Poręczenia może udzielić osoba trzecia lub nawet osoba podpisana na wekslu. Poręczyciel wekslowy odpowiada tak samo jak ten, za kogo poręczył. Zobowiązanie poręczyciela jest ważne, chociażby zobowiązanie, za które poręcza, było nieważne z jakiejkolwiek przyczyny z wyjątkiem wady formalnej.
Poręczenie wekslowe jest zobowiązaniem bezwarunkowym, nieodwołalnym i solidarnym, ponieważ:
- wykup weksla przez poręczyciela nie może być ograniczony żadnym warunkiem lub świadczeniem wzajemnym,
- na poręczeniu nie powinien być wskazany termin, do którego poręczenie obowiązuje,
- poręczyciel nie może odwołać poręczenia, nawet jeśli dotyczy weksla in blanco,
- odpowiada on za zapłatę weksla solidarnie z innymi dłużnikami,
- może dochodzić roszczenia w całości, ale tylko w stosunku do osób, które podpisały się na wekslu przed nim oraz w stosunku do osoby, za którą poręczył.
Umowa poręczenia
Zgodnie z art. 876 par. 1 kodeksu cywilnego, przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Poręczenie zaliczane jest do zabezpieczeń osobistych, których cechą jest to, że w przeciwieństwie do zabezpieczeń rzeczowych powodują one odpowiedzialność całym majątkiem istniejącym i przyszłym, a nie tylko odpowiedzialność określoną rzeczą czy przedmiotem.
W razie poręczenia za dług osoby, która nie mogła się zobowiązać z powodu braku zdolności do czynności prawnych, poręczyciel powinien spełnić świadczenie jako dłużnik główny, jeżeli w chwili poręczenia o braku zdolności tej osoby wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć. Można poręczyć za dług przyszły do wysokości z góry oznaczonej. Bezterminowe poręczenie za dług przyszły może być przed powstaniem długu odwołane w każdym czasie. O zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika. Jednakże czynność prawna dokonana przez dłużnika z wierzycielem po udzieleniu poręczenia nie może zwiększyć zobowiązania poręczyciela.
Prawa poręczyciela
Poręczyciel może podnieść przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, które przysługują dłużnikowi; w szczególności poręczyciel może potrącić wierzytelność przysługującą dłużnikowi względem wierzyciela. Poręczyciel nie traci powyższych zarzutów, chociażby dłużnik zrzekł się ich albo uznał roszczenie wierzyciela. W razie śmierci dłużnika poręczyciel nie może powoływać się na ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy wynikające z przepisów prawa spadkowego. Trzeba też pamiętać, że poręczyciel, przeciwko któremu wierzyciel dochodzi roszczenia, powinien zawiadomić niezwłocznie dłużnika wzywając go do wzięcia udziału w sprawie. Jeżeli dłużnik nie weźmie udziału w sprawie, nie może on podnieść przeciwko poręczycielowi zarzutów, które mu przysługiwały przeciwko wierzycielowi, a których poręczyciel nie podniósł z tego powodu, że o nich nie wiedział.
Ewidencja pozabilansowa
Wartość udzielonych poręczeń ujmuje się w księgach rachunkowych poręczyciela w ewidencji pozabilansowej na stronie Ma konta „Zobowiązania warunkowe”. W sytuacji, kiedy kredytobiorca spłaci kredyt bez realizacji poręczenia, następuje wyksięgowanie zobowiązania warunkowego po stronie Wn konta „Zobowiązania warunkowe”. W przypadku jednak, gdy kredytobiorca nie spłaci kredytu, a uczyni to za niego poręczyciel, wówczas zapisy księgowe mogą być następujące:
1) Przekazanie środków pieniężnych z rachunku bankowego: Wn konto „Pozostałe rozrachunki”/Ma konto „Rachunek bankowy”, lub
2) Umorzenie należności przez poręczyciela: Wn konto „Pozostałe koszty operacyjne” /Ma konto „Pozostałe rozrachunki”, lub
3) Skierowanie sprawy na drogę sądową przez poręczyciela lub zaistnienie wiarygodnych przesłanek do uznania należności za nieściągalną i dokonanie odpisu aktualizującego: Wn konto „Pozostałe koszty operacyjne”/Ma konto „Odpisy aktualizujące wartość należności”.
W przypadku ustania przyczyny, dla której dokonano odpisu aktualizującego, czyli np. wobec spłaty należności przez dłużnika, równowartość całości lub części uprzednio dokonanego odpisu aktualizującego zwiększa wartość danego składnika aktywów i podlega zaliczeniu odpowiednio do pozostałych przychodów operacyjnych lub przychodów finansowych.
