Oddział, zgodnie z definicją zawartą w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, to wyodrębniona i samodzielna organizacyjnie część działalności gospodarczej, wykonywana przez przedsiębiorcę poza jego siedzibą lub głównym miejscem wykonywania działalności. Oddział działa pod tą samą nazwą co jednostka główna, ale występuje i prowadzi działalność samodzielnie w innym miejscu niż ona. Wyodrębnione organizacyjnie w strukturze jednostki oddziały nie posiadają osobowości prawnej, ale samodzielnie sporządzają sprawozdanie finansowe (tzw. oddziały samobilansujące). Tworząc oddział, jednostka główna (macierzysta) podejmuje decyzje, potwierdzone w regulaminie organizacyjnym lub innym dokumencie, co do statusu wyodrębnionego zakładu oraz zasad rozliczeń wewnętrznych między nią a jej oddziałem. Jednostka macierzysta powinna także określić dla wchodzących w jej skład oddziałów dokumentację opisującą przyjęte zasady postępowania w zakresie:
- sporządzania, obiegu i kontroli dokumentów,
- grupowania danych w księgach rachunkowych,
- sporządzania sprawozdań finansowych,
- przekazywania dokumentów i innych informacji do jednostki macierzystej.
W potocznym znaczeniu przyjęło się, że mianem oddziału określana jest także wyodrębniona część składowa przedsiębiorstwa, która nie sporządza samodzielnie sprawozdania finansowego. Jednak według definicji oddziału zawartej w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej nie jest to właściwe określenie, w tym przypadku bowiem jest to jedynie wewnętrznie i organizacyjnie wydzielona część przedsiębiorstwa, która nawet nie figuruje w KRS jako oddział przedsiębiorstwa. Nazwa „oddział” powinna więc być zarezerwowana tylko dla tych jednostek, które samodzielnie sporządzają bilans (oddziały samobilansujące).
Jednostka powinna zgłosić fakt utworzenia oddziału samobilansującego do rejestru sądowego jednostki macierzystej.
Tworząc oddział, jednostka macierzysta na podstawie inwentarza, tj. wykazu składników majątkowych, przekazuje do jego dyspozycji składniki majątku. Wykaz przekazanego majątku powinien być zaakceptowany przez uprawnione w tym zakresie osoby reprezentujące jednostkę macierzystą oraz oddział. Przekazanie składników aktywów do oddziału następuje w wartości wynikającej z ewidencji księgowej jednostki macierzystej. Składniki majątku przekazane oddziałowi stanowią jego aktywa, a równowartość tych składników traktuje się jako kapitał własny oddziału. Kapitał ten nazywany jest funduszem wydzielonym, który należy ewidencjonować na wyodrębnionym koncie zespołu 8 „Fundusz wydzielony”.
Konta funduszy wydzielonych w jednostce macierzystej i oddziale samodzielnie sporządzającym bilans działają na zasadzie tzw. zapisów lustrzanych.
W bilansie łącznym fundusze wydzielone nie występują, ponieważ na skutek wyłączeń salda tego konta się znoszą.
Tabela. Ewidencja na koncie „Fundusz wydzielony”
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
PRZYKŁAD
Jednostka macierzysta „Źródło” utworzyła samobilansujący się oddział. Na podstawie inwentarza przekazała mu następujące składniki aktywów:
- środki trwałe o wartości początkowej 200 000 zł i dotychczasowym umorzeniu 60 000 zł,
- materiały o wartości 30 000 zł,
- towary o wartości 50 000 zł,
- środki pieniężne w kwocie 80 000 zł.
Jednostka macierzysta „Źródło” poniosła koszty wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego dotyczące utworzonego oddziału w wysokości 650 zł.
