Stan faktyczny sprawy
Przedmiotowa sprawa dotyczyła litewskiej spółki UAB HA.EN (dalej: „Spółka”, „HA.EN”), która w ramach cesji wierzytelności przejęła od banku wierzytelność dotyczącą kredytu na prowadzenie działalności deweloperskiej innej spółki (dalej: „Dłużnika”). Zawierając tę umowę, HA.EN. potwierdziła między innymi, że zapoznała się z sytuacją ekonomiczno-finansową i prawną Dłużnika oraz że ma świadomość, iż Dłużnik jest niewypłacalny i jest objęty postępowaniem restrukturyzacyjnym.
Następnie, ogłoszono licytację nieruchomości Dłużnika. Żaden nabywca nie wykazał zainteresowania, więc względem HA.EN. złożono ofertę przejęcia rozpatrywanej nieruchomości za pierwotną cenę sprzedaży nieruchomości na licytacji, co miało tym samym zaspokoić część roszczeń HA.EN. Spółka wykonała to prawo i przejęła rozpatrywaną nieruchomość.
Dłużnik wystawił fakturę VAT. Spółka odliczyła VAT naliczony w swojej deklaracji, a Dłużnik zadeklarował VAT należny, ale nie wpłacił go do budżetu Państwa.
Następnie wobec Dłużnika wszczęto postępowanie upadłościowe. Spółka wystąpiła do litewskich organów podatkowych o zwrot VAT wynikający z odliczenia VAT naliczonego od przedmiotowej transakcji. Organ podatkowy uznał, że zawierając transakcję nabycia omawianej nieruchomości HA.EN. działała w złej wierze i dopuściła się nadużycia prawa – gdyż wiedziała lub powinna była wiedzieć, iż sprzedający nie uiści na rzecz skarbu państwa VAT związanego z tą transakcją. Odmówił więc Spółce prawa do odliczenia VAT.
Sprawa po licznych sporach w litewskich sądach administracyjnych trafiła do TSUE, który wydał korzystny dla podatnika wyrok.
VAT: Oszustwo podatkowe a prawo do odliczenia podatku
Tytułem przypomnienia – w sprawach dotyczących oszustw podatkowych na gruncie VAT, w swoich wyrokach Trybunał wskazuje, że podatnik powinien zachować prawo do odliczenia VAT, jeśli wykaże, że nie wiedział albo przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć, że uczestniczy w oszustwie (zob. np. wyrok sygn. C-439-04 i C-440/04 w sprawie połączonej).
Innymi słowy, podatnik nie ma prawa do odliczenia VAT, jeśli:
- wiedział, że uczestniczy w oszustwie podatkowym;
- nie wiedział, że uczestniczy w oszustwie podatkowym na skutek braku należytej staranności w weryfikacji transakcji (w tym, swojego kontrahenta).
Prawo do odliczenia VAT - korzystne rozstrzygnięcie sądu
TSUE wskazał jednak, że prawo do odliczenia VAT nabywcy nie może być kwestionowane, gdy podatnik wiedział lub mógł wiedzieć o problemach finansowych swojego kontrahenta, który z powodu tych problemów może nie zapłacić podatku należnego od transakcji. W swoim wyroku zaznaczył, że:
- brak zapłaty podatku VAT wykazanego w deklaracji podatkowej ze względu na problemy finansowe samo w sobie nie stanowi oszustwa podatkowego;
- nieuznanie Dłużnika za podmiot realizujący oszustwo podatkowe tym samym wyklucza możliwość przypisania takiej działalności spółce UAB HA.EN;
- transakcja nie skutkowała uzyskaniem korzyści podatkowej sprzecznej z celem ustawy, a tym samym nie można przypisać spółce UAB HA.EN działania stanowiącego nadużycie prawa;
- wiedza o złej kondycji finansowej kontrahenta, jego możliwej niewypłacalności albo o wszczęciu postępowania upadłościowego samodzielnie nie może być podstawą stwierdzenia realizowania nieuczciwych działań. W efekcie nie powinno się jedynie na takiej podstawie odmawiać prawa do odliczenia VAT – jak zauważył TSUE, odmienne podejście byłoby sprzeczne z celami postępowania licytacyjnego i w zasadzie uniemożliwiało dokonywanie transakcji z podmiotami mającymi trudności finansowe.
Rozstrzygnięcie Trybunału jest korzystne dla podatników VAT i wydaje się być prawidłowe. TSUE przywołał swoje wcześniejsze orzecznictwo, z którego wynika, że kwestia, czy dostawca towarów zapłacił VAT należny z tytułu transakcji sprzedaży na rzecz skarbu państwa, czy też nie, nie ma wpływu na prawo podatnika do odliczenia naliczonego VAT. Co istotne, Trybunał zauważył, że Litwa nie skorzystała z możliwości wprowadzenia do swoich przepisów krajowych mechanizmu reverse chargé (odwrotne obciążenie) przy obrocie nieruchomościami, który przenosi obowiązek rozliczenia VAT od takiej transakcji z dostawcy na nabywcę i którego celem jest złagodzenie ryzyka niewypłacalności dłużnika VAT.
Należy także pochwalić TSUE za wykładnię przepisów biorącą pod uwagę realia i konsekwencje gospodarcze. Trybunał przytomnie zauważył, że zajęcie odmiennego stanowiska – stosownie do którego prawo nabywcy do odliczenia VAT od zakupów dokonanych od podmiotów w złej kondycji finansowej mogłoby być skutecznie kwestionowane – najprawdopodobniej doprowadziłoby do izolacji podmiotów mających problemy finansowe.
Potencjalni kontrahenci nie byliby bowiem skorzy do dokonywania z nimi transakcji, biorąc pod uwagę ryzyko zakwestionowania prawa do odliczenia VAT. Takie odmienne podejście interpretacyjne mogłoby prowadzić do zakłócenia konkurencji – podmioty mające problemy finansowe byłby bowiem w o wiele trudniejszej sytuacji rynkowej niż te będące w dobrej kondycji ekonomicznej. Dlatego też, orzeczenie TSUE należy ocenić jak najbardziej pozytywnie.
Wiktor Nadolski, Kancelaria Mentzen