Rozważmy taki przykład:
Podatnik VAT świadczący usługi stolarskie zamierza przenieść swój zakład do nowego budynku. Po uzyskaniu odpowiednich zezwoleń rozpoczyna inwestycję. Nowo budowany budynek służyć ma wyłącznie celom prowadzonej działalności. Dokonując zakupów towarów i usług związanych z realizowaną inwestycją dokonuje odliczenia podatku naliczonego z tytułu poniesionych wydatków. Z uwagi na zmianę sytuacji rynkowej – zmniejszenie liczby klientów – podatnik ten podejmuje decyzję o zaprzestaniu inwestycji.
Czy w opisanym stanie faktycznym podatnik jest zobowiązany do skorygowania uprzednio odliczonego podatku VAT z tytułu wydatków poniesionych na tę inwestycję?
Prawo do odliczenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego sformułowano w art. 86 ust. 1 ustawy o VAT. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu: „w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi, o którym mowa w art. 15, przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, z zastrzeżeniem art. 114, art. 119 ust. 4, art. 120 ust. 17 i 19 oraz art. 124.”
Innymi słowy prawo do odliczenia VAT naliczonego przysługuje, gdy usługi i towary są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych. Nie budzi wątpliwości fakt, że chodzi tu o takie czynności, które w rzeczywistości zostały objęte opodatkowaniem.
Jak natomiast przepis ten ma zastosowanie do czynności, które opodatkowaniem zostaną objęte w przyszłości? Co się dzieje, gdy towary i usługi nigdy nie zostaną wykorzystane do wykonywania czynności opodatkowanych, bo jak to ma miejsce w przedstawionym przykładzie zaniechano inwestycji?
Przedstawiony problem był przedmiotem orzekania sądów administracyjnych.
Odnosząc się do zapisów art. 86 ust. 1 ustawy o VAT wskazywano na fakt, iż przepis ten stanowi implementację prawa do odliczenia wyrażonego w przepisach wspólnotowych. te zaliczają do fundamentalnych cech podatku od wartości dodanej zasadę neutralności, zgodnie z którą podatek nie powinien obciążać podmiotów biorących udział w obrocie towarami i usługami, niebędących ich ostatecznymi odbiorcami.
Ograniczenie prawa do odliczenia podatku powinno zaś mieć charakter wyjątkowy i wynikać z przepisów prawa. Konstrukcja przepisów unijnych zakłada, że wartość podatku zapłacona w cenie nabytego towaru lub usługi w związku z wykonywanymi czynnościami nie będzie stanowić dla podatnika ostatecznego kosztu i podatnik musi mieć zapewnioną możliwość odzyskania podatku naliczonego związanego ze swoją działalnością.
Polecamy: Amortyzacja podatkowa
Wspomniana powyżej zasada neutralności podatku VAT traktowana jest jako fundamentalne prawo podatnika, a nie jego przywilej. Potwierdzeniem realizacji neutralności podatku VAT jest przyjęta linia orzecznicza Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.
W jednym z wyroków ETS stwierdził, że obowiązujący system podatku od wartości dodanej zapewnia, że obciążenie podatkiem VAT jest neutralne dla każdego przedsiębiorstwa, niezależnie od celów i wyników jego działalności, pod warunkiem, że samo podlega temu podatkowi (sprawa C-268/83 D. A. Rompelman i E. A. Rompelman-Van).
Przedmiotem orzekania Trybunału była również kwestia prawa do odliczenia podatku w sytuacji zaniechania inwestycji. Odnosząc się do takich sytuacji stwierdzono, że w przypadku, gdy nabycie towarów i usług zostało dokonane z zamiarem wykorzystania ich do działalności opodatkowanej, ale z powodów niezależnych od podatnika nie nastąpiło ich wykorzystanie, prawo do odliczenia zostaje zachowane.
Opisana wyżej koncepcja podatku VAT opierająca się na zasadzie neutralności tego podatku utrwalona linią orzeczeń ETS przyjęta została na grunt prawa polskiego, w tym orzecznictwa sądów administracyjnych. W konsekwencji ma zastosowanie do sytuacji przedstawionej w opisanym na wstępie przykładzie.
