12 września 2018 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok ciekawy w kontekście szeroko dyskutowanych obecnie zasad zachowania należytej staranności przy odliczaniu VAT oraz planowanych przepisów w zakresie rejestracji dla potrzeb tego podatku, jak również ponownej rejestracji i wykreślania z rejestrów. Orzeczenie ma też znaczenie dla sektora finansów publicznych (np. JST) w kontekście posiadania przez jednostki przymiotu podatnika VAT oraz odliczania wydatków za okresy rozliczeniowe gdy nie spełnione były wymogi formalne np. rejestracji.
Sprawa C 69/17 dotyczyła rumuńskiej spółki z grupy Siemens, która zakwestionowała brzmienie rumuńskich przepisów nakazującym organom podatkowym pomijanie transakcji dokonanej przez podatnika uznanego za nieaktywnego w decyzji prezesa krajowej agencji administracji podatkowej. Trybunał orzekł, że nie można odmawiać prawa do odliczenia podatnikowi w okresie unieważnienia jego rejestracji na VAT (z powodu braku złożenia deklaracji podatkowych) gdy zostały spełnione wymogi materialne.
Przedmiotem działalności spółki jest montaż, instalacja i utrzymanie parków eolicznych. W celu prowadzenia działalności gospodarczej nabywała ona różne towary i usługi od dostawców zarejestrowanych dla celów VAT i mających siedzibę w Rumunii oraz w innych państwach Unii Europejskiej. Wykonała ona swoje prawo do odliczenia VAT od dokonanego nabywania poprzez złożenie deklaracji VAT.
Od 7 października 2010 r. do 24 maja 2011 r. została uznana za nieaktywnego podatnika w rozumieniu art. 11 ust. 1 bis kodeksu podatkowego z tego powodu, że nie spełniła ona w trakcie danego semestru roku kalendarzowego żadnego obowiązku deklaracyjnego przewidzianego w ustawie.
Od 26 listopada 2014 r. do 29 lipca 2015 r. skarżąca była przedmiotem kontroli podatkowej zmierzającej do zweryfikowania jej sytuacji pod względem VAT i podatku dochodowego od osób prawnych w zakresie transakcji dokonanych w okresie od 15 maja 2009 r. do 31 grudnia 2013 r. Na podstawie raportu sporządzonego w wyniku tej kontroli Spółka otrzymała decyzję ustalającą wysokość podatku i odmawiającą jej prawa do odliczenia VAT w wysokości 3 875 717 RON (lewów rumuńskich) (ok. 890 000 EUR) i nakładającą na nią karę w wysokości 2 845 308 RON (ok. 654 000 EUR) z tego powodu, że w szczególności nie korzystała ona z prawa do odliczenia z tytułu nabycia dokonanego w trakcie okresu swojej nieaktywności.
Trybunał przypomniał, że prawo podatników do odliczenia od VAT, który są zobowiązani zapłacić, VAT należnego lub zapłaconego z tytułu otrzymanych przez nich towarów i usług powodujących naliczenie podatku stanowi podstawową zasadę wspólnego systemu VAT ustanowionego przez prawo Unii. Prawo do odliczenia przewidziane w art. 167 i nast. dyrektywy 2006/112 stanowi integralną część mechanizmu VAT i co do zasady nie podlega ograniczeniu. W szczególności prawo to jest wykonywane bezpośrednio w stosunku do całego podatku obciążającego transakcje powodujące naliczenie podatku. System odliczeń ma na celu całkowite uwolnienie przedsiębiorcy od ciężaru VAT podlegającego zapłacie lub zapłaconego w ramach całej jego działalności gospodarczej. W konsekwencji wspólny system VAT gwarantuje neutralność wszelkiej działalności gospodarczej w zakresie obciążeń podatkowych, bez względu na cel czy rezultaty tej działalności, pod warunkiem że działalność ta, co do zasady, sama podlega opodatkowaniu VAT.
Polecamy: Komplet podatki 2019
Prawo do odliczenia VAT podlega jednak owszem wymogom lub przesłankom o charakterze zarówno materialnym, jak i formalnym. Zasada neutralności VAT wymaga jednak, aby odliczenie naliczonego VAT było przyznawane, jeżeli zostały spełnione wymogi materialne, nawet jeśli nie zostały spełnione niektóre wymogi formalne przez podatników. W szczególności identyfikacja do celów VAT, o której mowa w art. 214 dyrektywy 2006/112, oraz obowiązek zgłoszenia przez podatnika rozpoczęcia, zmiany i zakończenia działalności, przewidziany w art. 213 tejże dyrektywy, stanowią jedynie wymogi formalne do celów kontrolnych, które nie mogą podważać w szczególności prawa do odliczenia VAT, jeżeli materialne przesłanki powstania tego prawa zostały spełnione.
W związku z tym nie można uniemożliwić podatnikowi VAT wykonania jego prawa do odliczenia z tego powodu, że nie został zarejestrowany dla celów VAT przed wykorzystaniem dóbr nabytych w ramach jego opodatkowanej działalności.
Ponadto Trybunał orzekł, iż sankcjonowanie z tytułu nieprzestrzegania przez podatnika obowiązków w zakresie rachunkowości i składania deklaracji odmową prawa do odliczenia wykracza w sposób oczywisty poza to, co jest niezbędne do realizacji celu polegającego na zapewnieniu prawidłowego stosowania tych obowiązków, w sytuacji gdy prawo Unii nie stoi na przeszkodzie temu, by państwa członkowskie nakładały w odpowiednich przypadkach, jako sankcje za naruszenie wspomnianych obowiązków, grzywny lub kary pieniężne proporcjonalne do wagi naruszenia.
Mogłoby być inaczej, jeżeli naruszenie takich wymogów formalnych skutkowałoby uniemożliwieniem przedstawienia określonego dowodu na to, że zostały spełnione materialne wymogi. Podobnie można odmówić prawa do odliczenia, jeżeli zostało wykazane na podstawie obiektywnych dowodów, że prawo to jest podnoszone w sposób stanowiący oszustwo lub nadużycie.
Trybunał zauważył, że chwila złożenia deklaracji VAT lub wystawienia faktury niekoniecznie ma wpływ na wymogi materialne dające prawo do odliczenia. O ile wymogi materialne dające prawo do odliczenia zapłaconego naliczonego VAT zostały spełnione, a prawo to nie jest podnoszone w sposób stanowiący oszustwo lub nadużycie, spółka będzie miała prawo do skorzystania z prawa do odliczenia w drodze złożonych deklaracji VAT lub faktur wystawionych po jej reaktywacji.
Trybunał w konsekwencji orzekł, że jest niezgodne z prawem UE odmawianie podatnikowi, który dokonywał nabycia w trakcie okresu, w jakim jego numer identyfikacyjny podatku od wartości dodanej był unieważniony z powodu braku złożenia deklaracji podatkowych, prawa do odliczenia podatku od wartości dodanej dotyczącego tego nabycia za pośrednictwem deklaracji podatku od wartości dodanej złożonych – lub faktur wystawionych – po reaktywowaniu jego numeru identyfikacyjnego, z tego tylko powodu, że dokonywanie tego nabycia miało miejsce w trakcie okresu dezaktywacji, podczas gdy zostały spełnione wymogi materialne, a prawo do odliczenia nie jest podnoszone w sposób stanowiący oszustwo lub nadużycie.
Autor: Joanna Rudzka, Doradca Podatkowy