9 czerwca 2011 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług, ustawy o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników oraz ustawy o transporcie drogowym. (Dz. U. Z 2011 r. Nr 134,poz. 780). Ustawa co do zasady obowiązuje od 1 lipca 2011 r.
Istotną zmianą wprowadzoną w/w ustawą jest modyfikacja dotycząca prawa do odliczenia podatku VAT przewidzianego w art. 88 ust. 3a pkt 1 lit. a ustawy VAT. Jak wynika z uzasadnienia zawartego w broszurze MF zmiana ta stanowi wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 22 grudnia 2010 r. w sprawie C-438/09 (Dz. Urz. UE C 63 z 26 lutego 2011 r., str. 8).
Stosownie do przepisów art. 88 ust. 3a pkt 1 lit. a ustawy VAT, w brzmieniu obowiązującym przed 1 lipca 2011 r., nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury i dokumenty celne w przypadku gdy, sprzedaż została udokumentowana fakturami lub fakturami korygującymi wystawionymi przez podmiot nieistniejący lub nieuprawniony do wystawiania faktur lub faktur korygujących.
Od 1 lipca 2011 r. w/w przepis brzmi: nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury i dokumenty celne w przypadku gdy, sprzedaż została udokumentowana fakturami lub fakturami korygującymi wystawionymi przez podmiot nieistniejący.
Co zmieniło się w VAT od 1 lipca 2011r.?
Dokonując powyższej zmiany ustawodawca usunął zapis dotyczący wystawiania faktur przez podmiot nieuprawniony do wystawiania faktur lub faktur korygujących.
Przez wiele lat funkcjonowania przepisu art. 88 ust. 3a pkt 1 lit. a toczyły się spory czy faktura wystawiona przez podmiot nieuprawniony- niezarejestrowany, może być podstawą do odliczenia wykazanego w niej podatku.
Orzecznictwo wskazywało jednoznacznie, że dla realizacji zasady neutralności istotne jest czy dany podmiot istnieje (bez względu na rejestrację) i czy transakcja dokumentowana fakturą faktycznie miała miejsce (np. wyroki NSA: I FSK 1734/07 z 14 maja 2009 r. i I FSK 705/08 z 8 lipca 2009 r.).
W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości utrwalił się zaś pogląd, że odbiorca faktur wystawionych przez podmiot niezarejestrowany, jeśli działał w dobrej wierze nie powinien być pozbawiony możliwości odliczenia podatku.(C-268/83, C-110/94, C-439/04 i C-440/04).
Pogląd ten podzieliły też sądy krajowe stwierdzając między innymi, że: „Z braku rejestracji podatnika, na którym ciążył obowiązek podatkowy, nie można w każdym przypadku wyciągać negatywnych skutków wobec działających w dobrej wierze odbiorców wystawionych przez niego faktur.”(I SA/Łd 75/11 z 10 marca 2011 r.).
Pomimo jednoznacznego kierunku orzecznictwa ustawodawca zmienił przepis dopiero po wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z 22 grudnia 2010 r. C-438/09, będącym odpowiedzią na pytanie prejudycjalne dotyczące wykładni przepisów prawa wspólnotowego:
Analizując przepisy VI Dyrektywy - TSUE, wskazał, iż podatnikowi przysługuje prawo do odliczenia podatku od wartości dodanej zapłaconego z tytułu nabycia usług wykonanych przez innego podatnika niezarejestrowanego, jako podatnik podatku od wartości dodanej, w sytuacji gdy odnośne faktury zawierają wszystkie informacje wymagane przez wskazany art. 22 ust. 3 lit. b) VI Dyrektywy, a w szczególności zawierają informacje niezbędne do ustalenia tożsamości osoby, która wystawiła te faktury oraz rodzaju wykonanych usług.
Jak wskazuje TSUE, przewidziane w art. 17 ust. 2 VI Dyrektywy prawo do odliczenia podatku stanowi integralną część systemu podatku VAT i co do zasady nie może być ograniczane.
Tak ustanowiony system odliczeń ma bowiem na celu całkowite uwolnienie przedsiębiorcy od ciężaru podatku VAT podlegającego zapłacie lub uiszczonego w ramach jego całej działalności gospodarczej.
Wspólny system podatku VAT gwarantuje w ten sposób w zakresie ciężaru podatkowego neutralność wszystkich rodzajów działalności gospodarczej – niezależnie od jej celu lub wyników – pod warunkiem, że co do zasady ona sama podlega opodatkowaniu podatkiem VAT.
Artykuł 22 ust. 1 VI Dyrektywy stanowi, że podatnicy zobowiązani są do zgłaszania rozpoczęcia, zmian i zakończenia działalności, jednakże przepis ten nie upoważnia państw członkowskich, w razie braku zgłoszenia, do odroczenia wykonania prawa do odliczenia do momentu rzeczywistego rozpoczęcia zwykłego wykonywania opodatkowanych czynności lub do pozbawienia podatnika możliwości wykonywania tego prawa.
Gdy właściwe organy podatkowe posiadają informacje niezbędne do ustalenia, że podatnik (jako odbiorca danej czynności handlowej) zobowiązany jest z tytułu podatku VAT - nie mogą one nakładać dodatkowych wymogów dotyczących przysługującego danemu podatnikowi prawa do odliczenia podatku należnego, które mogłyby skutkować uniemożliwieniem mu wykonywania wspomnianego prawa.
Przyjmując powyższą wykładnię do polskiego systemu prawnego stwierdzić należy, że faktura VAT wystawiona przez kontrahenta, który w dacie jej wystawienia nie był podmiotem zarejestrowanym jako podatnik VAT czynny, może stanowić podstawę do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, o ile:
- transakcja wykazana na fakturze została faktycznie wykonana przez wystawcę faktury;
- przedmiotowa faktura zawiera dane wymagane przepisami (w szczególności zawiera informacje niezbędne do ustalenia tożsamości osoby, która wystawiła tą fakturę, oraz wskazuje przedmiot dokonanej dostawy);
- towary nabyte na podstawie tej faktury mają związek ze sprzedażą opodatkowaną;
- w danej sprawie nie wystąpiły okoliczności, w związku z którymi podatnik mógł przewidywać, że transakcja stanowi nadużycie podatkowe w celu uzyskania korzyści majątkowej.
Powyższe prawo do obniżenia podatku należnego będzie przysługiwało pod warunkiem, że nie wystąpią inne ograniczenia, w szczególności wynikające z art. 88 ustawy o VAT.
Reasumując: usunięcie przez ustawodawcę z art. 88 ust. 3a pkt 1 lit. a ustawy VAT zapisu dotyczącego wystawiania faktur przez podmiot nieuprawniony do wystawiania faktur lub faktur korygujących ostatecznie kończy toczące się w tej kwestii spory i daje podatnikom możliwość realizowania zasady neutralności podatku VAT bez rygorystycznego przestrzegania wymogów formalnych.