W naszej firmie zatrudniamy wielu rencistów. Niektórzy z nich są pracownikami, innych natomiast zatrudniamy na umowy zlecenia. Specyfika pracy wykonywanej przez te osoby zmusza nas niekiedy do zawierania z nimi dodatkowych umów cywilnoprawnych na wykonywanie określonych czynności. Najczęściej są to umowy o dzieło. Czy za rencistę będącego pracownikiem lub zleceniobiorcą musimy opłacać składki na ZUS od zawartej z nim dodatkowo umowy o dzieło?
Na wstępie należy zaznaczyć, że zgodnie z ustawą z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, umowa o dzieło nie rodzi obowiązku ubezpieczeń społecznych jako samoistny tytuł. Umowa o dzieło nie została bowiem wymieniona w art. 6 tej ustawy jako odrębny tytuł do ubezpieczeń społecznych.
Wyjątkiem jest umowa o dzieło zawarta z podmiotem, z którym jednocześnie dana osoba pozostaje w stosunku pracy. Za pracownika, w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie m.in. umowy o dzieło, jeżeli umowę taką osoba zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Dotyczy to także osób mających ustalone prawo do emerytury lub renty.
W myśl art. 9 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych osoby będące m.in. pracownikami, mające ustalone prawo do emerytury lub renty, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym.
Osoby będące pracownikami, mające ustalone prawo do emerytury lub renty, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym.
Natomiast osoby zatrudnione na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, mające ustalone prawo do emerytury lub renty podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli równocześnie nie pozostają w stosunku pracy, z jednym zastrzeżeniem.
Mianowicie emeryci (renciści) podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli umowa agencyjna, umowa zlecenia lub inna umowa o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowa o dzieło, została przez nich zawarta z pracodawcą, z którym pozostają równocześnie w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonują pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostają w stosunku pracy. (art. 9 ust. 4 i 4a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
Powołane przepisy ustanawiają następujące reguły:
1) rencista (emeryt) zatrudniony na umowę o pracę jest obowiązkowo objęty pracowniczymi ubezpieczeniami społecznymi;
2) rencista (emeryt) zatrudniony na podstawie umowy zlecenia podlega z tego tytułu obowiązkowo ubezpieczeniom; jednak jeśli rencista (emeryt) wykonuje pracę:
• na podstawie umowy zlecenia oraz umowy o pracę zawartej z innym podmiotem niż zleceniobiorca – to przychód osiągany z umowy zlecenia jest wolny od składek,
• na podstawie umowy zlecenia oraz umowy o pracę i obie te umowy są zawarte z tym samym podmiotem – jest objęty ubezpieczeniami obowiązkowymi z obydwu tytułów,
• na podstawie umowy o dzieło oraz umowy o pracę zawartych z tym samym podmiotem – jest również objęty ubezpieczeniami obowiązkowymi z obydwu tytułów,
• na podstawie umowy o dzieło oraz umowy zlecenia z tym samym podmiotem, jest objęty ubezpieczeniami obowiązkowymi wyłącznie z tytułu umowy zlecenia,
• na podstawie umowy o dzieło oraz umowy o pracę w innych podmiotach – jest objęty ubezpieczeniami obowiązkowymi wyłącznie z tytułu umowy o pracę.
Przykład 1
Osoba mająca ustalone prawo do renty jest pracownikiem w jednej firmie. Z inną firmą zawiera umowę o dzieło lub umowę zlecenia. W takim przypadku składki obowiązkowo należy opłacać wyłącznie z tytułu umowy o pracę. Przychody osiągane z umów cywilnoprawnych są w tym przypadku wolne od składek.
Przykład 2
Osoba mająca ustalone prawo do renty jest pracownikiem w jednej firmie. Z tą samą firmą zawiera umowę o dzieło (lub umowę zlecenia). W takim przypadku składki obowiązkowo należy opłacać zarówno z tytułu umowy o pracę, jak i umowy zlecenia (o dzieło).
Przykład 3
Osoba mająca ustalone prawo do renty wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia w jednej firmie. Z tą samą firmą zawiera umowę o dzieło. W takim przypadku składki obowiązkowo należy opłacać tylko z umowy zlecenia.
Należy zaznaczyć, że osoby mające ustalone prawo do emerytury lub renty, będące jednocześnie pracownikami i zatrudnione u tego pracodawcy na podstawie umowy o dzieło, podlegają ubezpieczeniom z tytułu wykonywania tego dzieła od 1 lipca 2004 r. (art. 9 ust. 4b ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Do tego czasu umowy o dzieło zawarte przez emerytów i rencistów ze swoimi pracodawcami były wolne od składek na ZUS.
Beata Pawłowska
Podstawa prawna
• ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – Dz.U. Nr 137, poz. 887; ost.zm. Dz.U. z 2004 r. Nr 210, poz. 2135