Rynek wewnętrzny Unii: Przedsiębiorca polski może swobodnie świadczyć usługi na terytorium innego państwa należącego do Europejskiego Obszaru Gospodarczego. W tym celu może wykorzystywać swoich pracowników, nawet jeżeli usługa jest wykonywana w państwie, które wprowadziło dla obywateli polskich ograniczenia w swobodnym dostępie do rynku pracy. Obywatele polscy mogą również otwierać firmy w innych państwach członkowskich na takich samych zasadach, jak obywatele tych państw.
Można powiedzieć, że możliwość swobodnego prowadzenia działalności gospodarczej należy do filarów Unii Europejskiej. Jest jedną z czterech zasad tworzących jednolity rynek wewnętrzny Unii, obok swobody przepływu towarów, swobody przepływu pracowników, swobody przepływu kapitału i płatności. Wyraża się zarówno w możliwości swobodnego świadczenia usług w innym państwie unijnym (swoboda świadczenia usług), jak i możliwości nieskrępowanego założenia firmy w innym państwie niż państwo obywatelstwa (wynikająca m.in. ze swobody przepływu osób).
Wiele ze „starych” państw unijnych zamknęło swoje rynki pracy przed obywatelami większości państw, które do UE wstąpiły 1 maja 2004 r. Ograniczenie to dotyczy jednak tylko pracowników, nie jest nimi objęte świadczenie usług i otwieranie działalności gospodarczej w tych państwach.
Swoboda podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej dotyczy całego Europejskiego Obszaru Gospodarczego, a więc poza państwami Unii Europejskiej obowiązuje także w Norwegii, Islandii i Liechtensteinie.
Świadczenie usług w innym państwie członkowskim
Swoboda świadczenia usług dotyczy sytuacji, w których przedsiębiorca czasowo wykonuje działalność na terenie innego państwa członkowskiego. Swoboda ta została ustanowiona w art. 49–55 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską.
Usługodawca posiadający przedsiębiorstwo założone i prowadzone w jednym państwie członkowskim, może korzystając z tej swobody tymczasowo świadczyć usługi w innym kraju UE.
Przykład
Przedsiębiorca świadczący w Polsce usługi hydrauliczne dostał zlecenie z Francji. Ma założyć instalację hydrauliczną w budowanym obiekcie. W takiej sytuacji nie ma potrzeby zakładania działalności we Francji. Na podstawie swobody świadczenia usług może on wykonać ten kontrakt.
Świadczenie usług może się odbywać na zasadzie samozatrudnienia. Przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność wykonuje sam usługę na rzecz zleceniodawcy z innego państwa członkowskiego.
Działalność może być również realizowana poprzez delegowanie pracowników do świadczenia danej usługi. Bardzo istotne jest to, że osoby te nie muszą uzyskiwać zezwoleń na pracę w państwie, w którym usługa jest wykonywana, nawet jeżeli ustanowiło ono okresy przejściowe dla obywateli polskich w dostępie do rynku pracy. Pracodawca wykonujący jedynie usługę na terenie innego państwa członkowskiego nie ma obowiązku zatrudniania pracowników z danego państwa (państwa docelowego) do wykonania usługi.
