Problem pojawia się zwłaszcza, gdy jedno świadczenie, w ramach świadczenia złożonego, jest opodatkowane inną stawką VAT niż inne wchodzące w skład świadczenia złożonego.
Za świadczenie złożone uznawane jest jedno świadczenie, na które łącznie składa się dwa lub nawet kilka oddzielnych świadczeń. Świadczenia te muszą być ze sobą tak połączone, że ich rozdzielenie byłoby nieracjonalne gospodarczo i w pewnym sensie sztuczne.
Jeśli rozdzielenie byłoby możliwe, nie będziemy mieć do czynienia ze świadczeniem złożonym (przynajmniej nie dla celów podatku VAT) i wówczas zbadana powinna być wartość każdego z nich z osobna i ustalona odpowiednia stawka podatkowa dla poszczególnych świadczeń.
Zobacz: Stawki VAT w 2011 roku
Możliwe byłoby również uznanie świadczenia za złożone, gdy jedno z poszczególnych świadczeń wyraźnie dominuje nad drugim, tzn. jest świadczeniem głównym, a pozostałe są tylko pomocnicze i mają na celu np. zwiększenie jakości usług.
Wyraźna przewaga jednego świadczenia mogłaby uzasadniać rozliczanie za pomocą jednej stawki podatkowej i brak rozdzielania dla celów ustalenia podatku VAT, nawet gdyby było to możliwe. Istotne jest, aby świadczenia pomocnicze nie były dla Klientów faktycznym celem, a jedynie dodatkiem.
Problematyka świadczenia złożonego była już niejednokrotnie przedmiotem rozważań sądów, tak w Polsce jak i w Europie. Niezależnie od tego nadal nie mamy do czynienia z utrwaleniem się jednolitego poglądu w tej kwestii. Zasadniczo z orzecznictwa wynika dążenie do rozdzielania świadczeń i przyporządkowywania im odpowiednich stawek podatkowych.
W takim tonie wypowiadał się Europejski Trybunał Sprawiedliwości, a za nim do podobnych wniosków dochodziły sądy w Polsce.
W wyroku ETS z dnia 11 czerwca 2009 r. w sprawie RLRE Tellmer Property sro vs. Finanční ředitelství v Ústí nad Labem, C-572/07, Trybunał wyraźnie wskazał, że „za zasadę przyjęte jest odrębne traktowanie VAT każdego ze świadczeń. Dopiero jeżeli kilka świadczeń jest ze sobą funkcjonalnie powiązanych w taki sposób, że wyodrębnianie ich byłoby działaniem sztucznym, a ponadto niektóre ze świadczeń (tzw. świadczenia pomocnicze) nie stanowią dla nabywców celu samego w sobie, wówczas dla celów VAT nie należy wyodrębniać takich pojedynczych świadczeń, a całość usługi powinna być traktowana jednolicie dla celów VAT.”
Widać więc, że odrębne ustalanie stawek VAT dla każdej ze świadczonych usług z osobna nie jest wskazane, gdy świadczenia są ze sobą niejako nierozerwalnie połączone. Problem pojawia się właśnie w wykazaniu, że dokładnie taka sytuacja ma miejsce w konkretnym przypadku. Nie istnieje bowiem żaden zbiór świadczeń uznawanych za złożone, w ustawie o podatku VAT pojęcie to nie zostało zdefiniowane, należy więc zawsze ze szczególną uwagą przeanalizować każdą z indywidualnych sytuacji, w której zastosowanie miałaby znaleźć koncepcja świadczeń złożonych oraz wynikające z niej konsekwencje na gruncie VAT, co wcale nie jest proste, a ciężar dowodu co do możliwości objęcia danej czynności niższą stawką ciąży na podatniku dokonującym tej czynności.
Tego rodzaju problem od kilku lat dotyczył usługi produkcji i sprzedaży okien i drzwi wraz z ich montażem. Przedsiębiorcy produkujący i sprzedający materiały budowlane są na podstawie przepisów podatkowych zobowiązani do zapłaty 22% stawki podatku VAT. Inna stawka podatku VAT zarezerwowana jest dla robót budowlano-montażowych oraz remontów i prac konserwacyjnych w obiektach budownictwa mieszkaniowego. Wówczas należny podatek VAT wynosi 7%. Produkcja i sprzedaż okien obarczona jest zatem 22% podatkiem VAT, a ich montaż (kwalifikowany jako robota budowlano-montażowa) stawką siedmioprocentową. Należy zwrócić uwagę, że potencjalny klient zazwyczaj będzie zainteresowany zwłaszcza zamontowaniem okien czy drzwi, a nie tylko ich kupnem.
Wydawało się, że orzecznictwo ugruntowało interpretację tego zagadnienia, gdyż Naczelny Sąd Administracyjny w jednym z orzeczeń stwierdził, że czynność montażu okien powinna podlegać opodatkowaniu według stawki 7% (mimo że zawiera ona element, który mógłby być opodatkowany według stawki 22%).
Jednakże ostatni wyrok Wojewódzkiego Sąd Administracyjnego w Łodzi (wyrok z 17 lutego 2010 r., I SA/Łd 1169/09) znowu zaburza spokój przedsiębiorców. W sprawie tej organ podatkowy zakwestionował poprawność rozliczeń spółki w zakresie podatku VAT za usługę produkcji, sprzedaży i montażu okien. Spółka wskazywała, że wszystkie te usługi wykonuje w ramach czynności budowlano-montażowych, gdyż głównym celem poszczególnych transakcji nie była dostawa towaru, a jego zamontowanie. Organ podatkowy wyodrębnił jednak z kwot umieszczonych na fakturze wartości okien i osobno wartość montażu. Pomimo wyraźnego zakwestionowania przez spółkę stanowiska fiskusa, Sąd nie uwzględnił skargi, stwierdzając, że do dostawy okien należy zastosować 22% stawkę podstawową, natomiast w odniesieniu do usługi montażu 7%.
Polecamy: VAT 2010 - najważniejsze nowości
Wyrok ten daje przykład, że nigdy podatnik nie może być pewny zakwalifikowania jego usługi jako świadczenia złożonego i w związku z tym możliwości rozliczania się poprzez zastosowanie jednej stawki podatku VAT dla całej usługi.
Nadmienić można, że problem u podatnika może pojawić się także w sytuacji odwrotnej, gdy organ stwierdzi istnienie świadczenia złożonego i nakaże stosowanie dla wszystkich czynności jednej wyższej stawki VAT. Taka sytuacja miała miejsce w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu (sygn. akt I SA/Wr 881/08).
Najbezpieczniej wystąpić zatem z wnioskiem o dokonanie interpretacji dla konkretnego przypadku. Przepisy budzą wątpliwości nie tylko u podatników, ale także u organów i sądów, co może prowadzić do różnic w wykładni.
Z punktu widzenia podatnika dążącego do dokonania optymalizacji podatkowej, istotne będzie wskazanie wszystkich okoliczności związanych z transakcjami, przedstawienie umów, które wskazywałaby na faktyczną intencję stron przy transakcji. Trzeba mieć również nadzieję, że problem zostanie zauważony przez ustawodawcę, który dokona stosownych zmian w obowiązujących przepisach, wykluczając lub chociaż zmniejszając niepewność podatników w tej kwestii.