Bilans z wykonania budżetu jest sprawozdaniem finansowym sporządzanym na dzień bilansowy przez ten organ, który odpowiada za wykonanie budżetu. W zakresie budżetu państwa bilans z jego wykonania sporządza Minister Finansów, zaś w zakresie jednostek samorządu terytorialnego bilans ten sporządza wójt (burmistrz, prezydent) lub zarząd powiatu i samorządu województwa. Wynik wykonania budżetu może mieć postać nadwyżki budżetu, gdy dochody budżetu są większe od wydatków, lub deficytu budżetu, gdy wydatki budżetu są większe od dochodów.
Wzór bilansu z wykonania budżetu jest identyczny dla budżetu państwa, jak też dla jednostek samorządu terytorialnego. Bilans z wykonania budżetu państwa podpisuje Minister Finansów i główny księgowy budżetu państwa, a bilans z wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego podpisują członkowie zarządu i skarbnik.
Dodatkowo zarząd jednostki samorządu terytorialnego zobowiązany jest do przekazania bilansu z wykonania budżetu do właściwej regionalnej izby obrachunkowej do 30 kwietnia następnego roku. Pomimo że przepisy prawa finansów publicznych tego nie regulują, bilans z wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego powinien być zatwierdzony przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego.
Układ informacji bilansu obejmuje w aktywach:
I. Środki pieniężne
II. Należności i rozliczenia
III. Inne aktywa
Źródłem finansowania aktywów są następujące grupy pasywów:
I. Zobowiązania
II. Aktywa neto budżetu
III. Inne pasywa
AKTYWA BILANSU
I. ŚRODKI PIENIĘŻNE
W pozycji tej należy wykazać środki pieniężne budżetu, środki pieniężne funduszy pomocowych oraz środki pieniężne w drodze. Środki pieniężne to środki z tytułu pobieranych dochodów przez dany rodzaj budżetu na podstawie odpowiednich przepisów prawa. I tak:
Budżet państwa gromadzi środki pieniężne z dochodów, którymi są:
1) podatki i opłaty, które zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowią dochodów jednostek samorządu terytorialnego, przychodów funduszów celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych,
2) cła,
3) wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa,
4) wpłaty z tytułu dywidendy,
5) wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego,
6) wpłaty nadwyżek dochodów własnych państwowych jednostek budżetowych, nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych,
7) dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, jeżeli nie stanowią dochodów własnych jednostek budżetowych,
8) dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze dotyczące składników majątkowych Skarbu Państwa,
9) odsetki od środków na rachunkach bieżących państwowych jednostek budżetowych,
10) odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa,
11) odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych,
12) grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile zgodnie z odrębnymi przepisami nie stanowią dochodów innych jednostek sektora finansów publicznych,
13) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa,
14) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy, praw,
15) inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych,
16) po ich przekazaniu na rachunek dochodów budżetu państwa:
• środki przeznaczone na realizację programów przedakcesyjnych,
• środki pochodzące z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rybołówstwa,
• środki Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej „Sekcja Gwarancji”, Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji, Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju Obszarów Wiejskich,
• niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA): Norweskiego Mechanizmu Finansowego, Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Szwajcarskiego Mechanizmu Finansowego.
Budżety jednostek samorządu terytorialnego środki pieniężne gromadzą w szczególności z:
1) dochodów majątkowych, w tym:
• dotacji i środków otrzymanych na inwestycje,
• dochodów ze sprzedaży majątku,
• dochodów z tytułu przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności,
2) dochodów bieżących, w tym:
• dochodów własnych, których źródła szczegółowo określa ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego,
• subwencji ogólnej,
• dotacji celowych z budżetu państwa (oprócz dotacji celowych na inwestycje),
• udziałów we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych oraz z podatku dochodowego od osób prawnych,
• środków pochodzących ze źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi,
• środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej,
• innych środków określonych w odrębnych przepisach.
Do środków pieniężnych w drodze zaliczamy:
• środki otrzymywane z innych budżetów, gdy środki te zostały przekazane w poprzednim roku i są objęte wyciągiem bankowym z datą następnego roku,
• kwoty wpłacane przez inkasentów za pośrednictwem poczty lub bezpośrednio do banku z tytułu dochodów budżetowych, w sytuacji gdy potwierdzenie wpłaty przez bank następuje w roku następnym,
• przelewy dochodów budżetowych zrealizowane przez bank płatnika w roku poprzednim i objętych wyciągami bankowymi z rachunku budżetu w roku następnym.
