Utworzenie wspólnego rynku i swobodny obrót na terenie Unii Europejskiej towarów, osób, usług i kapitału, obok licznych wynikających z tego korzyści, stwarza także sprzyjające warunki rozwoju zjawisk negatywnych, takich jak uchylanie się od opodatkowania i unikanie płacenia podatków. W związku z tym zrodziła się potrzeba zakrojonej na szeroką skalę współpracy między państwami członkowskimi UE, dotyczącej gromadzenia i wymiany informacji o sytuacjach podlegających opodatkowaniu, w celu prawidłowego wymiaru podatków.
Wydanie odpowiedniej dyrektywy regulującej te kwestie stało się zatem koniecznością.
I tak w 1977 roku Rada WE wydała dyrektywę nr 77/799 z 19 grudnia 1977 r. dotyczącą wzajemnej pomocy właściwych władz państw członkowskich w dziedzinie podatków bezpośrednich, niektórych podatków akcyzowych oraz opodatkowania składek ubezpieczeniowych (Dz.Urz. WE nr L 336 z 27 grudnia 1977 r. ze zm.).
Aby w przyszłości szybciej reagować na zmieniającą się sytuację, ww. dyrektywa na mocy art. 10 przewiduje współpracę państw członkowskich i Komisji Europejskiej dla celów stałego monitorowania funkcjonowania procedur współpracy w dziedzinie wymiany informacji podatkowej w praktyce. Należy przy tym zaznaczyć, że Komisja Europejska może, w razie stwierdzenia takiej konieczności, zaproponować odpowiednie zmiany i ulepszenia tej dyrektywy.
Celem powstania przedmiotowej dyrektywy było osiągnięcie w UE sytuacji, w której przepływ informacji pomiędzy właściwymi władzami podatkowymi państw członkowskich będzie przebiegał sprawnie oraz w której urzędnicy administracji podatkowej z jednego państwa członkowskiego będą mogli przebywać i prowadzić badania na terenie drugiego, gdy oba państwa uznają to za pożądane. Należy pamiętać, że celem dyrektywy w dalszej perspektywie jest przede wszystkim ograniczenie we Wspólnocie zjawisk unikania i uchylania się od opodatkowania. Żeby ten cel osiągnąć w jak najpełniejszym zakresie, właściwe władze poszczególnych państw członkowskich powinny wymieniać między sobą wszelkie informacje, które umożliwią prawidłowe określenie i obliczenie podatków.
W przedmiotowej dyrektywie brak jest szczegółowego określenia rodzaju czy charakteru informacji, które mają podlegać wymianie. Zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS), powinna być przekazywana każda informacja, która może okazać się przydatna w celu nałożenia podatku w prawidłowej wysokości.
Charakter informacji, które mogą być przesyłane pomiędzy państwami członkowskimi UE, był przedmiotem także orzecznictwa ETS. Przykładowo można wymienić następujące informacje, które w postępowaniu przed ETS zostały przez administracje podatkowe państw uznane za niemożliwe do uzyskania, podczas gdy Trybunał uznał je za możliwe do uzyskania na podstawie ww. dyrektywy:
• informacje dotyczące sytuacji osobistej i rodzinnej podatnika (wyrok ETS nr C-279/93);
• informacje pozwalające określić państwu zatrudnienia dochody pracujących tam nierezydentów, które osiągają oni dodatkowo w państwie swojej rezydencji (wyrok ETS nr C-279/93);
• informacje dotyczące form prawnych przedsiębiorstw ustanowionych w innych państwach członkowskich i tego, czy można uznać je za równoważne formom prawnym przedsiębiorstw działających na podstawie prawa krajowego, a także dotyczące systemów prawnych innych państw (wyrok ETS nr C-1/93);
• informacje dotyczące natury i czasu trwania szkoleń i kursów przeprowadzanych w innym państwie UE, dzięki którym można ustalić, czy wyjazd ma cele turystyczne (wyrok ETS nr C-55/98);
• informacje dotyczące dokumentów przechowywanych w siedzibie przedsiębiorstwa w innym państwie UE, związanych z oddziałem tego przedsiębiorstwa umiejscowionego w państwie wnioskującym o informacje (wyrok ETS nr C-250/95);
Powyższe informacje mają ułatwiać prawidłowe określenie i obliczenie podatków. Podmiotami uprawnionymi do współpracy w świetle przedmiotowej dyrektywy są zazwyczaj ministrowie finansów poszczególnych państw członkowskich UE, albo podmioty przez nich upoważnione. Należy zaznaczyć przy tym, że wymiana informacji podatkowych pomiędzy państwami UE może następować na wniosek danego państwa lub z urzędu. Przy czym wymiana informacji z urzędu może mieć dwojaki charakter. Może następować automatycznie – informacje określonego rodzaju są systematycznie przesyłane sobie przez państwa np. w zakresie przemieszczania towarów objętych podatkiem akcyzowym bądź też „jednostkowo” – w razie zaistnienia licznych przesłanek określonych w art. 4 ww. dyrektywy.
