W aktualnej rzeczywistości rynkowej, którą cechuje przewaga podaży nad popytem, producenci i handlowcy poszukują różnych metod pozyskiwania klientów. Jednym z takich instrumentów polityki handlowej jest sprzedaż na próbę. Polega ona na zachęcaniu potencjalnych odbiorców do nabywania rzeczy w drodze umożliwienia im sprawdzenia i oceny oferowanych produktów. Uznanie rzeczy za odpowiednią zależy wyłącznie od woli odbiorcy, który może zrezygnować z jej nabycia. Przy tego typu sprzedaży sprzedawca nie może zasadniczo skutecznie wykazać, że przedmiot sprzedaży jest obiektywnie dobry i spełnia wszystkie wymagane parametry.
Zgodnie z art. 592 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.) sprzedaż na próbę lub z zastrzeżeniem zbadania rzeczy przez kupującego poczytuje się w razie wątpliwości za zawartą pod warunkiem zawieszającym, że nabywca uzna przedmiot sprzedaży za dobry. W przypadku braku oznaczenia w umowie terminu próby lub zbadania rzeczy, także sprzedawca (czekający na reakcję nabywcy) może jednostronnie wyznaczyć kupującemu odpowiedni termin, z równoczesnym powiadomieniem go o tym (konieczność określenia terminu wiąże się z potrzebą ograniczenia okresu niepewności w obrocie). Jeżeli nabywca odebrał rzecz i nie złożył oświadczenia przed upływem umówionego przez strony lub wyznaczonego przez sprzedawcę terminu, uważa się, że uznał przedmiot sprzedaży za dobry (tzw. aprobata dorozumiana). Brak aprobaty dla przedmiotu sprzedaży powinien nastąpić w sposób jednoznaczny i wyraźny. Nabywca powinien w takiej sytuacji złożyć oświadczenie o braku akceptacji rzeczy oraz zwrócić ją sprzedawcy. Niezłożenie takiego oświadczenia w wymaganym terminie implikuje ziszczenie się warunku zawieszającego, co przekłada się na definitywność sprzedaży.
Rozliczanie rabatów - podatki i rachunkowość
W przypadku sprzedaży na próbę, przeniesienie na nabywcę własności rzeczy ma miejsce nie z chwilą jej wydania (art. 535 k.c.), ale dopiero w momencie ziszczenia się warunku, czyli po upływie umownego lub wyznaczonego terminu próby lub zbadania rzeczy, jeżeli przed upływem tego terminu nabywca nie złoży oświadczenia lub nie zwróci rzeczy (co jest jednoznaczne z odstąpieniem od zawarcia umowy). Strony umowy mogą także uzgodnić, że ryzyko przypadkowej utraty rzeczy lub jej uszkodzenia oraz korzyści i ciężary związane z rzeczą przechodzą na nabywcę w momencie ziszczenia się warunku zawieszającego (wówczas w okresie przejściowym, tj. do chwili ziszczenia się warunku zawieszającego, niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy będzie obciążać sprzedawcę).
Z uwagi na dyspozytywny charakter ww. regulacji, strony mogą jednak odmiennie ustalić konsekwencje zastrzeżenia próby lub zbadania rzeczy (np. zastosować konstrukcję warunku rozwiązującego lub uznać, że umowa ma charakter definitywny, natomiast nabywcy będzie przysługiwać – zgodnie z art. 395 k.c. – prawo odstąpienia od umowy w razie negatywnej oceny rzeczy).
Kontrahenci mogą umownie ograniczyć subiektywność oceny kupującego poprzez skonkretyzowanie determinujących ją kryteriów lub w drodze określenia właściwości, które przedmiot sprzedaży powinien spełniać, aby możliwe było uznanie go za dobry. Uzgodnienie tego rodzaju determinant ma na celu obiektywizację przesłanek weryfikacyjnych, umożliwiającą sprzedawcy ewentualne zakwestionowanie negatywnej postawy nabywcy. Pamiętać jednak należy, że sprzedawcy nie przysługuje możliwość jednostronnego zmniejszenia swobody odbiorcy i odrzucenia jego zastrzeżeń dotyczących rzeczy poddanych próbie. Nabywca nie jest również zobligowany do uzasadnienia powodów swojej dezaprobaty dla badanych rzeczy.
