Tezy wyroku TSUE z 17 stycznia 2013 r. w sprawie (sygn. C-224/11) BGŻ Leasing sp. z o.o. przeciwko Dyrektorowi Izby Skarbowej w Warszawie:
1. Usługa ubezpieczenia przedmiotu leasingu i usługa leasingu co do zasady stanowią usługi odrębne i niezależne do celów podatku od wartości dodanej. Do sądu odsyłającego należy ustalenie, czy w świetle szczególnych okoliczności postępowania głównego dane czynności są w takim stopniu powiązane ze sobą, że należy je traktować jako stanowiące jedną usługę, czy też przeciwnie – stanowią one usługi odrębne.
2. Jeżeli leasingodawca ubezpiecza przedmiot leasingu, obciążając dokładnym kosztem tego ubezpieczenia leasingobiorcę, w okolicznościach takich jak w postępowaniu głównym taka czynność stanowi transakcję ubezpieczeniową w rozumieniu art. 135 ust. 1 lit. a) dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej.
Oświadczenie Instytutu Studiów Podatkowych z 22 stycznia 2013 r. dotyczące skutków wyroku TSUE z dnia 17 stycznia 2013 r. w przedmiocie opodatkowania usług ubezpieczeniowych refakturowanych przez leasingodawcę:
W związku z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 17 stycznia 2013 r. w sprawie C-224/11 w postępowaniu BGŻ Leasing sp. z o.o. przeciwko Dyrektorowi Izby Skarbowej w Warszawie, w którym stwierdzono, iż co do zasady usługa ubezpieczenia przedmiotu leasingu i usługa leasingu stanowią usługi odrębne i niezależne do celów podatku od wartości dodanej oraz że jeżeli leasingodawca ubezpiecza przedmiot leasingu, obciążając dokładnym kosztem tego ubezpieczenia leasingobiorcę, taka czynność stanowi transakcję ubezpieczeniową w rozumieniu art. 135 ust. 1 lit. a) dyrektywy VAT (a więc podlegającą zwolnieniu z podatku od towarów i usług) istnieje konieczność:
- po stronie leasingodawców korekty wystawionych faktur VAT opodatkowujących stawką podstawową refakturowaną usługę ubezpieczenia przedmiotu leasingu,
- rozliczenia tych korekt w bieżących deklaracjach podatkowych,
- po stronie leasingobiorców istnieje uprawnienie do żądania od leasingodawców do wystawienia stosownych korekt faktur i zwrotu nienależnie zapłaconych na ich podstawie kwot odpowiadających w wysokości podatkowi od towarów i usług,
- leasingobiorcy będą obowiązani do dokonania stosownych zmian (zmniejszenia) podatku naliczonego w bieżących deklaracjach podatkowych.
Jednocześnie Instytut Studiów Podatkowych informuje, że zgodnie z art. 241 § 1 pkt 2 Ordynacji podatkowej w sprawach zakończonych decyzją ostateczną, przedmiotowy wyrok TSUE stanowi podstawę do wznowienia postępowania na żądanie strony w terminie miesiąca od dnia publikacji sentencji orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.
W świetle powyższego wyroku TSUE wykładnia przepisów ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług dotycząca opodatkowania usług ubezpieczeniowych refakturowanych przez leasingodawców dokonana w uchwale Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 8 listopada 2010 r. ( I FPS 3/10) jest nieaktualna.
Wskazać jednak należy, iż w stosunku do leasingobiorców, którzy dokonywali po dniu podjęcia tej uchwały odliczenia podatku naliczonego z faktur dokumentujących usługi ubezpieczeniowe wystawionych przez leasingodawców, nie można postawić zarzutu wadliwego odliczenia tego podatku, gdyż działali oni w zgodzie z wiążącą uchwałą Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Refakturowanie ubezpieczenia przy umowie leasingu – skutki wyroku TSUE z 17 stycznia 2013 r.
Argumentacja TSUE z uzasadnienia wyroku
Odnośnie kwestii, czy usługa leasingu i usługa ubezpieczenia przedmiotu leasingu w kontekście podatku VAT stanowią jedną usługę, do której należy stosować jedną stawkę podatku VAT, czy też należy je traktować jako usługi odrębne, które należy zatem oceniać oddzielnie z punktu widzenia opodatkowania podatkiem VAT.
