Dostawa łańcuchowa na gruncie VAT
Zgodnie z zawartą w ustawie o VAT definicją za łańcuchową uznaje się taką dostawę, w ramach której kilka podmiotów dokonuje dostawy tego samego towaru w ten sposób, że pierwszy z nich wydaje ten towar bezpośrednio ostatniemu w kolejności nabywcy – wówczas uznaje się, że dostawy towarów dokonał każdy z podmiotów biorących udział w tych czynnościach (art. 7 ust. 8).
Eksport poza granice Unii ze stawką VAT 0%
Polska spółka z o.o. eksportowała towar do krajów spoza terytorium Unii Europejskiej. Cały proces przebiegał w ten sposób, że towar nabywał i odbierał od niej z jej zakładu położonego w Polsce duński przewoźnik, który organizował i opłacał jego transport. Przewoził go następnie do portu morskiego w Gdyni, gdzie zgłaszał go do odprawy celnej w ramach kolejnej transakcji, której stroną był odbiorca spoza UE, po czym towar opuszczał obszar Unii. Spółka w ramach tego eksportu stosowała preferencyjną 0% stawkę podatku od towarów i usług.
Fiskus oskarżył spółkę o wyłudzenie VAT
Fiskus dopatrzył się w tych rozliczeniach nieprawidłowości i oskarżył spółkę o wyłudzenie VAT. Stwierdził, że dokonywanych przez przedsiębiorcę transakcji nie można zakwalifikować jako łańcucha dostaw. Zdaniem organu podatkowego polska firma dokonała jedynie dostawy towaru na terenie kraju, zaś rzeczywistym eksporterem poza granice Unii Europejskiej jest duński kontrahent. Dlatego też, stosując art. 5 ust. 1 pkt 1 i art. 7 ust. 1 w zw. z art. 41 ust. 2 ustawy o podatku od towarów i usług, uznał, że spółka powinna odprowadzić przy tych transakcjach 8% VAT. Fiskus zaprzeczył, jakoby przedmiotowa transakcja miała charakter dostawy łańcuchowej, bo polska spółka nie działała z zamiarem wydania towaru odbiorcy końcowemu w kraju spoza UE. Jej gospodarcze zaangażowanie kończyło się na sfinalizowaniu dostawy do duńskiego kontrahenta.
Organ uznał dostawę za eksport EXW, ale wykonany przez duńskiego kontrahenta
Organ podatkowy stwierdził również, że nawet pomijając fakt wydania duńskiej firmie towaru na terytorium Polski, i tak w przypadku spółki dokonana przez nią transakcja miała charakter dostawy krajowej, bowiem przeniosła ona na nabywców spoza Unii prawo do rozporządzania towarami jak właściciel już na terenie kraju. Ekonomiczne władztwo nad towarem uzyskiwali oni już w momencie załadunku na statek w porcie w Gdyni. Zrealizowane dostawy na rzecz duńskiej firmy zostały zdaniem fiskusa dokonane na zasadach EXW, gdzie eksporterem towarów był ten właśnie duński kontrahent.
Eksport pośredni (Ex Works) – na czym polega?
W skardze do wojewódzkiego sądu administracyjnego spółka podniosła, że ustawa o VAT dopuszcza sytuację, gdy dostawa towaru dokonywana na rzecz podatnika z Unii Europejskiej, w rzeczywistości traktowana jest jako dostawa dokonywana na warunkach eksportu towarów. A przy eksporcie nie jest istotny status nabywcy czy też jego siedziba, lecz to, gdzie towar fizycznie jest transportowany. Sytuacja ta została uregulowana w art. 2 pkt 8 lit. b ustawy o podatku od towarów i usług, który stanowi, że pod pojęciem „eksportu towarów” rozumie się dostawę towarów wysyłanych lub transportowanych z terytorium kraju poza terytorium Unii Europejskiej przez nabywcę mającego siedzibę poza terytorium kraju lub na jego rzecz (z wyłączeniem określonych, wskazanych w tej ustawie towarów), jeżeli wywóz towarów poza UE jest potwierdzony przez właściwy organ celny. I faktu tego, iż taka transakcja traktowana jest jak eksport, nie zmienia to, że towary odbiera w Polsce przewoźnik działający na zlecenie odbiorcy końcowego.