Dyrektywa ta daje administracji podatkowej możliwość współdziałania w skali całej Unii Europejskiej. Ułatwia ujawnianie oszustw podatkowych i z pewnością wpływa na zmniejszenie możliwości podejmowania przez podatników działań nielegalnych, np. ukrywania przed administracją podatkową prawdziwego zakresu stanów podlegających opodatkowaniu.
Dyrektywa działa na korzyść uczciwych podatników nie tylko przez dążenie do zachowania zasady sprawiedliwości w opodatkowaniu. Dzięki stworzonej za jej pomocą możliwości wymiany informacji podatkowych, pewne dyskryminujące środki prawne stosowane przez państwa członkowskie UE nie mogą być już usprawiedliwiane (wyrok ETS nr C-250/95).
Należy wspomnieć, że do czasu wprowadzenia tej dyrektywy, administracja podatkowa w krajach członkowskich WE miała ograniczone możliwości wymierzania podatków faktycznie należnych lub w wysokości wyższej od należnej, usprawiedliwiając się brakiem odpowiednich informacji dotyczących podatnika czy też systemów prawnych innych państw.
Rezultatem, który powinien być osiągnięty dzięki dyrektywie nr 77/799/EC, jest sytuacja, w której jest możliwa wymiana wszelkich informacji sprzyjających prawidłowemu określeniu i obliczeniu podatków, a nie tylko w celu zwiększenia wysokości podatków.
Przygotowywana transpozycja niniejszej dyrektywy do polskiego porządku prawnego jest dokonana za pomocą ustawy o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz o zmianie ustawy o kontroli skarbowej.
Zgodnie z zawartymi tam postanowieniami, właściwą władzą w zakresie wymiany informacji – czyli wnioskowania o nie i ich udzielania – jest Minister Finansów oraz osoby przez niego upoważnione, tzn. że minister będzie mógł upoważnić Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej, dyrektora izby celnej, dyrektora izby skarbowej oraz dyrektora urzędu kontroli skarbowej.
Udzielane informacje mają dotyczyć podatków dochodowych od osób fizycznych i prawnych oraz podatku od czynności cywilnoprawnych. Ponadto, wymianie podlegać mają informacje dotyczące podatków akcyzowych od olei mineralnych, alkoholi, napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych oraz związane z opodatkowaniem składek ubezpieczeniowych.
Należy zaznaczyć, że stałe monitorowanie procedur współpracy państw członkowskich UE określonych ww. dyrektywą, zgodnie z jej art. 10, jest prowadzone nieustannie. Jego wynikiem było wprowadzenie zmian w dyrektywie 77/799/EC nowymi dyrektywami: nr 79/1070, nr 92/12, nr 2003/93 oraz nr 2004/56. Dzięki tym zmianom przepływ informacji pomiędzy państwami członkowskimi ma przebiegać sprawniej i przynosić lepsze efekty.
Nowe postanowienia dyrektywy powinny być wprowadzone do polskiego porządku prawnego w roku 2005.
Należy zaznaczyć, że prawo krajowe niektórych państw członkowskich nakazuje zawiadomić podatnika o tym, że otrzymano wniosek o pomoc od innego państwa członkowskiego UE, dotyczący jego spraw.
Zdaniem Komisji Europejskiej, przepisy takie służą interesom oszustów podatkowych i spowalniają bieg postępowania. Dlatego ostatnia nowelizacja dyrektywy uniemożliwia ustanawianie nakazu takiego zawiadomienia. Zgodnie z nowelizacją, wniosek państwa obcego o udzielenie informacji powinien być traktowany tak samo jak wniosek otrzymany na podstawie krajowych przepisów państwa, w którym są usytuowane władze zobowiązane do przeprowadzenia dochodzenia. Wyklucza to tym samym konieczność m.in. zawiadamiania podatnika o wniosku w jego sprawie z innego państwa członkowskiego UE.
Na zakończenie należy wspomnieć, że mimo wszystko należy pamiętać, że na prawidłowe stosowanie dyrektywy Rady 77/799 ze zmianami i możliwość osiągnięcia zamierzonego przez prawodawcę rezultatu, nawet w przypadku doskonałego zaimplementowania przepisów prawa wspólnotowego przez wszystkie państwa członkowskie UE, duży wpływ wywiera działalność administracji podatkowych wszystkich tych państw, w tym i polskiej administracji podatkowej.
PIOTR WODZICZKO