Świadczenia odrębne i świadczenia złożone
Zdaniem TSUE zasadą jest, że do celów podatku VAT każde świadczenie powinno być uznawane za odrębne i niezależne. Tak wynika z art. 1 ust. 2 akapit drugi dyrektywy VAT.
Oczywiście w pewnych okolicznościach formalnie odrębne świadczenia, które mogą być wykonywane oddzielnie, czyli które mogą oddzielnie prowadzić do opodatkowania lub zwolnienia, należy uważać za jedną transakcję, jeżeli nie są one od siebie niezależne.
Z orzecznictwa Trybunału wynika, że jedna transakcja występuje w wypadku, gdy dwa lub więcej elementów albo dwie lub więcej czynności, dokonane przez podatnika, są ze sobą tak ściśle związane, że tworzą obiektywnie tylko jedno niepodzielne świadczenie gospodarcze, którego rozdzielenie miałoby charakter sztuczny. Jest tak również w sytuacji, gdy można stwierdzić, że co najmniej jeden element stanowi świadczenie główne, natomiast inny element lub elementy stanowią jedno lub więcej świadczeń pomocniczych dzielących los podatkowy świadczenia głównego.
Zdaniem Trybunału aby ustalić, czy świadczenia stanowią kilka niezależnych świadczeń czy jedno świadczenie, należy poszukiwać elementów charakterystycznych dla rozpatrywanej transakcji. Jednak TSUE przypomina, że brak jest bezwzględnej zasady dotyczącej ustalania zakresu danego świadczenia z punktu widzenia podatku VAT, a co za tym idzie, w celu ustalenia zakresu danego świadczenia należy wziąć pod uwagę ogół okoliczności, w jakich ma miejsce dana transakcja.
Trybunał zaznaczył, że to na sądach krajowych spoczywa obowiązek określenia, czy w konkretnej sprawie podatnik dokonuje jednego świadczenia, jak też przeprowadzenia całościowej ostatecznej oceny stanu faktycznego w tym zakresie. Jednakże Trybunał powinien dostarczyć wskazanym sądom wszystkich istotnych wskazówek w zakresie wykładni prawa Unii, które mogą być przydatne przy rozstrzyganiu sprawy zawisłej przed tymi sądami.
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE korzystny dla branży leasingowej
Opodatkowanie leasingu 2013 - nowości w podatkach dochodowych
Ubezpieczenie przedmiotu leasingu
Czynność będąca przedmiotem sporu cechuje się w szczególności obecnością dwóch następujących elementów:
- usługi leasingu uzgodnionej między stronami umowy leasingu, tj. leasingodawcą i leasingobiorcą; oraz
- usługi ubezpieczenia związanej z przedmiotem leasingu, w ramach której leasingodawca-właściciel owego przedmiotu – zawiera ubezpieczenie z ubezpieczycielem, obciążając kosztem tego ubezpieczenia w niezmienionej wysokości leasingobiorcę.
Zdaniem TSUE aby stwierdzić, czy takie elementy stanowią jedną transakcję do celów podatku VAT, należy w pierwszej kolejności zauważyć, że prawdą jest, iż owe dwa elementy mogą być świadczone łącznie.
Istnieje bowiem związek między świadczeniem usługi leasingu a świadczeniem usługi ubezpieczenia związanej z przedmiotem leasingu, jeżeli takie ubezpieczenie obejmujące rzeczony przedmiot jest użyteczne tylko w związku z nim.
W opinii Trybunału każda transakcja ubezpieczeniowa z natury przedstawia związek z przedmiotem, który obejmuje. Wynika z tego, że przedmiot oddany w leasing i jego ubezpieczenie muszą przedstawiać pewien związek. Ale zdaniem TSUE taki związek sam w sobie nie wystarcza, aby ustalić, czy istnieje jedno złożone świadczenie do celów podatku VAT. Gdyby bowiem każda transakcja ubezpieczeniowa podlegała podatkowi VAT w zależności od objęcia tym podatkiem świadczeń dotyczących przedmiotu, który ona obejmuje, podważony zostałby sam cel art. 135 ust. 1 lit. a) dyrektywy VAT - tj. zwolnienie transakcji ubezpieczeniowych.
Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, gdy umowa leasingu nie przewiduje przeniesienia własności przedmiotu leasingu na leasingobiorcę, należy zasadniczo kwalifikować ją jako świadczenie usług (zob. podobnie wyrok z dnia 16 lutego 2012 r. w sprawie C-118/11 Eon Aset Menidżmynt, dotychczas nieopublikowany w Zbiorze, pkt 33). Z powyższego orzecznictwa wynika również, że takie usługi można jednak w pewnych okolicznościach uważać za nabycie dobra inwestycyjnego.
Jest tak zwłaszcza wtedy, gdy leasingobiorca posiada istotne atrybuty własności przedmiotu leasingu, w szczególności kiedy przeniesiona zostaje na niego większość pożytków i ryzyka związanych z tytułem prawnym do niego, oraz wtedy, gdy zaktualizowana suma rat jest praktycznie taka sama jak wartość rynkowa towaru (zob. ww. wyrok w sprawie Eon Aset Menidżmynt, pkt 40).
Zdaniem Trybunału dzięki usłudze ubezpieczenia związanej z przedmiotem leasingu ryzyka, z którymi jest skonfrontowany leasingobiorca, są zwykle obniżone w stosunku do ryzyk powstałych w sytuacji, gdy brak jest takiego ubezpieczenia, niemniej okoliczność ta wynika z samego charakteru usługi ubezpieczenia.
Rzeczona okoliczność sama w sobie nie oznacza, że należy uznać, iż taka usługa ubezpieczenia ma charakter dodatkowy w stosunku do usługi leasingu, w którego ramy się wpisuje. Wprawdzie taka usługa ubezpieczenia świadczona leasingobiorcy za pośrednictwem leasingodawcy w wyżej opisanym rozumieniu ułatwia korzystanie z usługi leasingu, należy jednak uznać, że stanowi ona zasadniczo cel sam w sobie dla leasingobiorcy, a nie tylko sposób korzystania z owej usługi na najlepszych warunkach.
Okoliczność, że ubezpieczenie obejmujące przedmiot leasingu jest wymagane przez leasingodawcę - nie może podważyć tego wniosku. W szczególności należy stwierdzić, że w okolicznościach będących przedmiotem postępowania głównego, nawet jeżeli leasingobiorca jest zobowiązany do zadbania, aby przedmiot leasingu został ubezpieczony, to jednak dysponuje swobodą ubezpieczenia tego towaru w wybranym przez niego zakładzie ubezpieczeń. Wymóg objęcia ubezpieczeniem sam w sobie nie może zatem oznaczać, że usługa ubezpieczenia dostarczana za pośrednictwem leasingodawcy, taka jak będąca przedmiotem postępowania głównego, ma charakter nierozerwalny lub dodatkowy wobec usług leasingu.
Ponadto Trybunał przypomniał, że także sposoby fakturowania i taryfikacji mogą dostarczać wskazówek w odniesieniu do jednolitego charakteru świadczenia. Zatem oddzielne fakturowanie, jak również odrębna taryfikacja świadczeń przemawiają za istnieniem niezależnych świadczeń, jednakże nie przybierają przy tym rozstrzygającego znaczenia.
Odrębna taryfikacja i oddzielne fakturowanie, odzwierciedlają interesy stron umowy. Leasingobiorca bowiem dąży przede wszystkim do uzyskania usługi leasingu i tylko pomocniczo poszukuje ubezpieczenia, którego wymaga od niego leasingodawca. Jeżeli leasingobiorca postanowi zapewnić sobie usługę ubezpieczenia również za pośrednictwem leasingodawcy, taka decyzja następuje niezależnie od jego decyzji o zawarciu umowy leasingu.
Również z ogólnych warunków umów leasingu zawieranych przez BGŻ Leasing z klientami, przedstawionych w aktach przedłożonych Trybunałowi wynika, że w pewnych okolicznościach leasingodawca dysponuje uprawnieniem rozwiązania umowy leasingu, w wypadku gdy leasingobiorca dopuszcza się zwłoki w zapłacie należności innej niż czynsz określony w rzeczonej umowie.
