Nasza jednostka posiada należności od firmy, wobec której wszczęto postępowanie upadłościowe z możliwością wszczęcia układu. Czy w takiej sytuacji istnieje obowiązek tworzenia odpisów aktualizujących i czy są one kosztem uzyskania przychodów?
Tak. Państwa jednostka ma obowiązek utworzenia w księgach rachunkowych odpisu aktualizującego te należności. Odpisy te na podstawie uregulowań ustaw podatkowych będą stanowić koszt uzyskania przychodów. Należy jednak pamiętać o wpływie dokonania obowiązkowych odpisów na własną sytuację majątkową wynikającą z prawa upadłościowego.
Jeżeli jednostka ma jakiekolwiek wątpliwości co do realności swojej należności, ma realne podstawy do utworzenia odpisu aktualizującego (art. 28 ust. 7 ustawy o rachunkowości).
Odpisy w ustawie o rachunkowości
Tworzenie odpisu wynika z faktu, że taka należność nie spełnia definicji aktywu, to znaczy nie spowoduje w przyszłości wpływu do jednostki korzyści ekonomicznych (art. 3 ust. 1 pkt 12 u.o.r.). W tym przypadku ma zastosowanie również zasada ostrożności wyceny, nakazująca przedstawianie majątku w minimalnej, realnej wartości.
WAŻNE!
Jeżeli wobec dłużnika zostało wszczęte postępowanie upadłościowe, to jednostka ma obowiązek utworzenia odpisu aktualizującego do wysokości nieobjętej gwarancją lub innym zabezpieczeniem należności zgłoszonej sędziemu komisarzowi w postępowaniu upadłościowym (art. 35b ust. 1 pkt 1 u.o.r.).
Odpisy w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych
W opisywanej sytuacji utworzone odpisy aktualizujące stanowią koszt uzyskania przychodów na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 26a w powiązaniu z art. 16 ust. 2a pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Pierwszy z przytoczonych przepisów stanowi, że nie są kosztem uzyskania przychodów wszystkie odpisy aktualizujące, dotyczące nie tylko należności, ale też środków trwałych, zapasów, inwestycji, czyli dotyczące wszystkich składników aktywów.
Ustawodawca uznaje za koszt uzyskania przychodów odpisy aktualizujące należności określone w ustawie o rachunkowości, gdy są spełnione dwa warunki:
• powstały w związku z przychodami opodatkowanymi na podstawie art. 12 ust. 3,
• ich nieściągalność została uprawdopodobniona, w myśl przepisów podatkowych.
Należność uznaje się za nieściągalną, gdy wobec dłużnika zostało wszczęte postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu w znaczeniu przepisów prawa upadłościowego i naprawczego (art. 16 ust. 2a pkt 1 ppkt b).
Innymi przypadkami uwiarygodniającymi nieściągalność należności, wynikającymi z tego przepisu, są:
• śmierć dłużnika albo postawienie jego działalności w stan likwidacji lub ogłoszenie upadłości obejmującej likwidację majątku,
• wydanie w sprawie tej wierzytelności prawomocnego orzeczenia przez sąd albo skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego,
• kwestionowanie wierzytelności przez dłużnika na drodze powództwa sądowego.
Zagrożenia płynące z prawa upadłościowego i naprawczego
Każdy z dłużników jednostki ma prawo do złożenia w sądzie wniosku o ogłoszeniu upadłości, w przypadku gdy jednostka ta jest niewypłacalna, to znaczy gdy zobowiązania przekraczają wartość majątku. Jednostka jest uznawana za niewypłacalną nawet wtedy, gdy na bieżąco wykonuje swoje zobowiązania, lecz ma ujemne kapitały własne (art. 11).
W takiej sytuacji sąd może jednak oddalić wniosek o ogłoszeniu upadłości, pod warunkiem że opóźnienie w wykonaniu zobowiązań nie przekracza 3 miesięcy, a suma niewykonanych zobowiązań nie przekracza 10% wartości bilansowej przedsiębiorstwa dłużnika (art. 12). Sąd nie może skorzystać z tej możliwości, gdy nieregulowanie zobowiązań ma charakter trwały lub gdy oddalenie wniosku może spowodować pokrzywdzenie wierzycieli.
Jeżeli więc jednostka ma, na podstawie art. 35b ustawy o rachunkowości, ustawowy obowiązek utworzenia odpisu aktualizującego z powodu wszczęcia wobec dłużnika postępowania upadłościowego i jednocześnie taki odpis spowoduje u niej ujemne wartości kapitałów własnych, to wobec niej samej można także wszcząć podobne postępowanie upadłościowe i tylko bieżące opłacanie zobowiązań może przekonać sąd, aby oddalił wniosek o ogłoszeniu upadłości.
Warto o tym pamiętać, zawierając umowy z niesolidnymi kontrahentami, szczególnie w sytuacji ostrej konkurencji na rynku.
• art. 3 ust. 1 pkt 12, art. 28 ust. 7, art. 35b ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości – j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 1546; ost.zm. Dz.U. z 2004 r. Nr 213, poz. 2155
• art. 16 ust. 1 pkt 26a, art. 16 ust. 2 pkt 1, art. 16 ust. 2a pkt 1 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych – j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz 654; ost.zm. Dz.U z 2004 r. Nr 210, poz. 2135
• art. 11 i 12 ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze – Dz.U. Nr 60, poz. 535; ost.zm. Dz.U. z 2004 r. Nr 210, poz. 2135
Grażyna Pałyska
biegły rewident