Składniki majątku jednostki, choć zaliczane do jej aktywów, zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości, nie muszą stanowić jej własności. Jednostka musi jednakże sprawować nad nimi kontrolę, np. w postaci leasingu finansowego lub na podstawie bezpłatnego użytkowania.
Leasing jest szczególną formą finansowania inwestycji, umożliwiającą inwestorowi korzystanie z dóbr inwestycyjnych bez konieczności ich zakupu. Warunki leasingu mogą zostać dowolnie ustalone przez strony i są często wielowymiarowe
W sensie finansowym leasing jest transakcją polegającą na oddaniu przez jedną stronę (leasingodawcę - finansującego) drugiej stronie (leasingobiorcy - korzystającemu) przedmiotu leasingu do korzystania za wynagrodzeniem. Po zakończeniu okresu umowy korzystający może, ale nie musi, zakupić przedmiot leasingu.
MSR nr 17 dotyczy wszystkich umów leasingowych, z wyjątkiem tych, które podlegają powszechnie stosowanym szczegółowym przepisom sektorowym. Są to umowy leasingowe odnoszące się do poszukiwania lub wykorzystywania zasobów naturalnych, takich jak ropa naftowa, gaz ziemny, drewno, metale oraz do innych praw związanych z minerałami, a także do niektórych umów licencyjnych.
Jakie przepisy regulują leasing:
* cywilnoprawne: Kodeks cywilny,
* bilansowe: ustawa o rachunkowości,
* podatkowe: ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych,
* międzynarodowe: MSR, US GAAP.
Ujmowanie leasingu w rachunku przepływów pieniężnych
Leasingodawca - finansujący
Zgodnie z Krajowym Standardem Rachunkowości nr 1, jeżeli jednostka gospodarcza zajmuje się świadczeniem usług leasingowych, to niezależnie od metody sporządzania rachunku (bezpośrednia, pośrednia) wpływy i wydatki związane z operacjami leasingu, bez względu na to, czy jest to leasing operacyjny, czy finansowy, wykazuje w segmencie działalności operacyjnej.
Leasingobiorca - korzystający
Leasing operacyjny
W przypadku leasingu operacyjnego nie następuje przeniesienie własności leasingowanego składnika aktywów. Leasingobiorca nie ma żadnych praw związanych z przedmiotem leasingu - nie może go np. amortyzować. Opłata leasingowa jest dla korzystającego kosztem, usługą obcą, a więc składnikiem uzyskanego wyniku finansowego. Nie ma więc żadnych podstaw, aby leasing operacyjny odzwierciedlić w rachunku przepływów pieniężnych.
Leasing finansowy
W punkcie 27 KSR nr 1 stwierdzono, iż dane dotyczące przepływów z działalności inwestycyjnej i finansowej prezentuje się zawsze metodą bezpośrednią. Dlatego dotyczące działalności inwestycyjnej i finansowej zdarzenia i operacje niepieniężne, a więc niepowodujące wpływu lub rozchodu środków pieniężnych lub ich ekwiwalentów są wyłączone z rachunku przepływów pieniężnych .
Przykładem takiego zdarzenia i operacji jest nabycie składników aktywów poprzez przejęcie bezpośrednio z nimi związanych zobowiązań lub drogą leasingu finansowego .
Korzystający nie może więc przedstawić w swoim rachunku aktywów otrzymanych w leasing finansowy, ponieważ zdarzenie to ma charakter niepieniężny. Pieniężny charakter ma natomiast spłata raty kredytu leasingowego, dlatego do działalności finansowej krajowy standard rachunkowości zalicza w szczególności poniesione przez korzystającego wydatki na spłatę zobowiązań z tytułu umów leasingu finansowego. Wydatki te ujmowane są w pozycji C.II.7 przepływów pieniężnych z działalności finansowej: "Płatności zobowiązań z tytułu umów leasingu finansowego". Pozycja ta służy do wykazania wydatków na spłatę zobowiązań z tytułu leasingu finansowego, to jest rat kapitałowych bez odsetek i prowizji. Odsetki i prowizje wykazuje się w pozycji C.II.8 "Odsetki".
Spłatę zadłużenia w walutach obcych wykazuje się łącznie ze zrealizowanymi różnicami kursowymi (zarówno dodatnimi, jak i ujemnymi).
Dodatkowo w przypadku leasingu finansowego korzystający staje się docelowym właścicielem aktywu (np. środka trwałego), dlatego ma prawo go amortyzować. W tym przypadku kwota amortyzacji wykazywana jest w przepływach pieniężnych z działalności operacyjnej w pozycji A.II.1 jako korekta wyniku finansowego in plus .