Tworzenie rezerw
Należy zwrócić uwagę, że w myśl art. 35d ust. 1 pkt 1 ustawy o rachunkowości, jednostki są zobowiązane do tworzenia rezerw na pewne lub o dużym stopniu prawdopodobieństwa przyszłe zobowiązania, których kwotę można w sposób wiarygodny oszacować, a w szczególności na straty z transakcji gospodarczych w toku, w tym m.in. z tytułu udzielonych poręczeń. Tytułem uzasadniającym utworzenie rezerwy na przyszłe zobowiązanie z tytułu udzielonego poręczenia może być np. uzyskanie informacji o pogorszeniu się kondycji finansowej dłużnika, któremu jednostka udzieliła poręczenia, co w konsekwencji może spowodować, iż poręczyciel będzie zobowiązany spłacać dług.
Poręczyciel ponosząc skutki finansowe poręczenia udzielonego dłużnikowi, może dochodzić roszczeń z tego tytułu od dłużnika. Wzywa wówczas dłużnika do zapłaty i wystawia notę obciążeniową. Jeżeli dłużnik odmawia zapłaty, wierzyciel może dochodzić jej w drodze postępowania sądowego. Wtedy księgowanie będzie następujące:
1. Nota księgowa obciążająca dłużnika
a) kwota należności głównej: Ma konto „Pozostałe przychody operacyjne”,
b) odsetki: Ma konto „Przychody finansowe”,
c) należności dochodzone na drodze sądowej ogółem (operacja 1a+1b): Wn konto „Pozostałe rozrachunki” (analitycznie: Konto imienne dłużnika).
CECHY UMOWY PORĘCZENIA
- oświadczenie poręczyciela powinno zostać złożone na piśmie,
- gdy następuje poręczenie za dług przyszły, w pisemnym oświadczeniu poręczyciela należy z góry oznaczyć wysokość kwoty poręczenia,
- w treści umowy poręczenia musi być wskazane zobowiązanie, które poręczyciel zobowiązuje się wykonać na wypadek, gdyby nie zostało ono wypełnione przez dłużnika, przy czym oznaczenie to powinno być na tyle wyraźne, aby wyłączało wątpliwość co do tego, o jakie zobowiązanie chodzi (nie jest natomiast konieczne oznaczenie w treści umowy poręczenia wysokości zobowiązania, za które się poręcza),
- poręczyciel nie może uwolnić się od odpowiedzialności za dług, którego zapłatę poręczył, gdyż prawo nie przewiduje takiego zwolnienia,
- jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, wierzyciel powinien zawiadomić o tym niezwłocznie poręczyciela (trzeba zauważyć, że poręczyciel jest odpowiedzialny jak współdłużnik solidarny),
- poręczyciel powinien niezwłocznie zawiadomić dłużnika o dokonanej przez siebie zapłacie długu, za który poręczył; gdyby tego nie uczynił, a dłużnik zobowiązanie wykonał, nie może żądać od dłużnika zwrotu tego, co sam wierzycielowi zapłacił, chyba że dłużnik działał w złej wierze.
PRZYKŁAD
EWIDENCJA UDZIELONEGO PORĘCZENIA
1. Udzielenie poręczenia wekslowego na kwotę zaciągniętego kredytu jako zapis w ewidencji pozabilansowej (jednostronnie)
Ma konto „Zobowiązania warunkowe” (analitycznie: Poręczenie wekslowe)
2. Wykup weksla przez poręczyciela w pełnej kwocie nieuregulowanego zobowiązania
Wn konto „Koszty finansowe”/Ma konto „Rachunek bankowy”
3. Zwrot przez wystawcę weksla spłaconej za niego kwoty gwarancji
Wn konto „Rachunek bankowy”/Ma konto „Przychody finansowe”
4. Wyksięgowanie z ewidencji pozabilansowej zobowiązania warunkowego
Wn konto „Zobowiązania warunkowe” (analitycznie: Poręczenie wekslowe).
PRZYKŁAD
KSIĘGOWANIE PRZY REZERWIE
Ewidencja księgowa w sytuacji, kiedy jednostka ma obowiązek na dzień bilansowy utworzyć rezerwę, jest następująca:
1. Utworzenie rezerwy na dzień bilansowy do wysokości kwoty zobowiązania, jaką poręczyciel będzie zobowiązany spłacić za dłużnika
Wn konto „Pozostałe koszty operacyjne”/Ma konto „Rezerwy”
2. W roku następnym, w dniu otrzymania od wierzyciela wezwania do spłaty długu
a) przekazanie środków pieniężnych z rachunku bankowego (wyciąg bankowy)
Wn konto „Pozostałe rozrachunki” (obciążenie wierzyciela)/Ma konto „Rachunek bieżący”
b) wykorzystanie rezerwy (równolegle do spłaty)
Wn konto „Rezerwy”/ Ma konto „Pozostałe rozrachunki” (uznanie wierzyciela)
CZYM JEST PORĘCZENIE WEKSLOWE
Poręczenie wekslowe (aval) jest czynnością prawną, w której poręczyciel zobowiązuje się do zapłaty za poręczonego sumy wekslowej w całości bądź w oznaczonej przez poręczyciela części.
BEATA PIOTROWSKA
PODSTAWA PRAWNA
- Art. 35d ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 76, poz. 694 z późn. zm.).
- Art. 30-32 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U. nr 37, poz. 282 z późn. zm.).
- Art. 876-885 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).