Muszą jednak zostać zachowane następujące warunki:
• pracownicy zostali delegowani do wykonania określonej usługi w danym państwie. Trzeba podkreślić, że pracodawca polski, który zarejestrował działalność gospodarczą w innym państwie UE (np. Polak otwierający firmę w Niemczech – będzie prowadził firmę niemiecką, a nie polską), nie może swobodnie zatrudniać obywateli polskich (oczywiście dotyczy to państw, które wprowadziły dla nas okresy przejściowe w dostępie do swoich rynków pracy), musi uzyskać dla nich zezwolenia na pracę (obowiązują go takie same zasady, jak pracodawców z danego państwa). Fakt wykonywania usługi powinien być potwierdzony odpowiednią umową ze zleceniodawcą z danego państwa;
• przedsiębiorca polski powinien uzyskać zezwolenia na pobyt dla swoich pracowników (sformalizowanie ich pobytu na terytorium danego państwa członkowskiego);
• pracownicy nie mogą podlegać służbowo pracodawcy zagranicznemu (kontrahentowi swojego pracodawcy). Najlepiej by pojechała wraz z nimi osoba będąca ich przełożonym (to on powinien kontaktować się z kontrahentem);
• zleceniodawca z państwa, w którym usługa jest wykonywana nie płaci wynagrodzenia pracownikom polskiego przedsiębiorcy wykonującym usługę. Wszelkie należności dla nich regulowane są przez pracodawcę faktycznie ich zatrudniającego (polskiego przedsiębiorcę);
• według dyrektywy nr 96/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 16 grudnia 1996 r. dotyczącej delegowania pracowników w ramach świadczenia usług pracodawca delegujący pracowników do prac związanych z budową, naprawą, utrzymaniem, przeróbką lub rozbiórką budowli musi zapewnić im warunki pracy takie, jakie obowiązują w państwie, w którym usługa jest wykonywana. Dotyczy to takich kwestii, jak:
– maksymalne okresy pracy i minimalne okresy wypoczynku,
– minimalny wymiar płatnych urlopów rocznych,
– minimalne stawki płacy, wraz ze stawką za nadgodziny,
– warunki wynajmu pracowników, w szczególności przez przedsiębiorstwa zatrudnienia tymczasowego,
– zdrowie, bezpieczeństwo i higiena w miejscu pracy,
– środki ochronne stosowane w odniesieniu do warunków zatrudnienia kobiet ciężarnych lub kobiet tuż po urodzeniu dziecka, dzieci i młodzieży,
– równość traktowania mężczyzn i kobiet, a także inne przepisy w zakresie niedyskryminacji.
Dobrze skonstruowana umowa pomiędzy firmą wykonującą usługę a zleceniodawcą pozwoli uniknąć uznania, że przedsiębiorca stara się ominąć wymóg zarejestrowania wykonywanej działalności w danym państwie. Powinno z niej jasno wynikać, że przedsiębiorca wykonuje konkretną usługę dla zleceniodawcy (zakres, termin i miejsce wykonania usługi).
Interesujące w kontekście omawianej swobody są orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Przykładowo:
• nie można wymagać, by usługodawca płacił składki ubezpieczeniowe za swoich pracowników w kraju świadczenia usług, jeśli są one opłacane w państwie, w którym zarejestrowana jest firma (sprawa C-404/98 Plum [2000] ECR I-1795);
• niedopuszczalne jest domaganie się od usługodawcy założenia siedziby na terenie państwa, gdzie ma być świadczona usługa (sprawa C-205/84 ECR [1986] 03755; sprawa C-288/89 ECR I-4007 § 10).
Dobrze skonstruowana umowa pomiędzy firmą wykonującą usługę a zleceniodawcą pozwoli uniknąć uznania, że przedsiębiorca stara się ominąć wymóg zarejestrowania wykonywanej działalności w danym państwie. Powinno z niej jasno wynikać, że przedsiębiorca wykonuje konkretną usługę dla zleceniodawcy (zakres, termin i miejsce wykonania usługi).
Swoboda świadczenia usług jest ograniczona w okresie przejściowym w Niemczech i Austrii. Ograniczenie to dotyczy jednak tylko określonych rodzajów działalności.
Podejmowanie działalności gospodarczej w krajach UE
Zasadnicze znaczenie dla swobody podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej ma art. 43 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską, który stwierdza, iż ograniczenia swobody przedsiębiorczości obywateli jednego Państwa Członkowskiego na terytorium innego Państwa Członkowskiego są zakazane w ramach poniższych postanowień. Zakaz ten obejmuje również ograniczenia w tworzeniu agencji, oddziałów lub filii przez obywateli danego Państwa Członkowskiego, ustanowionych na terytorium innego Państwa Członkowskiego. Stwierdza się w nim dalej, że swoboda przedsiębiorczości obejmuje podejmowanie i wykonywanie działalności prowadzonej na własny rachunek, jak również zakładanie i zarządzanie przedsiębiorstwami na warunkach określonych przez ustawodawstwo państwa, w którym działalność ta ma być podejmowana i wykonywana dla obywateli tego państwa. Przedsiębiorca z innego państwa członkowskiego UE nie może być w żaden sposób dyskryminowany w porównaniu z obywatelami państwa, w którym podejmuje działalność.
