Lokal wynajmowany przez spółkę jawną i będący jej siedzibą uległ znacznemu zniszczeniu na skutek pożaru. W związku z tym jeden ze wspólników zamierza użyczyć spółce, na czas remontu, część własnego budynku o charakterze mieszkalno-użytkowym. Jakie skutki w zakresie przychodów świadczenie to wywoła u wspólnika-świadczeniodawcy, a jakie u pozostałych wspólników?
RADA
Nieodpłatne użyczenie przez jednego ze wspólników lokalu mieszkalno-użytkowego Państwa spółce będzie miało wpływ na wysokość przychodu z działalności gospodarczej tylko u pozostałych wspólników spółki. U wspólnika udostępniającego lokal powstanie przychód z nieruchomości stanowiący równowartość czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu tej części budynku.
UZASADNIENIE
Świadczenia wspólnika na rzecz spółki mogą mieć charakter odpłatny, częściowo odpłatny lub nieodpłatny. Świadczenie nieodpłatne to takie, z którym nie łączy się żadna forma ekwiwalentu. Wykładnią tego pojęcia zajmował się wielokrotnie NSA, który m.in. w uchwale z 18 listopada 2002 r., sygn. akt FPS 9/02, stwierdził, że:
Nieodpłatne świadczenie obejmuje nie tylko świadczenie w cywilistycznym znaczeniu, ale także wszystkie inne zjawiska gospodarcze i zdarzenia prawne, których następstwem jest uzyskanie korzyści mających konkretny wymiar finansowy kosztem innego podmiotu.
Wpływ nieodpłatnego świadczenia na przychód świadczeniodawcy oraz pozostałych wspólników
W zakresie wpływu nieodpłatnych świadczeń ze strony wspólników spółek osobowych na przychód samego świadczeniodawcy oraz pozostałych wspólników zdania są podzielone.
Według bardziej rygorystycznego stanowiska świadczenia te powiększają nie tylko przychody wspólników, ale również przychód samego świadczeniodawcy z działalności gospodarczej. Zwolennicy tej teorii powołują się na brzmienie art. 8 ust. 1 updof, który stanowi m.in., że przychody z udziału w spółce niebędącej osobą prawną u każdego podatnika (wspólnika) określa się proporcjonalnie do jego prawa w udziale w zysku. W przypadku braku przeciwnego dowodu przyjmuje się, że prawa do udziału w zysku są równe.
Z treści powołanego wyżej przepisu wynika, że przychód wspólnika jest pochodną przychodu spółki, a podstawą podziału tego przychodu są postanowienia umowne co do udziału poszczególnych wspólników w zysku spółki.
Na etapie ustalania przychodu spółki wszelkie stosunki cywilnoprawne będące podstawą świadczenia wspólnika traktuje się tak jak stosunki pomiędzy spółką a osobami trzecimi.
Pogląd powyższy doskonale ilustruje następujący fragment uzasadnienia wyroku NSA z 30 listopada 1999 r., sygn. akt I SA/Wr 2445/97, opubl. w: OSP 2001/4, poz. 59, w którym czytamy, że:
(...) przyjęta zatem w art. 8 updof regulacja wskazuje, że dochód osoby fizycznej ze wspólnego źródła przychodów jest pochodną dochodów osiągniętych przez to źródło. Odmiennie zatem niż u innych podatników, aby ustalić dochód osoby ze wspólnego źródła przychodów, należy najpierw dokonać w jego ramach ustalenia wspólnych przychodów oraz kosztów uzyskania przychodów, co pozwoli określić dochód uzyskany z tego źródła przez wszystkich wspólników (współwłaścicieli, posiadaczy i użytkowników), a następnie ustalić dochód każdej z tych osób, z uwzględnieniem wielkości jej udziału w tym źródle. Przyjętą konstrukcję uznać należy za prawidłową, gdyż w przypadku wspólnego źródła przychodów kilku osób, posiadających w ramach tego źródła określone udziały, brak jest możliwości przypisywania poszczególnym osobom przypadających im przychodów oraz kosztów ich uzyskania, zwłaszcza gdy osoby te zobligowane są do prowadzenia dokumentacji finansowej tego źródła przychodów jako całości.
Powyższej tezie można przeciwstawić stanowisko, że skoro podatnikiem podatku dochodowego są wspólnicy, a nie spółka, to nieodpłatne świadczenia wspólników na rzecz tych spółek nie mogą stanowić przychodu dla świadczeniodawców, albowiem są to w istocie świadczenia dla samego siebie, czyli takie, z których nie wynika żadne przysporzenie (przesunięcie) o wartości majątkowej. Jest ono prezentowane m.in. przez Ministerstwo Finansów, które w piśmie z 4 kwietnia 2002 r., nr PB4/AK-031-23/02, Biul. Skarb. 2002/3, wyjaśniło, że:
(...) jeżeli wspólnik spółki osobowej wykonuje świadczenie na rzecz tej spółki, to z podatkowego punktu widzenia jest to świadczenie „dla siebie samego” w takim zakresie, w jakim „przychody i koszty spółki osobowej” stanowią jego przychody i jego koszty. Jeżeli więc takie świadczenia są odpłatne, to u takiego wspólnika przychody równe są jego kosztom, jeżeli zaś wspomniane świadczenia są nieodpłatne, u tego wspólnika nie wystąpi ani przychód, ani koszt. Jednocześnie w takim przypadku nie będzie można mówić o uzyskaniu ani przez spółkę osobową, ani przez tego wspólnika przychodu „z tytułu otrzymanych nieodpłatnych świadczeń”, bowiem spółka nie jest podatnikiem podatku dochodowego, a wspólnik - w sensie podatkowym - „świadczył samemu sobie”. Nie wyklucza to faktu, że tego rodzaju świadczenie może stanowić przychód pozostałych wspólników takiej spółki.
