Dochody własne są specyficzną formą gospodarki finansowej, dotyczącą jednostek budżetowych (państwowych i samorządowych). Są one odstępstwem od obowiązującej jednostki budżetowe metody finansowania brutto, zgodnie z którą wydatki pokrywane są ze środków otrzymywanych od jednostki nadrzędnej, a dochody odprowadzane bezpośrednio do budżetu jednostki nadrzędnej. Jednostki budżetowe nie mogą przeznaczać osiągniętych przez siebie dochodów na własne wydatki, z wyjątkiem właśnie dochodów własnych.
Dochody własne są środkami finansowymi gromadzonymi na wyodrębnionych rachunkach bankowych, pochodzącymi z określonych źródeł, które można przeznaczać na określone wydatki.
W jednostkach samorządowych mogą występować dwa rodzaje dochodów własnych:
1) dochody własne utworzone decyzją kierownika jednostki na mocy art. 22 ust. 1 ustawy o finansach publicznych (dalej: uofp),
2) dochody własne utworzone uchwałą organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego.
Pierwszy rodzaj dochodów własnych to dochody pochodzące z określonych źródeł, wymienionych szczegółowo w uofp, czyli:
• dochody z opłat za udostępnianie dokumentacji przetargowej,
• dochody ze spadków, zapisów i darowizn w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej,
• dochody z wpłat i odszkodowań za utracone lub uszkodzone mienie oddane jednostce w zarząd lub użytkowanie.
W przypadku takich dochodów kierownik jednostki ma prawo utworzyć rachunek dochodów własnych i przekazać je na ten rachunek. Decyzję taką ma prawo podjąć samodzielnie, nie musi informować o tym jednostki nadrzędnej ani uzyskiwać jej zgody. Trzeba jednak pamiętać, że dochody własne pochodzące z wymienionych źródeł można przeznaczyć tylko na cele ściśle określone w ustawie.
Tak więc dochody z opłat za udostępnianie dokumentacji przetargowej można przeznaczyć tylko na wydatki bieżące i inwestycyjne związane ze źródłem uzyskania tych dochodów.
Dochody z wpłat i odszkodowań za utracone lub uszkodzone mienie można wydać tylko na remont lub odtworzenie tego mienia.
Dochody pochodzące ze spadków, zapisów i darowizn można przeznaczać na cele wskazane przez darczyńcę, spadkodawcę lub osobę dokonującą zapisu.
Dochody własne pochodzące z innych źródeł, takich jak na przykład wynajem mienia, mogą występować w samorządowej jednostce budżetowej tylko w przypadku utworzenia ich przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego.
Tak więc jednostka budżetowa może posiadać rachunek dochodów własnych, na którym będzie gromadzić tego typu dochody, tylko jeśli rachunek taki został utworzony przy tej jednostce uchwałą rady gminy czy rady powiatu. Uchwała taka wydawana jest również na mocy art. 22 ust. 3 uofp. Powinna ona określać, jakiego rodzaju dochody mogą być gromadzone na rachunku dochodów własnych i na co można je przeznaczać.
Zapamiętaj!
Nie można na rachunku dochodów własnych gromadzić dochodów, które nie zostały uwzględnione w uchwale, nie można też ich wydatkować na inne cele niż tam wskazane (stanowi to bowiem naruszenie dyscypliny finansów publicznych).
Jeśli przy jednostce nie został utworzony rachunek dochodów własnych, kierownik może zwrócić się do organu stanowiącego JST z wnioskiem o jego utworzenie, decyzja należy jednak do organu.
Co do dalszego funkcjonowania dochodów własnych, to trudno przewidzieć ich przyszłość. W planowanej wcześniej przez resort finansów reformie finansów publicznych przewidywano ich likwidację i stosowanie w przypadku jednostek wyłącznie metody finansowania brutto bez żadnych wyjątków. Ustawa o zmianie uofp, wprowadzających reformę, nie została jednak uchwalona. Trudno też powiedzieć, czy zostanie zmieniona przez nowy parlament, a jeśli tak, to w jakim zakresie. Obecnie dochody własne funkcjonują na mocy art. 22 uofp i nie ma informacji o ewentualnych zmianach bądź terminie ich wprowadzenia.
Podstawa prawna
• Ustawa z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 249, poz. 2104; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 140, poz. 984)