II. NALEŻNOŚCI I ROSZCZENIA
Należności i roszczenia stanowią należności finansowe (z podziałem na krótko- i długoterminowe), należności od budżetów oraz inne należności i rozliczenia. Wycenia się je na dzień bilansowy w kwocie wymaganej zapłaty, z zachowaniem zasady ostrożności.
Do należności finansowych zalicza się w szczególności należności z tytułu posiadanych instrumentów finansowych, np. z tytułu udzielonych pożyczek, w tym z tytułu prefinansowania, łącznie z odsetkami od tych pożyczek, jeśli są należne na dzień bilansowy.
W pozycji należności od budżetów ujmujemy w szczególności:
• rozliczenia dochodów budżetowych realizowanych przez urzędy skarbowe na rzecz budżetu,
• należności z tytułu udziałów w dochodach innych budżetów,
• należności z tytułu dotacji i subwencji,
• należności z tytułu dochodów pobranych na rzecz budżetu państwa.
W pozostałych należnościach i rozliczeniach należy wykazać:
• rozliczenia z tytułu pomyłkowego obciążenia rachunków bankowych,
• stan dochodów budżetowych pobranych przez samorządowe jednostki budżetowe i wykazanych w ich okresowych sprawozdaniach, lecz nieprzekazanych na rachunek budżetu do końca roku,
• stan przelanych środków na wydatki podległych samorządowych jednostek budżetowych i niewykorzystanych przez nie do końca roku,
• należności od dłużników z tytułu zapłaconego w ich imieniu kredytu lub pożyczki poręczonych przez jednostkę samorządu terytorialnego.
III. INNE AKTYWA
W pozycji inne aktywa należy wykazać czynne rozliczenia międzyokresowe kosztów. Czynne rozliczenia międzyokresowe kosztów w bilansie z wykonania budżetu państwa, budżetu jednostki samorządu terytorialnego powstają najczęściej z tytułu sprzedanych z dyskontem obligacji komunalnych, doliczonych niewymagalnych odsetek do stanu zobowiązań finansowych.
PASYWA BILANSU
I. ZOBOWIĄZANIA
Wykazane w tej grupie bilansowej zobowiązania obejmują zaciągnięte zobowiązania finansowe, zobowiązania budżetu oraz zobowiązania z tytułu prefinansowania. W grupie zobowiązań nie wykazuje się otrzymanych w grudniu subwencji oświatowej oraz dotacji celowych należnych za styczeń następnego roku. Dochody te są przekazywane jednostkom samorządu terytorialnego w terminach ustawowych, dlatego nie mogą stanowić zobowiązań budżetu tych jednostek.
W pozycji zobowiązań finansowych wykazuje się przede wszystkim zaciągnięte kredyty bankowe, pożyczki, w tym pożyczki na prefinansowanie oraz wartość sprzedanych obligacji własnych. W bilansie z wykonania budżetu należy podzielić je na krótkoterminowe i długoterminowe. Wartość zobowiązań finansowych krótkoterminowych stanowią te zobowiązania, których termin zapłaty jest krótszy niż 1 rok, licząc od dnia bilansowego. Natomiast zobowiązania finansowe, których termin zapłaty jest dłuższy od 1 roku, licząc od dnia bilansowego, stanowią zobowiązania długoterminowe.
W zobowiązaniach wobec budżetów należy podać w szczególności zobowiązania z tytułu niewykorzystanych dotacji na finansowanie zadań z zakresu administracji rządowej oraz niewykorzystanych i niezwróconych dotacji otrzymanych od innych jednostek samorządu terytorialnego w ramach realizowanych zadań wspólnych na podstawie porozumień.
Do pozostałych zobowiązań zalicza się m.in.:
• rozliczenia z tytułu pomyłkowego uznania rachunków bankowych,
• zobowiązania wobec banków z tytułu zapłaty w imieniu dłużników kredytu lub pożyczki, za którego jednostka samorządu terytorialnego poręczyła lub udzieliła gwarancji,
• dochody ze środków funduszy pomocowych przekazane przez jednostki na rachunek środków funduszy, ale nieujęte w sprawozdaniach o dochodach.