Przykład 1
Jednostki zawarły umowę leasingu operacyjnego dotyczącą środka trwałego o wartości godziwej 100 000 zł. Zgodnie z umową roczna opłata wynosi 12 000 zł. Korzystający będzie mógł użytkować środek trwały przez 3 lata, natomiast przewidywany okres jego ekonomicznej użyteczności wynosi 10 lat. Jaki wpływ będzie miała ta umowa na rachunek przepływów pieniężnych finansującego i korzystającego?
Finansujący:
* zgodnie z zaleceniem KSR nr 1 finansujący wykaże wszystkie kwoty w segmencie działalności operacyjnej. W rachunku przepływów pieniężnych sporządzonym metodą bezpośrednią przychody z leasingu w kwocie 12 000 zł przedstawi jako wpływy z działalności operacyjnej (A.I.1 "Wpływy ze sprzedaży"),
* jeśli sporządza rachunek metodą pośrednią, przychody wykaże poprzez kategorię wyniku finansowego. Jednocześnie w działalności operacyjnej w pozycji A.II.1 umieści korektę wyniku o kwotę amortyzacji środka wynoszącą 10 000 zł (100 000 zł przez 10 lat).
Korzystający:
* nie wprowadza przedmiotu umowy do swoich ksiąg, a jedynie odnotowuje informację o użytkowanym środku trwałym w ewidencji pozabilansowej. Płaci również opłatę leasingową (koszty usług obcych) 12 000 zł. Koszty te pomniejszą uzyskany wynik finansowy i tylko w ten sposób znajdą się w sporządzanym rachunku przepływów pieniężnych.
Przykład 2
Jednostki zawarły umowę leasingu finansowego dotyczącą środka trwałego o wartości godziwej 150 000 zł. Zgodnie z umową roczna opłata wynosi 40 000 zł. Przewidywany okres ekonomicznej użyteczności środka jest równy okresowi trwania umowy leasingowej i wynosi 5 lat. Jaki wpływ będzie miała powyższa umowa na rachunek przepływów pieniężnych finansującego i korzystającego?
W przykładzie dla uproszczenia przyjęto, że odsetki rozłożone są liniowo przez cały okres umowy (warto podkreślić, że MSR nr 17 nie zaleca takiego rozwiązania).
Suma opłat leasingowych: 5 lat × 40 000 zł = 200 000 zł.
Wartość godziwa środka trwałego: 150 000 zł.
Odsetki: 50 000 zł za cały okres umowy, 10 000 zł rocznie,
(50 000 zł przez 5 lat).
Finansujący:
* wyksięgowuje składnik aktywów według wartości godziwej - 150 000 zł - ze swojej ewidencji i wykazuje informację o środku trwałym w ewidencji pozabilansowej; operacja ta znajduje odzwierciedlenie w rachunku przepływów według wariantu pośredniego w pozycji A.II.9 "Zmiana stanu rozliczeń międzyokresowych",
* sporządzając rachunek w wariancie pośrednim w segmencie działalności operacyjnej wykazuje: przychody ze sprzedaży 50 000 zł (40 000 zł rata kapitałowa + 10 000 zł odsetek) jako składnik otrzymanego wyniku finansowego, jednocześnie w pozycji A.II.7 koryguje wynik zmianą stanu należności według wartości godziwej przedmiotu leasingu 150 000 zł,
* sporządzając rachunek w wariancie bezpośrednim wykazuje jedynie otrzymane wpływy ze sprzedaży 50 000 zł w pozycji A.I.1.
Korzystający:
* wprowadza przedmiot umowy do swoich ksiąg według wartości godziwej. Nie jest to jednak zdarzenie pieniężne, dlatego nie znajduje odzwierciedlenia w rachunku przepływów pieniężnych,
* płaci ratę leasingową, na którą składają się rata kapitału i odsetki. Obydwa składniki znajdują odzwierciedlenie w segmencie działalności finansowej. Kwota raty kapitałowej - 40 000 zł - ujmowana jest w pozycji C.II.7 "Płatności zobowiązań z tytułu umów leasingu finansowego". Natomiast należne finansującemu odsetki - 10 000 zł - w pozycji C.II.8 "Odsetki",
* ma prawo dokonywać odpisów amortyzacyjnych, dlatego jeśli sporządza rachunek w wariancie pośrednim, w pozycji A.II.1 segmentu operacyjnego przedstawi kwotę 30 000 zł.
* § 27 KSR nr 1 - "Rachunek przepływów pieniężnych"
* art. 48b ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości - j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 157, poz. 1119
Katarzyna Kobiela-Pionnier
asystent w Wyższej Szkole Finansów i Zarządzania w Warszawie