1. Osoba fizyczna zatrudniona jest na podstawie umowy o pracę na pełnym etacie. Jednocześnie (nie prowadząc działalności gospodarczej) uzyskuje przychody z tytułu najmu lokali użytkowych. Podatki z tego tytułu rozliczane są co miesiąc na podstawie składanych deklaracji PIT-5 oraz z racji przekroczonych obrotów (10 000 euro) również VAT-7. Równolegle z tymi dochodami osoba fizyczna świadczy usługi na podstawie umów o dzieło. Usługi te wykonywane są z podmiotami innymi niż pracodawca, ale spełnione są kryteria, że odpowiedzialność za ich skutek jest po stronie zlecającego. Mam następujące pytania: czy przychody z tytułu wykonanego dzieła należy opodatkować VAT i czy zamiast rachunków powinny być wystawiane faktury VAT?
Nie. Jeżeli odpowiedzialność za efekt wykonania dzieła spoczywa na zamawiającym, to osoba wykonująca umowę o dzieło nie jest z tego tytułu podatnikiem VAT.
Podatnikami VAT są osoby wykonujące działalność gospodarczą, która jest bardzo szeroko rozumiana na gruncie przepisów o podatku od towarów i usług. Ustawodawca wyłączył z pojęcia „samodzielnego wykonywania działalności gospodarczej” między innymi taki przypadek, gdy osoba uzyskująca przychód z tytułu wykonywania działalności osobistej na podstawie umowy o dzieło (art. 13 pkt 8 updof) jest związana ze zlecającym wykonanie czynności takimi więzami prawnymi, które określają:
• warunki ich wykonania,
• wynagrodzenie i
• odpowiedzialność zlecającego za ich wykonanie.
Nie wystarczy zatem zakwalifikowanie przychodów uzyskiwanych z tytułu umowy o dzieło do przychodów ze źródła – działalność osobista, ale muszą być spełnione dodatkowe warunki. Należy stwierdzić, że osiąganie przychodów z działalności osobistej polegającej na wykonywaniu umowy o dzieło, która nie spełnia tych warunków, wiąże się z obowiązkiem podatkowym w VAT. Tym bardziej dotyczy to osoby, która już z innego tytułu posiada status czynnego podatnika VAT. Nie ma ona bowiem możliwości skorzystania ze zwolnienia od podatku ze względu na wysokość obrotów.
Jeżeli jednak z umowy o dzieło wynika, że odpowiedzialność za skutek wykonania umowy ponosi zlecający (a dokładniej, zamawiający dzieło) oraz spełnione są dwa pozostałe warunki (a więc treść umowy określa wynagrodzenie i warunki wykonania umowy), to wykonawca nie jest z tego tytułu podatnikiem VAT. W konsekwencji nie ma obowiązku (ani prawa) wystawiania faktur VAT.
2. Jeżeli przychody uzyskiwane z umowy o dzieło będą opodatkowane VAT, to czy podatek dochodowy w dalszym ciągu rozliczany jest przez zlecającego?
Tak. Niezależnie od tego, czy wykonawca umowy o dzieło jest, czy nie jest podatnikiem VAT, na płatniku ciąży obowiązek pobrania zaliczki na podatek dochodowy, jeśli umowa ta nie jest wykonywana w ramach działalności gospodarczej.
Dotyczy to takiej sytuacji, w której podatnik nie zawarł umowy o dzieło jako przedsiębiorca i w zakresie prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej. Należy pamiętać o tym, że pojęcie działalności gospodarczej doczekało się nie tylko w prawie w ogóle, ale w samych ustawach podatkowych wielu definicji i, niestety, nie zawsze są one ze sobą zbieżne. Z tego właśnie wynika owo „zamieszanie” i trudność w zrozumieniu. Wykonując umowę o dzieło, można być podatnikiem VAT (np. gdy odpowiedzialność za wykonanie dzieła spoczywa na wykonawcy dzieła), a jednocześnie być zwolnionym z obowiązku odprowadzania zaliczki na podatek dochodowy. Zaliczki na podatek odprowadza bowiem płatnik, ponieważ wykonawca zlecenia nie wykonuje tej umowy w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Wynika to z tego, że wraz ze zmianą przepisów o podatku od towarów i usług nie zmieniły się w tym zakresie przepisy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
3. Zakładając, że podatek VAT powinien być naliczany – co zrobić w sytuacji, gdy już wystawiono kilka rachunków (od marca br.)?
W opisanym przypadku nie wystąpił obowiązek naliczania podatku VAT od należności otrzymywanych w ramach umowy o dzieło. Rachunki są nadal prawidłową formą dokumentacji.
4. Czy powinna być prowadzona ewidencja sprzedaży VAT (być może powinienem wykorzystać już prowadzoną ewidencję na potrzeby najmu)?
Niezależnie od tego, ile rodzajów czynności opodatkowanych VAT wykonuje podatnik, może dla wszystkich prowadzić jedną ewidencję sprzedaży. Wynika to z tego, że VAT jest rozliczany globalnie, a nie osobno, dla każdego z rodzajów działalności prowadzonej przez podatnika.
5. Co z podatkiem naliczonym, czy są jakieś możliwości jego wystąpienia?
Oczywiście jest możliwe odliczenie podatku naliczonego, w przypadku gdy wykonawca umowy o dzieło ma status podatnika VAT. Podatek naliczony może pojawić się w związku z ponoszeniem kosztów w celu wykonania umowy, jak na przykład zakup materiałów potrzebnych do wykonania dzieła. Niezbędne jest jednak w takim przypadku uznanie, iż prowadzona umowa o dzieło jest umową wykonywaną w ramach działalności opodatkowanej VAT.
• art. 15 ust. 3 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług – Dz.U. Nr 54, poz. 535
• art. 13 pkt 8, art. 41 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych – j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176; ost.zm. Dz.U. z 2004 r. Nr 210, poz. 2135
Joanna Krawczyk
doradca podatkowy, właściciel kancelarii