Można zaobserwować w obrocie gospodarczym zarówno po stronie przedstawicieli organów podatkowych, jak i podatników problemy we właściwym stosowaniu wskazanych przepisów z zakresu VAT.
Wybrane orzeczenia ETS
Stałe miejsce prowadzenia działalności
W pierwszym z przeanalizowanych orzeczeń ETS wskazał, jak należy interpretować wyrażenie „stałe miejsce prowadzenia działalności” zawarte w art. 9 Szóstej Dyrektywy. Podjął on także próbę określenia, jakie czynniki należy uwzględnić w celu ustalenia, czy świadczenie usług eksploatacji automatów do gier jest wykonywane z miejsca prowadzenia działalności handlowej spółki lub z jakiegokolwiek stałego miejsca prowadzenia działalności, które może mieć spółka.
W orzeczeniu z 12 maja 2005 r., sygn. C-452/03 s, ETS stanął na stanowisku, że świadczenie usług polegające na umożliwieniu odbiorcom użytkowania, za wynagrodzeniem, automatów do gier zainstalowanych w salonach gier założonych na terytorium państwa członkowskiego należy uznać za działalność rozrywkową lub podobną w rozumieniu art. 9 ust. 2 lit. c tiret pierwszy Szóstej Dyrektywy Rady 77/388/EWG, w związku z czym miejscem świadczenia tej usługi jest miejsce jej faktycznego wykonywania.
Dla polskich podatników istotne jest to, aby zdawali sobie sprawę z tego, że na potrzeby wskazania miejsca powstania obowiązku podatkowego w przypadkach podobnych do wskazanego powyżej należy brać pod uwagę miejsce ich faktycznego wykonywania.
Wspólnota małżeńska
Obserwując polską praktykę stosowania przepisów w zakresie VAT, warto zauważyć ogromne problemy w określeniu wyraźnych zasad wynikających z obowiązującego prawa w zakresie rozliczania transakcji dotyczących współmałżonków. W kolejnym z prezentowanych orzeczeń ETS podjął się próby odpowiedzi na pytanie: czy i ewentualnie w jakim zakresie podmiot, który jest wraz z małżonką współwłaścicielem budynku mieszkalnego i używa znajdującego się w nim pomieszczenia do celów wyłącznie związanych z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą, może korzystać z prawa do odliczenia podatku od wartości dodanej naliczonego od budowy tego budynku?
Ściśle powiązane z postawionym powyżej jest drugie z analizowanych przez Trybunał pytań, a mianowicie: czy osoba, która nabywa lub buduje dom mieszkalny w celu zamieszkiwania w nim, działa w charakterze podatnika przy nabyciu lub budowie, jeżeli zamierza używać jednego z pomieszczeń w tym budynku jako biura do celów samodzielnej działalności o charakterze ubocznym?
Odpowiadając na postawione powyżej pytania ETS w orzeczeniu z 21 kwietnia 2005 r., sygn. C-25/03, stanął na stanowisku, że osoba, która nabywa dom lub zleca jego budowę w celu zamieszkania w nim z rodziną, występuje jako podatnik i w związku z tym korzysta z prawa do odliczenia na podstawie art. 17 Szóstej Dyrektywy 77/388, w przypadku gdy używa pomieszczenia znajdującego się w tym budynku jako biura do celów wykonywania, choćby tylko ubocznie, działalności gospodarczej w rozumieniu art. 2 i 4 tej dyrektywy i zalicza tę część budynku do majątku swojego przedsiębiorstwa.
Trybunał uznał w nim również, że jeżeli wspólnota wynikająca z małżeństwa, która w sensie prawnym nie ma osobowości prawnej i nie wykonuje sama działalności gospodarczej w rozumieniu Szóstej Dyrektywy 77/388, dokonuje zamówienia dobra inwestycyjnego, to współwłaściciele tworzący tę wspólnotę powinni być do celów stosowania tej dyrektywy uznani za odbiorców tego świadczenia. Konsekwencją tego jest to, że jeżeli dwoje małżonków pozostających we wspólnocie małżeńskiej nabywa dobro inwestycyjne, którego część jest używana w sposób wyłączny do celów zawodowych przez jedno z małżonków, będących współwłaścicielami, to współmałżonek ten korzysta z prawa do odliczenia całości podatku od wartości dodanej naliczonego od części dobra, którego używa do celów swojego przedsiębiorstwa, jeśli odliczona kwota nie przekracza udziału podatnika we współwłasności tego dobra.
Zdaniem ETS, art. 18 ust. 1 lit. a oraz art. 22 ust. 3 Szóstej Dyrektywy 77/388 nie wymagają dla wykonywania prawa do odliczenia w takich okolicznościach, jak mające miejsce w sprawie przed sądem krajowym, aby podatnik posiadał fakturę wystawioną na swoje nazwisko wskazującą część ceny i podatku od wartości dodanej odpowiadające jego udziałowi we współwłasności. Faktura wystawiona bez rozróżnienia na oboje małżonków będących współwłaścicielami i bez wzmianki o takim podziale jest wystarczająca do tego celu.
Jest to tym bardziej istotne, gdyż nie ma w ustawie o VAT przepisu, który wskazywałby sposób podziału wskazanych powyżej wartości pomiędzy małżonka-podatnika VAT i jego współmałżonka niebędącego podatnikiem VAT do momentu przekroczenia przez niego kwoty obrotów mieszczących się w ramach zwolnienia podmiotowego (a więc do wysokości 10 tys. euro). Wytłumaczeniem ich braku może być wykładnia przepisów art. 43 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, która prowadzi do wniosku, że w czasie trwania ustroju wspólności udziały małżonków w majątku wspólnym nie są określone.
Na bazie tego wyroku można zatem stwierdzić, że polskie organy podatkowe nie mają prawa żądać od polskich podatników VAT faktur, z których wynikałaby część ceny i podatku od wartości dodanej odpowiadające ich udziałowi we współwłasności.
Wobec powyższego organy podatkowe nie mogą żądać wskazania części ceny i podatku od wartości dodanej odpowiadające jego udziałowi we współwłasności, gdyż takiej części nie można wyodrębnić. Istniejące próby podziału w proporcji po 50 proc. dla każdego z nich są niezgodne z obowiązującymi przepisami prawa.
1 Opublikowana w Dz.Urz. EWG nr L 145/1.
2 Dz.U. Nr 54, poz. 535 z późn.zm.
Wojciech Maruchin
doradca podatkowy KDPM Modzelewski & Maruchin