Umorzenie udziałów za wynagrodzeniem w formie niepieniężnej – skutki w CIT
Gdyby taka należność, której brak zapłaty umożliwia leasingodawcy rozwiązanie umowy leasingu, obejmowała również składki ubezpieczeniowe związane z przedmiotem leasingu, należałoby uznać, że wprawdzie postanowienie umowne o takim charakterze może stanowić wskazówkę przemawiającą za uznaniem istnienia jednego świadczenia w innych okolicznościach - to jednak nie jest to właściwe, w wypadku gdy dane odrębne świadczenia obiektywnie nie mogą być uważane za stanowiące jedno świadczenie.
Zatem, zdaniem Trybunału, w braku istnienia postanowienia umownego, usługi leasingu i ubezpieczenia takie jak będące przedmiotem postępowania głównego mogą stanowić niezależne świadczenia.
Powyższa argumentacja doprowadziła TSUE do stwierdzenia, że usługa ubezpieczenia i usługa leasingu będące przedmiotem postępowania głównego nie mogą być uważane za tak ściśle związane, by obiektywnie tworzyły jedno niepodzielne świadczenie gospodarcze, którego rozdzielenie miałoby charakter sztuczny.
Zatem jeżeli usługi leasingu i ubezpieczenia związanego z przedmiotem leasingu stanowią niezależne usługi, to nie są one objęte tą samą podstawą opodatkowania VAT.
Usługa ubezpieczenia, która stanowi niezależne świadczenie i cel sam w sobie dla leasingobiorcy, nie może stanowić dodatkowych kosztów czynności leasingu, w rozumieniu powyższego art. 78, jakie należy uwzględnić do celów obliczenia podstawy opodatkowania tej ostatniej czynności. W takich okolicznościach bowiem koszty ubezpieczenia stanowią świadczenie wzajemne usługi ubezpieczenia związanej z przedmiotem leasingu, a nie świadczenie wzajemne samej usługi leasingu.
Argumentacja TSUE odnośnie kwestii, czy odrębnie od leasingu traktowane ubezpieczenie przedmiotu leasingu - jest usługą zwolnioną z VAT
Przedmiotowa usługa ubezpieczenia jest najpierw sprzedawana przez ubezpieczyciela na rzecz BGŻ Leasing, która następnie odzyskuje ten koszt od swojego klienta, czyli leasingobiorcy.
Aby ustalić, czy ta czynność, obejmująca nie tylko usługę ubezpieczenia, lecz także obciążenie jej kosztem leasingobiorcy, stanowi czynność zwolnioną z podatku VAT, należy ocenić zakres art. 135 ust. 1 lit. a) dyrektywy VAT.
Zgodnie z tym przepisem państwa członkowskie zwalniają „transakcje ubezpieczeniowe i reasekuracyjne, wraz z usługami pokrewnymi świadczonymi przez brokerów ubezpieczeniowych i agentów ubezpieczeniowych”.
Dyrektywa VAT nie definiuje pojęcia transakcji ubezpieczeniowej.
Jednakże z orzecznictwa Trybunału wynika, że transakcja ubezpieczeniowa w ogólnie przyjętym rozumieniu charakteryzuje się tym, że ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zamian za zapłatę składki z góry, do zapewnienia ubezpieczonemu, w razie wystąpienia ryzyka objętego zakresem ochrony, świadczenia uzgodnionego przy zawarciu umowy.
Ponadto transakcje ubezpieczeniowe z natury oznaczają istnienie stosunku umownego pomiędzy podmiotem świadczącym usługę ubezpieczenia a osobą, której ryzyka są objęte ubezpieczeniem, czyli ubezpieczonym (ww. wyroki: w sprawie Skandia, pkt 41; a także w sprawie Taksatorringen, pkt 41).
Trybunał dodał, że termin „transakcja ubezpieczeniowa” użyty w art. 135 ust. 1 dyrektywy VAT jest co do zasady wystarczająco szeroki, by obejmować przyznanie ochrony ubezpieczeniowej przez podatnika, który sam nie jest ubezpieczycielem, ale który w ramach ubezpieczenia grupowego zapewnia swoim klientom taką ochronę, korzystając z usług ubezpieczyciela, który przejmuje ubezpieczone ryzyko.