Warunkiem zachowania prawa do odliczenia podatku naliczonego będzie więc założenie, że:
1. nabycie towarów i usług ma związek z działalnością opodatkowaną,
2. zaniechanie inwestycji nastąpiło z przyczyn pozostających poza kontrolą podatnika.
W analizowanym przypadku oba warunki zostały spełnione. Budowa kolejnego warsztatu, w którym kontynuowana będzie działalność w zakresie świadczonych usług stolarskich nie pozostawia wątpliwości co do jej związania z działalnością opodatkowaną. Natomiast czynnik ekonomiczny jaki zdecydował o zaniechaniu inwestycji pozostaje poza kontrolą podatnika i nie ma on na to wpływu.
Polecamy: Faktura VAT od A do Z
Powyższe wnioski dotyczące prawa do odliczenia podatku naliczonego przy zaniechanej inwestycji na gruncie obecnie obowiązujących przepisów oraz orzeczeń sądów administracyjnych nie budzą już wątpliwości.
Sytuacja prawna do grudnia 2008 r.
Wspomnieć jednakże należy, że do końca listopada 2008 r., obowiązywał przepis art. 88 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT, który był brany pod uwagę przy ocenie omawianego prawa. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu: „Obniżenia kwoty lub zwrotu różnicy podatku należnego nie stosuje się do nabywanych przez podatnika: […] 2) towarów i usług, jeżeli wydatki na ich nabycie nie mogłyby być zaliczone do kosztów uzyskania przychodów w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym, z wyjątkiem przypadków, gdy brak możliwości zaliczenia tych wydatków do kosztów uzyskania przychodów pozostaje w bezpośrednim związku ze zwolnieniem od podatku dochodowego [...]”
Dokonując wykładni cytowanego przepisu oraz biorąc pod uwagę treść art. 86 ust. 1 ustawy o VAT i art. 16 ust. 1 pkt 141 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych w wydawanych interpretacjach indywidualnych Minister Finansów stał na stanowisku, iż zaniechanie inwestycji wymaga korekty podatku naliczonego w rozliczeniu za miesiąc, w którym nastąpiło przedmiotowe zaniechanie.
Jak bowiem podnoszono, dla zrealizowania prawa do odliczenia podatku naliczonego od podatku należnego konieczny jest warunek istnienia zawiązku wydatków z czynnościami opodatkowanymi podatkiem od towarów i usług, zaś w sytuacji podjęcia decyzji o zaniechaniu inwestycji nastąpił brak związku dokonanych zakupów z planowaną sprzedażą.
Z prezentowanym stanowiskiem Ministra Finansów nie godziły się sądy administracyjne. W szczególności w wydawanych orzeczeniach uchylających interpretacje indywidualne w analizowanym zakresie stwierdzano, że art. 88 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT, na którym opierano stanowisko organów podatkowych jest niezgodny z zasadami i normami prawa wspólnotowego.
Sądy przy tym wskazywały, że przepisy zakazujące odliczania podatku w przypadku, gdy wydatek na ich nabycie nie może być zaliczony do kosztów uzyskania przychodu, naruszają zasadę proporcjonalności.
W konsekwencji odmówiono zastosowania art. 88 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT z uwagi na sprzeczność tego przepisu z prawem wspólnotowym. W sytuacji zaniechania inwestycji i oceny czy przysługiwało prawo do odliczenia podatku naliczonego czy też konieczna jest korekta takiego odliczenia zastosowanie mają jedynie zapisy art. 86 ust. 1 ustawy o VAT.
To natomiast oznacza, że prawo takie podatnikowi przysługuje przy spełnieniu opisanych już wyżej przesłanek.
Reasumując stwierdzić należy, iż zarówno na gruncie obowiązującego prawa, jak również w stanie prawnym obowiązującym przed dniem 1 grudnia 2008 r. podatnikowi, który zaniechał inwestycji z przyczyn na które nie miał wpływu przysługuje prawo do odliczenia podatku naliczonego od wydatków poniesionych na zakup towarów bądź usług w związku z prowadzoną działalnością.
Źródła:
- interpretacja indywidualna z 25.02.2010 r. nr IBPP3/443-929/09/PII
- wyrok WSA z 29.10.2008 r. sygn. akt III SA/Wa 1278/08