Co jest, a co nie jest kwalifikowane do zdarzeń losowych? Czy wszystkie odszkodowania należy zakwalifikować do zysków nadzwyczajnych? Jak ująć w ewidencji księgowej skutki pożaru?
Do zdarzeń, które pozostają poza zwykłą działalnością jednostki, należą wypadki losowe. Najczęściej są to klęski żywiołowe, czyli powodzie, pożary, silne wiatry oraz kradzieże. Generalnie skutki zdarzeń losowych zalicza się do strat nadzwyczajnych, a otrzymane z tego tytułu
odszkodowanie od ubezpieczyciela – do zysków nadzwyczajnych. Straty i zyski nadzwyczajne definiowane są przez ustawę o rachunkowości jako straty i zyski powstające na skutek zdarzeń trudnych do przewidzenia, będących poza działalnością operacyjną jednostki i niezwiązanych z ogólnym ryzykiem jej prowadzenia. Wyrażają więc skutki finansowe zdarzeń powstających niepowtarzalnie, a w szczególności spowodowanych zdarzeniami losowymi. Mogą również wynikać z zaniechania lub zawieszenia pewnego rodzaju działalności. Klasyfikowanie zdarzeń do zysków lub strat nadzwyczajnych wymaga jednak ich dokładnej analizy po to, by ustalić ich związek z ogólnym ryzykiem gospodarczym.
Zakres zysków i strat nadzwyczajnych
Zyski nadzwyczajne obejmują między innymi otrzymane odszkodowania od zakładów ubezpieczeniowych za utratę lub zniszczenie aktywów trwałych i obrotowych w wyniku zdarzeń losowych. Jeśli uzyskanie tego odszkodowania jest pewne, to powinny być one na dzień bilansowy księgowane jako rozliczenia międzyokresowe przychodów. Zyskami nadzwyczajnymi są też
przychody ze sprzedaży składników majątkowych uszkodzonych na skutek zdarzeń losowych, a także równowartość składników majątkowych objętych skutkami zdarzeń losowych, nadających się do dalszego wykorzystania.
Stratami nadzwyczajnymi są natomiast
koszty usuwania skutków zdarzeń losowych. Wartość netto aktywów trwałych i obrotowych, utraconych (zniszczonych) z powodu zdarzeń losowych, czyli z powodu pożaru, huraganu, powodzi, zalicza się w kategorii strat nadzwyczajnych. Do strat nadzwyczajnych zalicza się również wartość netto aktywów trwałych i obrotowych zlikwidowanych, a także skutki obniżenia wartości tych aktywów do poziomu cen rynkowych możliwych do uzyskania, jeśli mamy do czynienia z zaniechaniem określonego rodzaju działalności (rzecz jasna będących konsekwencją wystąpienia zdarzeń losowych).
Według MSR 8 „Pozycje nadzwyczajne to przychody lub koszty powstałe w wyniku zdarzeń lub transakcji, które można wyraźnie odróżnić od działalności gospodarczej jednostki, co pozwala oczekiwać, iż nie będą powtarzać się często ani regularnie”. MSR 8 podaje dwa przykłady zdarzeń, których skutkiem jest powstanie pozycji nadzwyczajnych. Tymi zdarzeniami są: wywłaszczenie aktywów lub trzęsienie ziemi czy też inna katastrofa wynikająca z działania sił natury.
Odszkodowania
Zasadniczo mamy do czynienia z dwoma rodzajami odszkodowań (sprawy dotyczące odszkodowań reguluje kodeks cywilny w artykułach od 361 do 363), a mianowicie:
• odszkodowanie poprzez przywrócenie stanu poprzedniego,
• zapłata określonej kwoty, która odpowiada wysokości szkody obliczonej w złotych, jeżeli przywrócenie stanu poprzedniego jest z różnych powodów niemożliwe.
