Jako, że ustawodawca nie uczynił notariuszy organami władzy publicznej, ich działalność w odróżnieniu od komorników sądowych spełnia więc przesłanki do uznania jej za działalność gospodarczą w rozumieniu art. 15 ust. 1 – 2 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jednolity: Dz.U. z 2018 r. poz. 2174 ze zm., dalej jako „ustawa z dnia 11 marca 2004 r.”). W konsekwencji w myśl art. 5 ust. 1 pkt 1 powyższej ustawy, usługi notariuszy jako świadczone odpłatnie na terytorium kraju podlegają opodatkowaniu.
Kwestie dotyczące wynagradzania notariuszy zostały uregulowane w ustawie z dnia 14 lutego 1992 r. Prawo o notariacie (tekst jednolity Dz.U. z 2019 r. poz. 540 ze zm., dalej jako „ustawa z dnia 14 lutego 1991 r.”) oraz wydanym na jej podstawie rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (tekst jednolity Dz.U. z 2018 r. poz. 272 ze zm., dalej jako „rozporządzenie z dnia 28 czerwca 2004 r.”). Zgodnie z art. 5 § 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. notariuszowi za dokonanie czynności notarialnych przysługuje wynagrodzenie określone na podstawie umowy ze stronami czynności, nie wyższe niż maksymalne stawki taksy notarialnej właściwe dla danej czynności. Ponadto art. 5 § 2 powyższej ustawy stanowi, że wynagrodzenie, o którym mowa w § 1, nie obejmuje kosztów przejazdu i innych niezbędnych wydatków, poniesionych przez notariusza w związku z dokonaniem czynności. Stosownie zaś do § 1 rozporządzenia z dnia 28 czerwca 2004 r. akt ten określa maksymalne stawki taksy notarialnej za czynności notarialne oraz maksymalne kwoty, o które może być zwiększone wynagrodzenie za dokonanie czynności notarialnych poza kancelarią notarialną. Co istotne, żadne z powyższych uregulowań nie przyznaje notariuszowi prawa do zwiększenia wynagrodzenia o należny podatek od towarów i usług.
Polecamy: Biuletyn VAT
Polecamy: INFORLEX Księgowość i Kadry
Rozważając problem, czy wynagrodzenie notariusza określone na podstawie stawki taksy notarialnej zawiera już w sobie podatek od towarów i usług, należy wskazać na art. 3 ust. 1 – 2 ustawy z dnia 9 maja 2014 r. o informowaniu o cenach towarów i usług (tekst jednolity Dz. U. z 2019 r. poz. 178, dalej zwana „ustawą z dnia 9 maja 2014 r.”). Zgodnie z tym uregulowaniem cena oznacza wartość wyrażoną w jednostkach pieniężnych, którą kupujący jest obowiązany zapłacić przedsiębiorcy za towar lub usługę. Ponadto w cenie uwzględnia się podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów sprzedaż towaru (usługi) podlega obciążeniu podatkiem od towarów i usług lub podatkiem akcyzowym. Przez cenę rozumie się również stawkę taryfową.
W ocenie autora maksymalne stawki wynikające z rozporządzenia z dnia 28 czerwca 2004 r., będącego swoistą taryfą, należy traktować jako maksymalne ceny za czynności notarialne. Ustalenie maksymalnych stawek taksy za czynności notarialne ma bowiem spełniać dla strony funkcję gwarancyjną, czyli dawać pewność, iż poniesione przez nią koszty nie mogą być wyższe aniżeli wynika to z rozporządzenia z dnia 28 czerwca 2004 r. Nie jest więc prawidłowy pogląd, że w przypadku ustalenia wynagrodzenia niższego aniżeli maksymalna stawka taksy, należy do tak ustalonego wynagrodzenia doliczyć jeszcze należny podatek od towarów i usług. Skoro wynagrodzenie przysługujące notariuszowi jest ceną za wykonaną usługę, to niezależnie od tego, czy jest równe maksymalnej stawce taksy, musi uwzględniać podatek od towarów i usług.