Zakładanie i prowadzenie przedsiębiorstwa odbywa się zawsze na podstawie prawa państwa, na terenie którego dana osoba ma zamiar prowadzić działalność.
Należy zwrócić szczególną uwagę na zawierane przez przedsiębiorcę (zwłaszcza działającego jednoosobowo) umowy. Szczególnie dotyczy to państw, w których wprowadzono okresy przejściowe w swobodnym dostępie do rynku pracy. Kontrola może bowiem starać się wykazać, że omijany jest nakaz uzyskania zezwolenia na pracę i przedsiębiorca związał się umową jedynie z jednym zleceniodawcą na zasadach właściwych dla stosunku pracy.
Zakładanie i prowadzenie przedsiębiorstwa odbywa się zawsze na podstawie prawa państwa, na terenie którego dana osoba ma zamiar prowadzić działalność.
Takie same zasady, jak w stosunku do obywateli danego państwa (państwa prowadzenia działalności), oznaczają m.in. to, że obywatele polscy mają do wyboru następujące formy prawne prowadzenia działalności:
• jednoosobowy przedsiębiorca (indywidualna działalność gospodarcza),
• spółka osobowa,
• spółka kapitałowa,
• oddział, przedstawicielstwo lub filia polskiej firmy.
Wybór określonej formy prawnej zależy od planowanych rozmiarów działalności, jej celu, liczby wspólników czy też posiadanego kapitału. Trzeba także pamiętać o zróżnicowanych zasadach odpowiedzialności (odpowiedzialność całym majątkiem, odpowiedzialność tylko do wysokości udziałów, wkładu itp.). Przepisy obowiązujące w danym kraju mogą uzależniać wykonywanie danej działalności od założenia określonego rodzaju przedsiębiorstwa.
Ważną kwestią jest zatrudnianie pracowników w państwach, w których dostęp do rynku pracy został dla obywateli naszego kraju znacznie ograniczony. Firma zarejestrowana przez obywatela polskiego w innym państwie nie może bez zezwolenia (mowa oczywiście o państwach, w których zezwolenia na pracę są ciągle wymagane) zatrudnić Polaka. Przedsiębiorca ten ma jednak prawo zatrudnić obywateli polskich, jeżeli jest to tzw. personel kluczowy:
• personel kierowniczy – członkowie dyrekcji, kierownictwo, osoby pełniące funkcje kontrolne i nadzorcze, osoby uprawnione do podejmowania decyzji kadrowych (czyli zatrudniania i zwalniania pracowników),
• osoby z rzadko spotykanymi, wysokimi, specjalistycznymi kwalifikacjami.
Pozostali pracownicy zatrudniani są na zwykłych zasadach obowiązujących w danym państwie. Jeżeli więc obywatele polscy muszą tam uzyskiwać zezwolenia na pracę, zatrudnienie Polaka w firmie prowadzonej przez obywatela polskiego będzie również wymagać uzyskania takiego zezwolenia.
Państwo członkowskie może nakładać na przedsiębiorców z innych państw, którzy zakładają w nim działalność gospodarczą, pewne obowiązki. Nie mogą one jednak wykraczać poza obowiązki dotyczące obywateli tego państwa. Przykładowo, można wskazać obowiązek przynależności do odpowiedniego samorządu zawodowego, wymóg stałego miejsca zamieszkania dla kadry zarządzającej przedsiębiorstwem w państwie docelowym.
Marek Rotkiewicz
odpowiadamy na pytania:
www.infor.pl/pytaniasfk
Podstawy prawne
• Traktat Ustanawiający Wspólnotę Europejską (tekst skonsolidowany uwzględniający postanowienia Traktatu z Nicei z 15 lutego 2001 r.) – Dz.Urz. WE C 325 z 24 grudnia 2002 r.
• dyrektywa nr 96/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 16 grudnia 1996 r. dotycząca delegowania pracowników w ramach świadczenia usług – Dz.U. WE L 018 z 21 stycznia 1997 r.