Polecamy: Jak rozliczyć wypłatę dywidendy - w podatkach i rachunkowości
Definitywność sprzedaży (a zatem uznanie rzeczy za dobrą) nie wyklucza odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady zbytej rzeczy. Po wykryciu wad rzeczy nabywca może zatem co do zasady żądać odstąpienia od umowy, obniżenia ceny lub wymiany na rzecz wolną od wad. Odpowiedzialność ta może obejmować jednak wyłącznie wady, o których nabywca nie wiedział w chwili ziszczenia się warunku zawieszającego.
W księgach sprzedawcy...
Wydanie towaru nabywcy na próbę wymaga zaewidencjonowania na koncie „Towary poza jednostką”. Po upływie okresu próby, zależnie od decyzji nabywcy, może mieć miejsce jego przeksięgowanie na konto „Towary na składzie” (w razie zwrotu rzeczy przez kupującego) lub „Wartość sprzedanych towarów w cenach zakupu (nabycia)” (w przypadku ostatecznego zbycia towaru). Sprzedaż rzeczy na próbę wymaga ujęcia w księgach rachunkowych sprzedawcy, zapisem:
1. Wydanie rzeczy nabywcy:
– Wn konto 33 „Towary” (towary poza jednostką),
– Ma konto 33 „Towary” (towary na składzie).
2. Wystawienie faktury VAT z tytułu sprzedaży rzeczy:
– Wn konto 20 „Rozrachunki z odbiorcami”,
– Ma konto 73-0 „Sprzedaż towarów”,
– Ma konto 22 „Rozrachunki publicznoprawne”.
3. Zwrot rzeczy przez nabywcę wobec uznania przez niego przedmiotu sprzedaży za zły:
– Wn konto 33 „Towary” (towary na składzie),
– Ma konto 33 „Towary” (towary poza jednostką).
4. Wystawienie faktury korygującej w przypadku zwrotu przez nabywcę rzeczy:
– Wn konto konto 73-0 „Sprzedaż towarów”,
– Wn konto 22 „Rozrachunki publicznoprawne”,
– Ma konto 20 „Rozrachunki z odbiorcami”.
5. Przeksięgowanie wartości rzeczy po definitywnym jej sprzedaniu nabywcy:
– Wn konto 73-1 „Wartość sprzedanych towarów w cenach zakupu (nabycia)”,
– Ma konto 33 „Towary” (towary poza jednostką).
6. Otrzymanie zapłaty za fakturę:
– Wn konto 13 „Rachunki bankowe”,
– Ma konto 20 „Rozrachunki z odbiorcami”.
Jak zaksięgować zepsute oraz zniszczone zapasy
...i nabywcy
Z kolei nabywca powinien zaksięgować zakup rzeczy na próbę, zapisem:
1. Przyjęcie rzeczy na okres próbny:
– Wn konto 09-0 „Środki trwałe obce” (konto pozabilansowe).
2. Otrzymanie faktury VAT z tytułu nabycia rzeczy:
– Wn konto 30 „Rozliczenie zakupu”,
– Wn konto 22 „Rozrachunki publicznoprawne”,
– Ma konto 21 „Rozrachunki z dostawcami”.
3. Zwrot rzeczy przez nabywcę wobec uznania przez niego przedmiotu sprzedaży za zły:
– Ma konto 09-0 „Środki trwałe obce” (konto pozabilansowe).
4. Otrzymanie faktury korygującej w przypadku zwrotu rzeczy:
– Wn konto 21 „Rozrachunki z dostawcami”,
– Ma konto 30 „Rozliczenie zakupu”,
– Ma konto 22 „Rozrachunki publicznoprawne”.