Powyższy pogląd zdaje się podzielać Sąd Najwyższy, gdyż w uchwale z dnia 26 czerwca 2014 r., sygn. akt III CZP 27/14. stwierdził bowiem: „Wynagrodzenia notariusza wyznaczonego do dokonania czynności notarialnej na podstawie art. 6 § 4 zd. 2 w zw. z art. 6 § 3 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (jedn. tekst: Dz. U. z 2014 r., poz. 164) nie podwyższa się o stawkę podatku od towarów i usług przewidzianą dla tego rodzaju czynności w ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług ( jedn. tekst: Dz. U. z 2011 r., Nr 177, poz. 1054 ze zm.).” Chociaż uchwała dotyczyła wynagrodzenia notariusza, które wypłaca Skarb Państwa w związku z wyznaczeniem przez sąd do dokonania czynności notarialnej, brak jest podstaw do traktowania takiego wynagrodzenia w sposób odmienny od wynagrodzenia zapłaconego przez stronę. Ponadto jak już wskazano, bez znaczenia dla rozważanej kwestii jest, czy wynagrodzenie osiągnęło wysokość maksymalną stawki taksy, czy było od niej niższe.
Sąd Najwyższy zanegował zastosowanie wykładni rozszerzającej w stosunku do przepisów regulujących wynagrodzenie notariuszy. Ponadto wskazał, że wyrażony w powyższej uchwale pogląd znajduje uzasadnienie w wykładni systemowej zewnętrznej: „Tam bowiem, gdzie ustawodawca chciał umożliwić doliczenie kwoty podatku od towarów i usług do wysokości wynagrodzenia - uczynił to wyraźnie, jak w § 2 ust. 3 rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 461) i w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 490), stanowiącego, że w sprawach, w których strona korzysta z pomocy prawnej udzielonej przez adwokata (radcę prawnego) ustanowionego z urzędu, opłatę za czynności adwokata (radcy prawnego) z tytułu zastępstwa prawnego, sąd podwyższa o stawkę podatku od towarów i usług przewidzianą dla tego rodzaju czynności w przepisach o podatku od towarów i usług, obowiązujących w dniu orzekania o tych opłatach.”
Końcowo należy zauważyć, że stosownie do art. 29a ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. podstawą opodatkowania, z zastrzeżeniem ust. 2-5, art. 30a-30c, art. 32, art. 119 oraz art. 120 ust. 4 i 5, jest wszystko, co stanowi zapłatę, którą dokonujący dostawy towarów lub usługodawca otrzymał lub ma otrzymać z tytułu sprzedaży od nabywcy, usługobiorcy lub osoby trzeciej, włącznie z otrzymanymi dotacjami, subwencjami i innymi dopłatami o podobnym charakterze mającymi bezpośredni wpływ na cenę towarów dostarczanych lub usług świadczonych przez podatnika. Co istotne w myśl art. 29a ust. 6 pkt 1 powyższej ustawy podstawa opodatkowania obejmuje podatki, cła, opłaty i inne należności o podobnym charakterze, z wyjątkiem kwoty podatku od towarów i usług.
Analiza powyższych przepisów nakazuje stwierdzić, że wskazane w rozporządzeniu z dnia 28 czerwca 2004 r. maksymalne stawki taksy notarialnej stanowią maksymalne ceny za czynności notarialne. Skoro składnikiem każdej ceny jest podatek od towarów i usług, to wynagrodzenie notariusza niezależnie od faktu, czy zostało ustalone w maksymalnej wysokości, zawiera w sobie podatek od towarów i usług, gdyż tak expressis verbis stanowi art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 9 maja 2014 r. Stwierdzenie, iż strony mają prawo określić, czy cena obejmuje podatek VAT wydaje się więc nieprawidłowe. Powyższe znajduje potwierdzenie także w wykładni systemowej zewnętrznej, gdyż w innych zawodach prawniczych ustawodawca wprost wskazuje na możliwość zwiększenia wynagrodzenia o podatek od towarów i usług, nie czyni tego natomiast w odniesieniu do notariuszy.
Wobec powyższego w przypadku usług notarialnych podstawę opodatkowania stanowi zawsze kwota wynagrodzenia pomniejszona o wartość należnego podatku na co wskazuje art. 29a ust. 6 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. Oznacza to, że wartość podatku od wynagrodzenia notariusza powinna być wyliczana metodą „w stu” – wg podstawowej stawki VAT (aktualnie 23%).
Błażej Materna, konsultant podatkowy, Instytut Studiów Podatkowych