Precyzyjna instrukcja
Zgodnie z wymogami przepisów o rachunkowości majątek trwały powinien być inwentaryzowany raz na cztery lata. Osobą odpowiedzialną za wprowadzenie zasad inwentaryzacji i przygotowanie jej instrukcji jest kierownik jednostki. Przepisy ustawy o rachunkowości nie określają jak powinna wyglądać instrukcja, jednakże aby spełniła swoje zadanie, powinna zawierać kilka podstawowych elementów. Warto doprecyzować cel dokumentu poprzez wyjaśnienie do czego on służy oraz informując o zakresie, którego dotyczy. Pomocne w zrozumieniu instrukcji będzie wyjaśnienie zastosowanych w niej pojęć (inwentaryzacja, grupy środków trwałych podlegających inwentaryzacji, metody inwentaryzacji, komisja inwentaryzacyjna, obszary spisowe, osoby odpowiedzialne etc.). Powinna tam znaleźć się również definicja obszarów odpowiedzialności członków komisji inwentaryzacyjnej oraz osób odpowiedzialnych za użytkowanie składników majątku. Kluczowym elementem tworzonej instrukcji będzie opis metody inwentaryzacji oraz szczegółowy harmonogram jej przeprowadzenia. Powinien on zawierać opis poszczególnych etapów i zadań, które należy wykonać, począwszy od zaplanowania inwentaryzacji poprzez jej przeprowadzenie, aż do rozliczenia.
Odpowiednia dokumentacja
Kolejny etap przygotowań do inwentaryzacji to opracowanie arkuszy spisowych. Ustawa o rachunkowości nie zawiera wytycznych w tej kwestii. Mimo tej dowolności, a może właśnie dlatego, warto zwrócić uwagę na to, by arkusze spisowe, zostały sporządzone w taki sposób, aby zapewnić uznanie całego spisu za przeprowadzony w sposób rzetelny, umożliwiając przy tym przeprowadzenie go na tyle szybko i sprawnie, by nie zakłócał normalnej działalność operacyjnej przedsiębiorstwa.
Służyć temu będą:
- numeracja oraz oznaczenia arkuszy, które uniemożliwiają ich późniejszą zamianę,
- zastosowanie jednostek miar, które używane są również w ewidencji ilościowo-wartościowej,
- zastosowanie symboliki oraz nazewnictwa przyjętego w kartotekach i spisach majątku,
- możliwość podziału składników na własne i obce z dalszym podziałem na pełnowartościowe, zepsute, uszkodzone lub inne, których wartość z różnych powodów uległa zmniejszeniu.
Wybór metody
W zależności od rodzaju składników aktywów i pasywów stosuje się odpowiednie sposoby inwentaryzacji. Jednym z nich jest dokonanie spisu z natury, który jest niczym innym jak fizycznym przeliczeniem ilości poszczególnych składników np. zapasów, środków trwałych bądź środków pieniężnych. Odbywa się przez powołaną do tego celu komisję, składająca się z co najmniej dwóch osób. Zawsze dzieje się to w obecności osoby materialnie odpowiedzialnej za powierzone mienie, przy czym osoba ta nie wchodzi w skład zespołu spisowego. Wariantem idealnym jest przeprowadzenie spisu z natury przez osoby spoza jednostki.
Zarówno liczba zespołów spisowych, jak i ilość osób z zespole zależna jest od wielkości firmy. Za wyjątkiem fizycznego przeliczenia składników pozostałe czynności mogą być wspomagane przez system komputerowy.
Zgodnie z pkt 42, 43 normy nr 1 wykonywania zawodu biegłego rewidenta, biegły rewident powinien: „zebrać stosowne dowody badania dotyczące ich istnienia, kompletności i przydatności drogą udziału w charakterze obserwatora w spisie z natury, oceniającego i sprawdzającego wyrywkowo poprawność przeprowadzanych czynności inwentaryzacyjnych”. Zaś kierownik jednostki zgodnie z art. 66 ust 5 ustawy o rachunkowości jest zobowiązany do zawarcia umowy z biegłym rewidentem w terminie umożliwiającym jego udział w inwentaryzacji.
Rozliczenie różnic
Zgodnie z przepisami Ustawy o rachunkowości (art. 27 ust. 1 ww. ustawy) przeprowadzenie i wyniki inwentaryzacji wymagają odpowiedniego udokumentowania i powiązania z księgami rachunkowymi. Ujawnione w toku inwentaryzacji różnice między stanem rzeczywistym a stanem wykazanym w księgach rachunkowych podlegają wyjaśnieniu i rozliczeniu w księgach rachunkowych tego roku obrotowego,
na który przypadał termin inwentaryzacji (art. 27 ust. 2 ww. ustawy).
Różnice inwentaryzacyjne mogą mieć postać niedoborów i nadwyżek. O niedoborze mówimy wtedy kiedy stan rzeczywisty w trakcie przeprowadzania inwentaryzacji jest niższy niż w księgach rachunkowych, a o nadwyżce kiedy stan jest wyższy. Stwierdzone różnice inwentaryzacyjne w zależności od przyczyn ich powstania można ująć w księgach rachunkowych, jako:
- ubytki naturalne mieszczące się w granicach norm i limitów,
- niedobory i nadwyżki podlegające kompensacie,
- niedobory zawinione i niezawinione,
- nadwyżki rzeczywiste i pozorne.
Niedobory i nadwyżki należy ująć w ewidencji księgowej już z chwilą ich stwierdzenia.
Spis z natury to czasem jedyna okazja aby ocenić przydatność posiadanych składników majątku oraz zidentyfikować zbędne elementy. Pozwala również ujawnić funkcjonujące nieprawidłowości w obszarze zarządzania środkami trwałymi, daje możliwość rozpoznania słabości, i wreszcie służy rozliczeniu osób materialnie odpowiedzialnych za powierzony majątek.
Przygotowanie i przeprowadzenie całego procesu inwentaryzacji może nie stanowi wielkiego wyzwania, jest jednak czasochłonnym zajęciem dodatkowym dla służb finansowo-księgowych i technicznych w każdej firmie. Do jego wykonania można również zatrudnić zewnętrzną firmę. Rzetelny partner zapewni, że proces przebiegnie szybko, sprawnie i bez zbędnych opóźnień. Dodatkową zaletą takiego rozwiązania będzie lista rekomendowanych zmian, jeśli specjalista stwierdzi potencjalne obszary, w których występuje możliwość zwiększenia efektywności zarządzania składnikami majątku lub też zwiększone jest ryzyko występowania nieprawidłowości.
Marta Cyganik
Dyrektor Działu Usług Księgowych we wrocławskim oddziale Baker Tilly Poland.