Jak podkreślił przedsiębiorca, polski ustawodawca dokonał podziału eksportu na bezpośredni i pośredni. Ale oba dopuszczają zastosowanie w ich ramach 0% stawki VAT. W ramach eksportu pośredniego w tzw. warunkach Ex Works normalne jest to, że do przeniesienia na zagranicznego nabywcę prawa do rozporządzania towarami jak właściciel dochodzi w innym miejscu, niż terytorium przeznaczenia dostawy. To właśnie cecha charakterystyczna pośredniości. Gdyby było to niedopuszczalne, wówczas w praktyce do eksportu pośredniego nigdy by nie dochodziło. Spółka stała na stanowisku, że dla możliwości skorzystania z preferencyjnej stawki 0% VAT przy eksporcie towaru wystarczające jest, że nabywca spoza UE uzyska prawo do rozporządzania towarem jak właściciel, a dostawca wykaże, że towar został przetransportowany poza granice Unii. W spornej sprawie spółka dysponuje właśnie takim potwierdzeniem wywozu towaru poza UE. Zatem spółka prawidłowo zastosowała zerową stawkę VAT dedykowaną dla eksportu towarów, nawet mimo tego, że organizatorem transportu poza Unię nie była ona, a pośrednik z innego państwa członkowskiego UE, który nabył od niej ten towar.
To, że dostawa nie miała charakteru dostawy łańcuchowej, nie oznacza, że nie stanowi eksportu
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy przyznał rację przedsiębiorcy. Orzekł, iż trafne jest jego stanowisko oparte na orzecznictwie NSA i Trybunału Sprawiedliwości UE, że eksport pośredni występuje także wtedy, gdy polska firma sprzeda towar innej, zagranicznej, która to dokona następnie jego wywozu poza terytorium Unii lub wywóz ten zleci. Natomiast podnoszony przez organ podatkowy eksport wykonywany w warunkach dostawy łańcuchowej jest tylko jednym z wariantów eksportu pośredniego. Zatem niewypełnienie przez transakcję znamion dostawy łańcuchowej nie oznacza, że nie można jej zakwalifikować jako eksport pośredni.
Czym jest eksport pośredni w warunkach Ex Works?
Sąd wyjaśnił organom, na czym polega tzw. eksport pośredni i dostawa na zasadach EXW. Reguła Ex Works oznacza, że nabywca towaru organizuje i ponosi koszty oraz ryzyko dostawy poza obszar Wspólnoty, a w gestii sprzedającego leży jedynie pozostawienie towaru do jego dyspozycji w punkcie wydania. Dlatego też w warunkach EXW, jakie wystąpiły w tej sprawie, cała inicjatywa transportowa oraz wszelkie formalności celne spoczywały na duńskim nabywcy towaru. Polska spółka wypełniła wymogi regulacji art. 2 pkt 8 lit. b ustawy o VAT co do uznania jej dostawy za eksport pośredni, na poparcie czego posiada takie dokumenty, jak: listy przewozowe [m.in. Międzynarodowy Samochodowy List Przewozowy (CMR)] ze specyfikacją poszczególnych sztuk ładunku, wskazujące na przewóz towarów z miejsca nadania na terytorium kraju do miejsca wywozu towaru poza terytorium UE.
„Skarżąca, nawiązując do orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego i TSUE, trafnie podaje, że eksport pośredni ma miejsce wówczas, gdy polski eksporter sprzedaje towary podmiotowi zagranicznemu, który wywozi je lub zleca ich wywóz poza granice Wspólnoty i dokonuje odprawy celnej we własnym imieniu. (…) Dostawa będzie stanowiła dostawę eksportową, nawet gdy organizatorem transportu będzie nabywca z innego państwa członkowskiego (pośrednik), bowiem również ten schemat transakcyjny wpisywał się będzie w definicję eksportu pośredniego, stosownie do art. 2 pkt 8 lit. b u.p.t.u.” (wyrok z 8 września 2020 r., sygn. akt I SA/Bd 167/20).
Prawo obowiązuje nie tylko przedsiębiorców
To nie przedsiębiorcy ustanawiają przepisy, ale to od nich wymaga się ich bezwzględnego przestrzegania. Dobrze byłoby, gdyby także oceniające to przestrzeganie organy podatkowe przepisy te znały i rozumiały. Bo gdy tak nie jest, przedsiębiorcy, zamiast skupić się na prowadzeniu swojego biznesu, muszą szukać pomocy prawnej, dochodząc ochrony swoich praw i majątku w sądzie.
Autor: radca prawny Robert Nogacki
Kancelaria Prawna Skarbiec