Czy występując o odszkodowanie od urzędu skarbowego, wniosek o odszkodowanie składa się do wojewódzkiego sądu administracyjnego? Czy wysokość odszkodowania, o które może wystąpić poszkodowana przez kontrolera spółka, może objąć tylko bezpośrednie straty czy również utracone zyski? Kiedy warto wejść w spór z urzędem skarbowym o odszkodowanie?
RADA
Tak, w kwocie odszkodowania mogą zostać uwzględnione nie tylko straty, jakie poniósł podatnik, ale i utracone zyski. Tak stanowią przepisy Ordynacji podatkowej po ostatniej nowelizacji. Została ona dostosowana do wcześniejszych orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, który uznał, że łamią Konstytucję przepisy ograniczające odszkodowanie do poniesionej przez podatnika rzeczywistej szkody. Właściwym sądem do wniesienia pozwu o odszkodowanie nie jest jednak WSA, lecz sąd cywilny. Szczegóły w uzasadnieniu.
UZASADNIENIE
Prawo do odszkodowania, wypłacanego przez fiskusa pokrzywdzonemu podatnikowi w wyniku szkód wyrządzonych wadliwą decyzją, zależne jest od uchylenia albo stwierdzenia nieważności decyzji. Odszkodowanie może objąć zarówno poniesioną przez podatnika stratę, jak i utracone korzyści.
Przykład
Andrzej K. był pracownikiem urzędu skarbowego, który sporządził protokół w postępowaniu kontrolnym prowadzonym wobec spółki z o.o. X. Tuż po tym awansował i został pracownikiem izby skarbowej. W ramach swoich obowiązków rozpatrzył odwołanie spółki z o.o. X. Sąd uznał, że nastąpiło złamanie przepisów zakazujących temu samemu urzędnikowi uczestniczenia w kontroli i wydawaniu decyzji przy rozpatrywaniu odwołania – nastąpiło wznowienie postępowania i decyzja została uchylona. Spółka z o.o. X utraciła wskutek decyzji izby skarbowej możliwość uczestniczenia w przetargu. Swoje straty wraz z utraconymi korzyściami oceniła na 257 824 zł i o taką kwotę odszkodowania wystąpiła.
Innymi przykładami sytuacji, kiedy decyzja może zostać uchylona, jest wznowienie postępowania z uwagi na nieuczestniczenie strony w postępowaniu (ale nie z winy strony) albo wydanie decyzji bez uzyskania wymaganego prawem stanowiska innego organu. Z kolei stwierdzenie nieważności decyzji zachodzi, gdy np. została wydana z naruszeniem przepisów o właściwości (np. wydał ją naczelnik urzędu skarbowego w Krakowie, gdy właściwy był urząd z Poznania). Podobnie jest, gdy decyzja została wydana bez podstawy prawnej albo dotyczyła sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną. Nieważnością jest też dotknięta decyzja skierowana do osoby, której nie można było uznać za stronę w sprawie, czy też zawierająca wadę powodującą jej nieważność na mocy wyraźnie wskazanego przepisu prawa.
W podanych przykładach przyczyna wydania decyzji z naruszeniem zasad uczciwego postępowania leży zazwyczaj po stronie fiskusa. Często jednak – zwłaszcza przy wznowieniu postępowania – może być ona niezawiniona przez pracowników aparatu skarbowego. Przykładem może być ujawnienie nowych okoliczności faktycznych lub nowych dowodów istniejących w dniu wydania decyzji, a nieznanych organowi, który ją wydał. Tak samo jest, gdy decyzja była oparta na innej decyzji lub orzeczeniu sądu, które zostały następnie uchylone lub zmienione w sposób mogący mieć wpływ na treść decyzji.
WAŻNE!
W każdym z przypadków uchylenia decyzji w wyniku wznowienia postępowania lub stwierdzenia nieważności tej decyzji można domagać się odszkodowania, nawet jeżeli urzędnicy skarbowi nie byli winni wydania wadliwej decyzji. Natomiast podatnik nie ma prawa do odszkodowania, jeżeli przesłanki, które uzasadniły uchylenie decyzji lub stwierdzenie jej nieważności, powstały z jego winy.
Warto wiedzieć, że MF próbowało przekonać parlamentarzystów do ograniczania wysokości odszkodowania, jeżeli szkoda powstała wskutek czynników niezależnych od urzędników skarbowych.
Może się zdarzyć, że szkoda została poniesiona dopiero wskutek uchylenia decyzji w wyniku wznowienia postępowania lub stwierdzenia nieważności decyzji. Czasami też decyzja była wadliwa, ale nie można jej już wyeliminować – np. dlatego, że wydanie nowej decyzji orzekającej co do istoty sprawy nie mogłoby nastąpić z uwagi na upływ terminów przedawnienia.
Dochodzenie roszczenia następuje przed sądem powszechnym. Stosuje się przy tym przepisy Kodeksu cywilnego. Odszkodowanie można jednak uzyskać bezpośrednio od organu wydającego, jak się okazało, nieważną decyzję lub którą uchylono w wyniku wznowienia postępowania. Wniosek o odszkodowanie wnosi się do tego organu i to on orzeka o odszkodowaniu. W przypadku gdy sąd administracyjny stwierdził nieważność decyzji, o odszkodowaniu orzeka organ, który rozstrzygał sprawę w ostatniej instancji. Roszczenie o odszkodowanie przedawnia się po upływie 3 lat m.in. od dnia doręczenia decyzji uchylającej decyzję lub stwierdzającej jej nieważność.
WAŻNE!
Po odmowie ze strony fiskusa orzeczenia odszkodowania lub orzeczenia o odszkodowaniu w wysokości mniejszej od zgłoszonej w żądaniu w tej sprawie podatnikowi przysługuje prawo wniesienia powództwa do sądu powszechnego. Jest na to 30 dni od dnia doręczenia decyzji. Za odmowę orzeczenia odszkodowania uważa się również niewydanie decyzji w terminie 2 miesięcy od dnia wniesienia żądania. W tym przypadku wniesienie powództwa może nastąpić w każdym czasie.
• art. 240–256 i 260–261 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa – j.t. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60; ost.zm. Dz.U. Nr 143, poz. 1199
Marta Pietrucha
specjalista w zakresie postępowania podatkowego