II. AKTYWA NETTO BUDŻETU
Aktywa netto budżetu można zdefiniować jako różnicę pomiędzy sumą bilansową a wartością pasywów w pozycjach I i III (w ślad za definicją z ustawy o rachunkowości, w której aktywa netto zostały określone jako aktywa ogółem pomniejszone o wartość wszystkich zobowiązań).
Aktywa netto budżetu można także określić poprzez sumę następujących składników:
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Wynik z wykonania budżetu za dany rok ustala się, odejmując od kwoty wykonanych dochodów budżetu sumę wydatków dokonanych budżetu i objętych wykazem wydatków niewygasających z upływem roku budżetowego, zgodnie z uregulowaniami ustawy o finansach publicznych.
W pozycji wynik na operacjach niekasowych należy podać różnicę pomiędzy zrealizowanymi w danym roku przychodami finansowymi i pozostałymi przychodami operacyjnymi, niemającymi związku z realizacją dochodów, a takimi samymi kosztami finansowymi i pozostałymi kosztami operacyjnymi.
Rezerwa na niewygasające wydatki określana jest poprzez wysokość wydatków niewygasających, zatwierdzonych do realizacji w latach następnych. Jest ona tworzona do czasu zrealizowania lub wygaśnięcia planu niewygasających wydatków.
W pozycji fundusze pomocowe wykazywane w aktywach netto budżetu należy podać stan funduszy pomocowych bez wyniku na funduszach pomocowych, czyli przed przeksięgowaniem na koniec roku dochodów z funduszy pomocowych i wydatków z funduszy pomocowych. Wynik na funduszach pomocowych wpływa na wynik z wykonania budżetu.
W pozycji środki z prywatyzacji trzeba podać różnicę pomiędzy osiągniętymi przychodami i poniesionymi rozchodami dotyczącymi prywatyzacji, dokonywanej według odrębnych przepisów prawa.
Skumulowana nadwyżka lub niedobór na zasobach budżetu wyraża skumulowane niedobory lub nadwyżki z lat ubiegłych.
III. INNE PASYWA
W innych pasywach należy ująć rozliczenia międzyokresowe, z tytułu otrzymanych w grudniu dochodów z tytułu subwencji lub dotacji należnych za styczeń następnego roku (rozliczenia międzyokresowe z tytułu dochodów).
Podstawą sporządzenia bilansu z wykonania budżetu (bilansu z wykonania budżetów) niewątpliwie jest zweryfikowana ewidencja księgowa. Z tego względu w celu ustalenia wyniku wykonania budżetu i sporządzenia bilansu z wykonania budżetu należy sprawdzić (zweryfikować) operacje dotyczące dochodów i wydatków budżetu państwa oraz dochodów i wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego w zakresie kasowo zrealizowanych wpływów i wydatków, z wyjątkiem operacji szczególnych, określonych w odrębnych przepisach prawa.
W tabeli wskazano numery kont, których salda należy uwzględnić w poszczególnych pozycjach bilansowych.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Bilanse z wykonania budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego, oprócz sprawozdań budżetowych, stanowią element sprawozdawczość finansowej i traktowane są jako główne źródło informacji o sytuacji finansowo-majątkowej państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego. Należy pamiętać, że przedstawione w tych bilansach informacje wymagają często uzupełnienia i uszczegółowienia w celu zapewnienia ich rzetelności i przejrzystości.
Podstawy prawne
• Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 208, poz. 1540)
• Ustawa z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 249, poz. 2104; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 140, poz. 984)
• Rozporządzenie Ministra Finansów z 28 lipca 2006 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych (Dz.U. Nr 142, poz. 1020)
Literatura
• Augustowska M., Komentarz do planu kont dla państwowych i samorządowych jednostek budżetowych i ich gospodarstw pomocniczych oraz zakładów budżetowych, ODDK, Gdańsk 2006
• Charytoniuk J., Komentarz do planów kont jednostek samorządu terytorialnego, ODDK, Gdańsk 2007
• Zysnarska A., Zamknięcie ksiąg na koniec 2006 roku w sektorze budżetowym i gospodarce pozabudżetowej, ODDK, Gdańsk 2007
• Winiarska K., Kaczurak-Kozak M., Rachunkowość budżetowa, Oficyna a Wolters Kluwer Polska Sp. z o. o., Kraków 2007
• Winiarska K., Wołoszyn A.J., Rachunkowość budżetowa, Dom Wydawniczy ABC, Kraków 2004