Opodatkowanie podatkiem od czynności cywilnoprawnych jest często marginalizowane przez podatników, którzy mogą nie zdawać sobie sprawy, że dana czynność podlega opodatkowaniu PCC. W szczególności podatnicy prowadzący działalność gospodarczą, będący jednocześnie czynnymi podatnikami VAT, dokonując transakcji z osobami fizycznymi albo podmiotami zwolnionymi z VAT, powinni rozważyć skutki dokonanej transakcji na gruncie PCC.
Czynności opodatkowane PCC
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych opodatkowaniu PCC podlegają umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych, umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, umowy darowizny, umowy dożywocia, umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności, ustanowienie hipoteki, ustanowienie odpłatnego użytkowania, umowy depozytu nieprawidłowego, umowy spółki. Opodatkowaniu podlegają także czynności zmiany powyższych umów powodujące podwyższenie podstawy opodatkowania PCC.
Opodatkowanie PCC a VAT
PCC nie podlegają czynności cywilnoprawne, inne niż umowa spółki oraz ich zmiany w zakresie, w jakim są opodatkowane VAT (art. 2 pkt 4) lit a)) oraz jeżeli przynajmniej jedna ze stron transakcji jest zwolniona od podatku od towarów i usług (art. 2 pkt 4) lit. b)). U podstaw takiego założenia leży stwierdzenie, że czynności opodatkowane VAT są związane z profesjonalnym obrotem, który z kolei powinien być wyłączony z PCC.
Zwolnienie strony z podatku VAT nie dotyczy umów sprzedaży i zamiany, których przedmiotem jest nieruchomość lub jej część albo spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawo użytkowania wieczystego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, prawo do miejsca postojowego. Druga kategoria transakcji, gdzie przynajmniej jedna ze stron jest zwolniona z opodatkowania VAT, dotyczy umów sprzedaży udziałów i akcji w spółkach handlowych.
Kiedy strona może być zwolniona z VAT?
Ze zwolnienia podmiotowego w VAT mogą korzystać podmioty, których przychody ze sprzedaży opodatkowanej w roku poprzedzającym nie przekroczyły kwoty 200 tys. zł. Do wartości progu nie wlicza się transakcji sprzedaży wysyłkowej, wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów, odpłatnego świadczenia usług zwolnionych z podatku, towarów, które nie są zaliczane do środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych. Ze zwolnienia można zrezygnować, jednak wówczas należy poinformować urząd o tym fakcie, używając do tego celu formularza VAT-R. Zwolnienie można też utracić po przekroczeniu sprzedaży powyżej ww. progu.
Wspomnianym wyżej zwolnieniem podmiotowym z VAT nie są objęte pewne grupy zawodów. W szczególności są to prawnicy świadczący usługi prawnicze lub usługi doradztwa, jubilerzy, podmioty nieposiadające siedziby działalności na terytorium kraju, podatnicy handlujący wyrobami z metali szlachetnych, nowymi środkami transportu, towarami opodatkowanymi podatkiem akcyzowym.
Powyższe oznacza, że przed zawarciem transakcji należy bardzo dokładnie sprawdzić stronę transakcji, a w szczególności fakt rejestracji jako podatnika VAT. Można tego dokonać w ogólnie dostępnym w internecie rejestrze podatników VAT.
Ponadto należy zwrócić uwagę na definicję podatnika VAT, która determinuje podmioty nieobjęte tym podatkiem. W szczególności podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne oraz osoby fizyczne wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Oznacza to więc, że nie każdy podmiot będący stroną transakcji jest automatycznie podatnikiem VAT. Tytułem przykładu można posłużyć się transakcją sprzedaży maszyny na rzecz podatnika VAT czynnego, niezwolnionego. W przypadku sprzedaży przez osobę fizyczną mamy do czynienia z PCC, w przypadku sprzedaży przez osobę fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą będącą podatnikiem zwolnionym z VAT, w ramach tej działalności również powinno się skalkulować i zapłacić PCC. W przypadku jednak sprzedaży pomiędzy dwoma podatnikami VAT czynnymi, niebędącymi podatnikami zwolnionymi, odbywającej się w ramach działalności gospodarczej, taka transakcja powinna być opodatkowana podatkiem VAT.
Opodatkowanie PCC. Istotny jest charakter transakcji
W kontekście analizy zagadnienia opodatkowania PCC transakcji pomiędzy podatnikami VAT należy szczególną uwagę zwrócić na zakres dokonywanych czynności. NSA w wyroku z dnia 15 stycznia 2019 r., sygn. II FSK 62/17, wskazał, że fakt posiadania statusu podatnika VAT czynnego przez strony czynności cywilnoprawnej lub jedną z nich nie determinuje zastosowania art. 2 pkt 4 ustawy o PCC. NSA zwrócił uwagę, że niezbędne jest indywidualne podejście do każdego przypadku i przeanalizowanie, czy w zaistniałym stanie faktycznym powstaje obowiązek podatkowy z tytułu VAT, czy też nie. Sprawa dotyczyła nieodpłatnych umów pożyczki i kwalifikacji ich przez WSA jako czynności opodatkowanej VAT z uwagi na fakt jej zawarcia pomiędzy dwoma podatnikami VAT. W tym przypadku NSA stwierdził, że brak odpłatności za umowę pożyczki przesądza o braku opodatkowania VAT.
Podobny problem powstaje w przypadku podejmowania incydentalnych czynności. W takich sytuacjach należy zwracać szczególną uwagę na charakter transakcji oraz rolę, w jakiej występują strony. Transakcje z natury incydentalne, niezwiązane z działalnością gospodarczą powinny być kwalifikowane jako podlegające PCC (por. wyrok NSA z dnia 24 kwietnia 2018 r., sygn. II FSK 1105/16). Powyższe stwierdzenie jest związane z definicją działalności gospodarczej określoną w ustawie o VAT, będącą jednym z kryteriów do uznania podmiotu za podatnika VAT. Zatem czynności te nie stanowią działalności gospodarczej.
Autor: radca prawny Robert Nogacki
Kancelaria Prawna Skarbiec