Sposób naprawienia szkody wybiera w zasadzie poszkodowany. Jeśli jednak przywrócenie stanu poprzedniego nie jest możliwe lub pociąga za sobą nadmierne koszty albo trudności dla zobowiązanego do naprawienia szkody, to poszkodowany musi się zadowolić – jak wspomniano – odszkodowaniem w pieniądzu, czyli zapłatą określonej sumy pieniężnej. Wysokość odszkodowania powinna być ustalona według ceny, która obowiązywała w dacie ustalenia odszkodowania.
Zdarzenia losowe w ewidencji księgowej
O zdarzeniu losowym – w przypadku gdy składniki majątku objęte są ubezpieczeniem majątkowym – powinien być powiadomiony ubezpieczyciel (musi wziąć udział w szacowaniu strat) i w zależności od tego, czy mamy do czynienia z pożarem czy kradzieżą, także straż pożarna i policja. Usuwanie skutków pożaru może odbywać się siłami własnymi albo poprzez wynajęcie do tych prac firmy z zewnątrz.
W ewidencji księgowej dla zdarzenia losowego i jego skutków podstawowe znaczenie będą miały trzy konta, a mianowicie:
• konto 770 „Zyski nadzwyczajne”,
• konto 771 „Straty nadzwyczajne”,
• konto 240 „Pozostałe rozrachunki” (analityka do tego konta uzależniona jest od obowiązującego w danej jednostce planu kont).
Do ewidencji otrzymanych odszkodowań z tytułu ubezpieczeń majątkowych służy konto 770 „Zyski nadzwyczajne” (skutki zdarzeń powstających niepowtarzalnie poza zwykłą działalnością jednostki, która nie kwalifikuje się ani do zwykłej działalności jednostki, ani do pozostałych przychodów operacyjnych). Na koncie 771 „Straty nadzwyczajne” ewidencjonowana jest bezpośrednio wartość szkód w składnikach majątku nieobjętych ubezpieczeniem majątkowym. Natomiast szkody w składnikach majątku objętych ubezpieczeniem, jak również ewentualne koszty ich usuwania obciążające ubezpieczyciela, na warunkach określonych w umowie ubezpieczenia, można księgować w ciągu roku na koncie 240 „Pozostałe rozrachunki”.
Wszelkie operacje związane z rozliczaniem w księgach rachunkowych szkód i odszkodowań muszą być ewidencjonowane w taki sposób, aby możliwe było wykazanie w rachunku zysków i strat (sporządzanym za okres sprawozdawczy) wysokości poniesionych strat i otrzymanych odszkodowań.
Przykład
W firmie ADA uległy spaleniu dwa pomieszczenia magazynowe. Firma miała zawarte umowy ubezpieczenia od skutków zdarzeń losowych dotyczące wszystkich posiadanych magazynów. Do usuwania powstałych w wyniku pożaru szkód
firma miała do wyboru albo zaangażować własne brygady remontowe albo zlecić wykonanie usługi firmie z zewnątrz. Należy wyróżnić dwie sytuacje:
Sytuacja 1. Firma ADA przy usuwaniu szkód powstałych w wyniku pożaru nie korzystała z pomocy firm zewnętrznych. Wszelkie niezbędne roboty wykonane zostały we własnym zakresie.
Sytuacja 2. Firma ADA skorzystała z usług zewnętrznych firm remontowych, zlecając im wykonanie niezbędnych robót obejmujących usunięcie powstałych szkód. Po wykonaniu robót firma budowlana BUD wystawia fakturę dokumentującą wykonaną usługę.
Firma ubezpieczeniowa przyznała odszkodowanie firmie ADA. Odszkodowanie to zostało przekazane do firmy za pośrednictwem rachunku bankowego.
Poniżej prezentujemy ujęcie sytuacji I i sytuacji II w księgach rachunkowych firmy ADA.
Podstawa prawna:
ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 z późn.zm.).
Andrzej Bryłowski