Przedstawioną powyżej opinię resortu finansów należy uznać za prawidłową.
Zasady wyceny
Zgodnie z art. 11 ust. 2 updof wartość pieniężną świadczeń w naturze określa się na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami i prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca ich uzyskania.
Natomiast wartość pieniężną innych nieodpłatnych świadczeń ustala się:
- jeżeli przedmiotem świadczenia są usługi wchodzące w zakres działalności gospodarczej dokonującego świadczenia - według cen stosowanych wobec innych odbiorców,
- jeżeli przedmiotem świadczeń są usługi zakupione - według cen zakupu,
- jeżeli przedmiotem świadczeń jest udostępnienie lokalu lub budynku - według równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu tego lokalu lub budynku,
- w pozostałych przypadkach - na podstawie cen rynkowych stosowanych przy świadczeniu usług lub udostępnianiu rzeczy lub praw tego samego rodzaju lub gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca świadczenia.
W opisanym przez Państwa przypadku wartością pieniężną świadczenia otrzymanego od wspólnika będzie równowartość czynszu, jaka przysługiwałaby w razie zawarcia umowy najmu lokalu lub lokali udostępnionych spółce. Jeśliby wspólnik wynajmował wcześniej pozostałe lokale w przedmiotowym budynku, ustalając wartość świadczenia na rzecz spółki można się kierować wartością czynszu określonego w umowach z najemcami tych lokali.
Wspólnicy członkami rodziny
Przychodem z działalności gospodarczej jest co prawda wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń, jednak ze względu na treść art. 21 ust. 1 pkt 125 updof obciążeń fiskalnych nie powinny obawiać się te osoby, których przysporzenie majątkowe pochodzi od członków rodziny.
Powołany przepis zwalnia bowiem od podatku dochodowego wartość wszelkich świadczeń nieodpłatnych otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn. Należą do nich m.in. małżonek, zstępni, wstępni, rodzeństwo rodziców.
Jeżeli zatem w Państwa przypadku wspólnikami spółki jawnej (lub innej spółki osobowej) są wyłącznie osoby powiązane rodzinnie, to nieodpłatne świadczenie każdej z tych osób na rzecz spółki nie będzie powodowało powstania przychodu podatkowego u pozostałych wspólników.
Przychód z nieruchomości
Wspólnik dokonujący nieodpłatnych świadczeń na rzecz spółki nie osiąga wprawdzie z tego tytułu przychodu z działalności gospodarczej, jednak jego przysporzenie nie zawsze jest neutralne podatkowo. Szczególnie niekorzystnym posunięciem, ze względu na treść art. 16 ust. 1 updof, jest właśnie użyczenie spółce nieruchomości.
Wymieniony przepis stanowi bowiem, że za przychód z nieruchomości odstąpionych bezpłatnie w całości lub w części do używania innym osobom fizycznym i prawnym oraz jednostkom organizacyjnym niemającym osobowości prawnej uważa się wartość czynszową stanowiącą równowartość czynszu, jaki przysługiwałby od tych osób w razie zawarcia umowy najmu lub dzierżawy nieruchomości.
W ten sposób świadczeniodawca, w tym przypadku jeden ze wspólników Państwa spółki, generuje po swojej stronie dodatkowy przychód.
Niekorzystne brzmienie przepisów można zneutralizować tylko wówczas, gdy wspólnikami świadczeniodawcy są członkowie najbliższej rodziny (art. 16 ust. 2 updof). W tym wypadku krąg osób będących członkami rodziny określają przepisy Ordynacji podatkowej. Należą do niego zstępni, wstępni, rodzeństwo, małżonkowie zstępnych, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz pozostająca z podatnikiem w faktycznym pożyciu.
Podstawa prawna:
- art. 48 § 2 ustawy z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych - Dz.U. Nr 94, poz. 1037; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 208, poz. 1540
- art. 14 ust. 3 pkt 1 i pkt 2 ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn - j.t. Dz.U. z 2004 r. Nr 142, poz. 1514; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 222, poz. 1629
- art. 111 § 3 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa - j.t. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 225, poz. 1635
- art. 8 ust. 1, art. 11 ust. 2 i ust. 2a, art. 14 ust. 2 pkt 8, art. 16 ust. 1 i ust. 2, art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 35, poz. 219
Wioletta Bukowska
ekspert w zakresie podatków dochodowych