Definicja ta nie wykorzystuje pojęcia własności, stąd jest korzystniejsza z punktu widzenia jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, które nie mają osobowości prawnej i prowadzą działalność najczęściej na zasobach Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.
Aktywa dzielą się na: aktywa trwałe i obrotowe. Aktywa trwałe obejmują składniki majątku jednostki służące długotrwałemu użytkowaniu w danej jednostce oraz posiadające stosunkowo wysoką wartość jednostkową. Charakteryzują się tym, że zużywają się stopniowo, zachowując swoją naturalną postać. W myśl ustawy o rachunkowości są to te składniki aktywów jednostki, które są płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w okresie dłuższym niż rok od dnia bilansowego, daty ich złożenia, wystawienia lub nabycia.
W bilansie jednostki budżetowej, zakładu budżetowego oraz gospodarstwa pomocniczego aktywa trwałe obejmują pięć następujących grup składników majątkowych:
I. Wartości niematerialne i prawne
II. Rzeczowe aktywa trwałe
1. Środki trwałe
1.1. Grunty
1.2. Budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej
1.3. Urządzenia techniczne i maszyny
1.4. Środki transportu
1.5. Inne środki trwałe
2. Inwestycje rozpoczęte (środki trwałe w budowie)
3. Środki przekazane na poczet inwestycji
III. Należności długoterminowe
IV. Długoterminowe aktywa finansowe
1.1. Akcje i udziały
1.2. Papiery wartościowe
1.3. Inne długoterminowe aktywa finansowe
V. Wartość mienia zlikwidowanych jednostek
Składniki aktywów trwałych w rachunkowości budżetowej często określane są pojęciem mienia jednostki. Sposób tworzenia mienia jednostek sektora finansów publicznych (zwłaszcza jednostek samorządu terytorialnego) i jego gospodarowanie regulowane są przepisami prawnymi zawartymi w szczególności w:
- ustawie z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym,
- ustawie z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym,
- rozporządzeniu Rady Ministrów z 23 lutego 1999 r. w sprawie trybu przekazywania mienia przez Skarb Państwa, powiatom i miastom na prawach powiatu oraz określania kategorii mienia wyłączonego z przekazywania,
- ustawie z 10 maja 1990 r. przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych,
- ustawie z 29 września 1994 r. o rachunkowości,
- ustawie z 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej,
- ustawie z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych,
- rozporządzeniu Rady Ministrów z 30 grudnia 1999 r. w sprawie Klasyfikacji Środków Trwałych,
- ustawie z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami,
- ustawie z 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej.
Pełna i rzetelna informacja o stanie mienia jest dla wielu jednostek (zwłaszcza jednostek samorządu terytorialnego) podstawą podejmowania trafnych decyzji o przeznaczeniu i sposobie wykorzystania składników majątkowych oraz warunkiem kreowania optymalnej polityki gospodarczej. Informacja o stanie mienia zawierają dane na temat majątku jednostki ogółem, jak również poszczególnych jego elementów, i składają się często z następujących części:
- zbiorcze zestawienie majątku jednostki,
- majątek jednostki w układzie podmiotowym,
- majątek w bezpośrednim zarządzie jednostki,
- mienie powierzone innym jednostkom organizacyjnym.
Informacja ta zawiera szczegółowe zestawienie wartości rzeczowych aktywów trwałych, pozostałych środków trwałych i innych wartości niematerialnych dla każdej podległej jednostki. Dane przedstawiane są zarówno w układzie przedmiotowym, jak i podmiotowym, w wymiarze ilościowym i wartościowym. Ponadto często prezentuje się także się ich strukturę i dynamikę.
Jednolite, szczegółowe zasady kwalifikacji i gospodarki aktywami trwałymi, sprawowania nad nimi kontroli, a także odpowiednie wzory dokumentów każda jednostka powinna ustalić w zakładowej instrukcji gospodarowania aktywami trwałymi.
W poradniku autorka zaprezentowała podstawowe definicje, zasady wyceny oraz ewidencję aktywów trwałych. Teoretyczne rozważania zostały wykorzystane w licznych przykładach praktycznych.
DOROTA ADAMEK