5. Rozliczenie faktury VAT wobec uznania przedmiotu sprzedaży za dobry:
– Wn konto 01 „Środki trwałe”,
– Ma konto 30 „Rozliczenie zakupu”,
6. Zapłata za fakturę VAT:
– Wn konto 21 „Rozrachunki z dostawcami”,
– Ma konto 13 „Rachunki bankowe”.
7. Wyksięgowanie rzeczy z ewidencji pozabilansowej w efekcie przyjęcia go na stan własnych środków trwałych:
– Ma konto 09-0 „Środki trwałe obce” (konto pozabilansowe).
Polecamy: Ustawa o rachunkowości z komentarzem do zmian (książka)
VAT
Uwzględnienia wymaga, że na gruncie VAT w przypadku sprzedaży na próbę obowiązek podatkowy powstaje według reguł ogólnych (art. 19a ust. 1 ustawy o VAT). Pojawia się on więc w chwili wydania towaru kontrahentowi, czyli w momencie uzyskania przez niego możliwości swobodnego dysponowania rzeczą (w znaczeniu ekonomicznym), niezależnie od uwarunkowań prawnych (przepisy ustawy o VAT nie wiążą bowiem dostawy towaru i powstania obowiązku podatkowego z przeniesieniem na odbiorcę własności towaru). Zatem chociaż nabywca nie staje się jeszcze właścicielem rzeczy i może ją zwrócić sprzedawcy (w okresie trwania próby, gdy uzna, że rzecz nie spełnia jego oczekiwań), to mamy już do czynienia z dostawą. Jedynie w przypadku, gdyby przed taką dostawą towaru została uregulowana całość lub część należności, wówczas obowiązek podatkowy powstałby w dacie jej otrzymania – w odniesieniu do otrzymanej kwoty (art. 19a ust. 8 ustawy o VAT). Sprzedawca towaru na próbę, niezależnie od czasu trwania próby, powinien wystawić na rzecz kontrahenta (potencjalnego kupującego) fakturę VAT nie później niż 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy towaru i nie wcześniej niż 30. dnia przed dokonaniem takiej dostawy (art. 106i ust. 1 i ust. 7 pkt 1 ustawy o VAT). W takiej sytuacji może się zdarzyć, że faktura VAT zostanie wystawiona przed terminem zakończenia próby. Wówczas, gdy po wystawieniu faktury przez sprzedawcę kontrahent finalnie nie zdecyduje się na zakup testowanej rzeczy i zwróci towar, sprzedawca będzie zobligowany wystawić fakturę korygującą (art. 106j ustawy o VAT).
Zalety
Konstrukcja sprzedaży na próbę jest w założeniu korzystna dla obu stron transakcji. Sprzedającemu daje szansę na pozyskanie klienta, który bez możliwości wypróbowania rzeczy nie zdecydowałby się na jej zakup. Z kolei nabywcy umożliwia przetestowanie rzeczy i zrezygnowanie z jej zakupu, jeżeli nie spełni ona jego oczekiwań. Nie ciąży wówczas na nim obowiązek udowadniania sprzedawcy, że rzecz jest obiektywnie nieprzydatna lub iż nie posiada określonych cech. Tego typu sprzedaż niesie jednak dla potencjalnych klientów ryzyko związane z niedotrzymaniem terminu ewentualnego zwrotu niechcianego towaru (w konsekwencji dochodzi do zawarcia umowy sprzedaży takiego produktu, pomimo że nie spełnia on oczekiwań nabywcy). Wielu przedsiębiorców daje się bowiem namówić na towary, których nie potrzebują, i za które nie są skłonni zapłacić. To efekt pochopnego wyrażenia zgody na sprzedaż na próbę, nieczytania otrzymanych formularzy i regulaminów lub wprowadzenia w błąd przez telemarketerów. ©?
Marek Barowicz
specjalista z zakresu rachunkowości
Podstawa prawna:
- Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 330 ze zm.).
- Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 380 ze zm.).
- Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 710).