Zdaniem TSUE pojęcie „transakcji ubezpieczeniowej” obejmuje również przyznanie ochrony ubezpieczeniowej zawartej przez ubezpieczonego, takiego jak leasingodawca, który w ramach czynności leasingu obciąża kosztem związanym z tym ubezpieczeniem swojego klienta, który korzysta z tej ochrony przed ryzykiem względem leasingodawcy.
Usługa ubezpieczenia taka jak będąca przedmiotem postępowania głównego nie może być objęta podatkiem VAT ze względu na zwykłe przeniesienie związanych z nią kosztów, zgodnie z regulacją umowną zawartą między stronami umowy leasingu. Okoliczność, że leasingodawca zawiera ubezpieczenie na wniosek swoich klientów z podmiotem trzecim, a następnie przenosi na nich dokładny koszt zafakturowany przez ów podmiot trzeci, nie może podważyć powyższego wniosku, zdaniem Trybunału.
W takich okolicznościach, o ile omawiana usługa ubezpieczenia pozostaje niezmieniona, refakturowana kwota w rzeczywistości stanowi świadczenie wzajemne rzeczonego ubezpieczenia, a zatem nie można takiej czynności objąć podatkiem VAT, bowiem jest ona zwolniona na podstawie art. 135 ust. 1 lit. a) dyrektywy VAT.
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zasada neutralności podatkowej sprzeciwia się w szczególności temu, aby towary lub usługi podobne, które są zatem konkurencyjne wobec siebie, były traktowane odmiennie z punktu widzenia podatku VAT.
Zatem usługi ubezpieczenia obejmujące przedmiot leasingu, których właścicielem pozostaje leasingodawca, w okolicznościach takich jak w postępowaniu głównym nie mogą być traktowane odmiennie w zależności od tego, czy takie usługi są świadczone bezpośrednio usługobiorcy przez zakład ubezpieczeń, czy że ten ostatni uzyskuje podobną ochronę ubezpieczeniową za pośrednictwem leasingodawcy, który zaopatruje się w nie w zakładzie ubezpieczeń, obciążając ich kosztem leasingobiorcę w niezmienionej wysokości.
Powyższą wykładnię potwierdza sam cel dyrektywy VAT, który zwalnia transakcje ubezpieczeniowe, przyznając państwom członkowskim w art. 401 możliwość utrzymywania lub wprowadzania podatków od umów ubezpieczeniowych. W konsekwencji, jeśli wyrażenie „transakcje ubezpieczeniowe” obejmuje wyłącznie czynności dokonane przez samych ubezpieczycieli, konsument końcowy, taki jak leasingobiorca, w okolicznościach takich jak będące przedmiotem postępowania głównego, mógłby być objęty nie tylko tym ostatnim podatkiem, lecz w wypadku gdy usługa ubezpieczenia jest zapewniana za pośrednictwem leasingodawcy, także podatkiem VAT. Taki rezultat byłby sprzeczny z celem zwolnienia przewidzianego w art. 135 ust. 1 lit. a) dyrektywy VAT.
Trybunał zaznaczył, że argumentacja ta jest oparta na hipotezie, zgodnie z którą leasingodawca przenosi na leasingobiorcę dokładny koszt ubezpieczenia oraz że owa argumentacja nie może mieć zastosowania, w wypadku gdy kwota przeniesiona na leasingobiorcę z tytułu tego kosztu byłaby wyższa niż kwota przeniesiona na leasingodawcę przez ubezpieczyciela.
Dlatego w ramach działalności leasingowej czynność polegająca na refakturowaniu dokładnego kosztu ubezpieczenia przedmiotu leasingu, taka jak w postępowaniu głównym, stanowi transakcję ubezpieczeniową w rozumieniu art. 135 ust. 1 lit. a) dyrektywy VAT.
Zatem jeżeli leasingodawca ubezpiecza przedmiot leasingu, obciążając dokładnym kosztem tego ubezpieczenia leasingobiorcę, w okolicznościach takich jak w rozpatrywanej sprawie- taka czynność stanowi transakcję ubezpieczeniową w rozumieniu art. 135 ust. 1 lit. a) dyrektywy VAT.
opracował Paweł Huczko