Zagadnienia prawne dotyczące poręczenia regulują przepisy art. 876-887 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn.zm.). Zgodnie z tymi przepisami, przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Oświadczenie takie powinno być jednak złożone na piśmie. O zakresie zobowiązania poręczyciela decyduje każdorazowo zakres zobowiązania dłużnika. Jednak należy podkreślić, że czynność prawna dokonana przez dłużnika z wierzycielem po udzieleniu pełnomocnictwa nie może zwiększyć zobowiązania poręczyciela.
Stosownie do wymienionych uregulowań, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, wówczas wierzyciel powinien zawiadomić o tym niezwłocznie poręczyciela.
W świetle prawa bilansowego, zobowiązanie takie zwane jest warunkowym, co oznacza, że stanie się ono realnym zobowiązaniem poręczyciela, jeśli dłużnik nie dokona spłaty zaciągniętego kredytu.
Ustawa z 20 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 z późn.zm.) nie zawiera jednak za wiele regulacji odnoszących się do interesującego nas zagadnienia. W tym zakresie należy się posiłkować MSR nr 37, który zawiera dużo bardziej szczegółowe regulacje dotyczące zobowiązań warunkowych. Zgodnie z zawartą tam definicją, zobowiązanie warunkowe jest:
l możliwym obowiązkiem, który powstaje na skutek zdarzeń przeszłych, których istnienie zostanie potwierdzone dopiero w momencie wystąpienia lub nie wystąpienia jednego lub większej liczby niepewnych przyszłych zdarzeń, które nie w pełni podlegają kontroli jednostki gospodarczej, lub
l obecnym obowiązkiem, który powstaje na skutek zdarzeń przeszłych, ale nie jest ujmowany w sprawozdaniu, ponieważ nie jest prawdopodobne, aby konieczne było wydatkowanie środków zawierających korzyści ekonomiczne albo kwoty obowiązku (zobowiązania) nie będzie można wycenić wystarczająco wiarygodnie.
Ustawa o rachunkowości nakazuje opisywać takie sytuacje, o których mowa w pytaniu, w informacji dodatkowej, o której mowa w art. 45 ust. 2 pkt 3. W tym zakresie należy znów się jednak posiłkować MSR 37, który w szerszym zakresie przedstawia informacje, jakie powinny się tam znaleźć. I tak - zgodnie z § 28 MSR 37 - na dzień bilansowy jednostka powinna:
- podać informację o zobowiązaniu warunkowym w odniesieniu do każdego rodzaju zobowiązań warunkowych,
- przedstawić krótki opis charakteru zobowiązania warunkowego,
- ujawnić - jeśli jest to ze względów praktycznych wykonalne - wartość szacunkową ich skutków finansowych i przesłanki świadczące o istnieniu niepewności co do kwoty lub terminu wystąpienia wypływu środków oraz możliwości uzyskania zwrotów.
Udzielenie poręczenia podlega ewidencji w księgach rachunkowych. I tak, wartość udzielonego poręczenia wykazuje się w księgach rachunkowych w ewidencji pozabilansowej zapisem jednostronnym: Ma konto „Zobowiązania warunkowe”. Wyksięgowanie tego zobowiązania z ewidencji pozabilansowej następuje pod datą spłaty długu objętego poręczeniem, zapisem: Wn konto „Zobowiązania warunkowe”. Ewidencjonując takie zdarzenie gospodarcze w ewidencji pozabilansowej, należy podać treść, komu i kiedy poręczenie zostało udzielone oraz termin spłaty zadłużenia przez dłużnika. Do konta, o którym powyżej mowa, należy prowadzić analitykę według tytułów zobowiązań warunkowych oraz terminów płatności. Podstawą ewidencji na tym koncie są poświadczone kopie udzielonych poręczeń.
Należy podkreślić, że na straty z tytułu udzielonego poręczenia - zgodnie z art. 35d ust. 1 pkt 1 ustawy o rachunkowości - należy utworzyć rezerwę. Powinna ona być utworzona w momencie, kiedy poręczyciel pozyska informację o możliwości niespłacenia zobowiązania przez dłużnika.
Sytuację opisaną w pytaniu oraz powyższe księgowania najlepiej zilustruje przykład liczbowy.
Przykład
Spółka z o.o. udzieliła poręczenia, gwarantując wypłacalność kontrahenta. Na dowód poręczenia zawarto umowę, w której ustalono kwotę poręczenia w wysokości 50 000 zł. Bank udzielający kredytu kontrahentowi zawiadomił poręczyciela, że zaprzestano spłaty rat kredytu. Do uregulowania pozostały dwie raty kredytu w wysokości 20 000 zł i odsetki 5600 zł. Poręczyciel uregulował zobowiązanie i postanowił dochodzić swoich należności od kontrahenta na drodze sądowej.
Księgowanie:
1) udzielenie poręczenia - zapis w ewidencji pozabilansowej: Ma konto „Zobowiązania warunkowe” 50 000 zł,
2) utworzenie rezerwy w kwocie przewidywanej straty z tytułu udzielonego poręczenia: Wn konto „Pozostałe koszty operacyjne” 25 600 zł/Ma konto „Rezerwy” 25 600 zł,
3) spłata zadłużenia objętego poręczeniem: Wn konto „Pozostałe rozrachunki” 25 600 zł/Ma konto „Rachunek bankowy” 25 600 zł,
4) rozwiązanie utworzonej uprzednio rezerwy: Wn konto „Rezerwy” 25 600 zł/Ma konto „Pozostałe rozrachunki” 25 600 zł,
5) wyksięgowanie poręczenia z ewidencji pozabilansowej: Wn konto „Zobowiązania warunkowe” 50 000 zł,
6) nota księgowa obciążająca kontrahenta: Wn konto „Pozostałe rozrachunki” 25 600 zł/Ma konto „Pozostałe przychody operacyjne” 25 600 zł,
7) skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego: Wn konto „Należności dochodzone na drodze sądowej” 25 600 zł/Ma konto „Pozostałe rozrachunki” 25 600 zł,
8) odpis aktualizujący do wysokości kwoty roszczenia dochodzonego w sądzie: Wn konto „Pozostałe koszty operacyjne” 25 600 zł/Ma konto „Odpis aktualizujący wartość należności” 25 600 zł,
9) orzeczona przez sąd kwota roszczenia: Wn konto „Pozostałe rozrachunki” 25 600 zł/Ma konto „Należności dochodzone na drodze sądowej” 25 600 zł,
10) wpływ należności od kontrahenta: Wn konto „Rachunek bankowy” 25 600 zł/Ma konto „Pozostałe rozrachunki” 25 600 zł,
11) ustanie przyczyny, dla której dokonano odpisu: Wn konto „Odpisy aktualizujące wartość należności” 25 600 zł/Ma konto „Pozostałe przychody operacyjne” 25 600 zł.
Joanna Jesionowska
Podstawa prawna:
- art. 876-887 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn.zm.),
- art. 10 ust. 3, art. 35d ust. 1 pkt 1, art. 45 ust. 2 pkt 3 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 z późn.zm.),
- § 10, 28 Międzynarodowego Standardu Rachunkowości 37 „Rezerwy, zobowiązania warunkowe i aktywa warunkowe”.