niekorzystnego w skutkach dla budżetu państwa. Ustalenie podstawy opodatkowania po koszcie nabycia jest dla budżetu neutralne. Podatnik odlicza podatek naliczony i nalicza należny. Kwoty te się pokrywają i nie powodują uszczerbku dla budżetu państwa. Przepis art. 32 ustawy o VAT w swoim nowym brzmieniu znajduje podstawę w art. 80 Dyrektywy 2006/112/WE z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej. W wyniku nowelizacji przepisu możliwość szacowania obrotu nie dotyczy transakcji opodatkowanych między podatnikami, którym przysługuje pełne prawo do odliczenia VAT.

Przykład

Jan Nowak, który prowadzi działalność gospodarczą, dokonał dostawy towaru dla firmy swojego brata. Strony ustaliły, że ceną sprzedaży towaru będzie cena nabycia, bez doliczania marży. Ponieważ obie strony transakcji są czynnymi podatnikami VAT, które co do zasady w związku z wykonywanymi czynnościami korzystają z pełnego prawa do doliczenia podatku naliczonego, to organ podatkowy, pomimo istnienia powiązań rodzinnych pomiędzy podatnikami, nie może ingerować w ustaloną przez strony podstawę opodatkowania. Podstawy takiej nie daje art. 32 ustawy o VAT.

Przy dokonywaniu transakcji podlegających ustawie o VAT pomiędzy podmiotami rodzinnie powiązanymi warto pamiętać, że nie każda transakcja z członkiem rodziny może się wiązać z ryzykiem określania obrotu przez organ podatkowy. Zgodnie z ustawą o VAT przez powiązania rodzinne rozumie się małżeństwo oraz pokrewieństwo lub powinowactwo do drugiego stopnia. Pokrewieństwo oznacza pochodzenie od tego samego, wspólnego przodka. Pokrewieństwo w linii prostej występuje, gdy mówimy o osobach pochodzących jedna od drugiej; krewnymi będą więc wstępni (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie itp.) oraz zstępni (dziecko, wnuk, prawnuk). Stopnie pokrewieństwa określić można następująco - np. matka i syn spokrewnieni są w I stopniu, dziadek z wnuczką w II stopniu. Natomiast powinowactwo to istniejący od momentu zawarcia związku małżeńskiego stosunek między jednym z małżonków a krewnymi drugiego małżonka, przy czym powinowactwo trwa pomimo ustania małżeństwa. Również w przypadku powinowactwa występują linie i stopnie. Powinowatym pierwszego stopnia jest więc dla małżonka przykładowo brat, siostra czy matka jego współmałżonka. W konsekwencji sprzedaż towaru pomiędzy np. wujkiem a mężem siostrzenicy, pomimo powiązań rodzinnych, nie podlega regulacji zawartej w art. 32 ustawy.

Jeżeli podatnik dokona sprzedaży artykułów AGD członkowi rodziny i w tej transakcji strony ustalą cenę sprzedaży na poziomie ceny zakupu towaru przez sprzedawcę (bez doliczania marży), to organ podatkowy nie powinien ingerować w tak ustaloną cenę, ponieważ nie odbiega ona od wartości rynkowej w rozumieniu art. 2 pkt 27b ustawy. Jeżeli ponadto podatnik obiektywnie uzasadni i udokumentuje fakt, że obniżenie ceny towaru wobec członka rodziny było skutkiem okoliczności, które warunkowałyby obniżenie tej ceny również w transakcji z podmiotem niepowiązanym, wówczas organ podatkowy nie będzie miał podstaw do określania podstawy opodatkowania innej niż ustalona przez strony. W takim przypadkuwartość transakcji nie będzie pozbawiona cech wartości rynkowej.

• art. 26 ustawy z 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. z 1964 r. Nr 9, poz. 59; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 192, poz. 1378

• art. 2 pkt 27b, art. 32 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług - Dz.U. Nr 54, poz. 535; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. Nr 141, poz. 888

Aneta Szwęch

konsultant podatkowy