Ewidencja księgowa w jednostce macierzystej
1. Przekazanie składników majątku na podstawie inwentarza:
a) środki trwałe
Wn „Fundusze wydzielone” 200 000
Ma „Środki trwałe” 200 000
Wn „Umorzenie środków trwałych” 60 000
Ma „Fundusze wydzielone” 60 000
b) materiały
Wn „Fundusze wydzielone” 30 000
Ma „Materiały” 30 000
c) towary
Wn „Fundusze wydzielone” 50 000
Ma „Towary” 50 000
d) środki pieniężne
Wn „Fundusze wydzielone” 80 000
Ma „Rachunek bankowy” 80 000
2. Koszty opłat sądowych związane ze zmianą wpisu w KRS:
Wn „Podatki i opłaty” 650
Ma „Rachunek bankowy” 650
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Ewidencja księgowa w oddziale samobilansującym
1. Otrzymanie składników majątku na podstawie inwentarza:
a) środki trwałe
Wn „Środki trwałe” 200 000
Ma „Fundusze wydzielone” 200 000
Wn „Fundusze wydzielone” 60 000
Ma „Umorzenie środków trwałych” 60 000
b) materiały
Wn „Materiały” 30 000
Ma „Fundusze wydzielone” 30 000
c) towary
Wn „Towary” 50 000
Ma „Fundusze wydzielone” 50 000
d) środki pieniężne
Wn „Rachunek bankowy” 80 000
Ma „Fundusze wydzielone” 80 000
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Księgi rachunkowe jednostek posiadających oddziały mogą być prowadzone w siedzibie jednostki albo oddziałów. Jednostka może też podjąć decyzję o prowadzeniu ksiąg poza siedzibą oddziału. W takim przypadku kierownik jednostki ma obowiązek:
- powiadomić właściwy urząd skarbowy o miejscu prowadzenia ksiąg w terminie 15 dni od dnia wydania ksiąg poza siedzibę jednostki albo oddziału,
- zapewnić dostępność ksiąg rachunkowych do badania przez upoważnione organy kontroli zewnętrznej w siedzibie jednostki albo oddziału.
Łączne sprawozdanie finansowe
Spółka, w której skład wchodzą jednostki organizacyjne sporządzające samodzielne sprawozdania finansowe, sporządza łączne sprawozdanie będące sumą sprawozdania finansowego jednostki macierzystej i wszystkich jej oddziałów (zakładów), wyłączając odpowiednio:
- aktywa i fundusze wydzielone,
- wzajemne należności i zobowiązania oraz inne rozrachunki o podobnym charakterze,
- przychody i koszty z tytułu operacji dokonywanych między jednostką a jej oddziałami (zakładami) lub między jej oddziałami (zakładami),
- wynik finansowy operacji gospodarczych dokonywanych wewnątrz jednostki, zawarty w aktywach jednostki lub jej oddziałów (zakładów).
Jednostka może nie dokonywać ww. wyłączeń, jeśli nie wpływa to ujemnie na rzetelne i jasne przedstawienie sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego.
Jeżeli w skład jednostki wchodzą oddziały (zakłady) znajdujące się poza terytorium Polski i tam sporządzające sprawozdania finansowe, to do jej sprawozdania finansowego należy włączać odpowiednie dane wynikające z:
- bilansów tych oddziałów (zakładów), wyrażone w walutach obcych, przeliczone na walutę polską po obowiązującym na dzień bilansowy średnim kursie ogłoszonym dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski,
- rachunku zysków i strat - po kursie stanowiącym średnią arytmetyczną średnich kursów na dzień kończący każdy miesiąc roku obrotowego, a w uzasadnionych przypadkach - po kursie będącym średnią arytmetyczną średnich kursów na dzień kończący poprzedni rok obrotowy i dzień kończący bieżący rok obrotowy, ogłoszonych dla danej waluty przez NBP.
Powstałe na skutek tych przeliczeń różnice należy wykazać w łącznym sprawozdaniu finansowym jednostki, w pozycji „Różnice kursowe z przeliczenia”, jako składnik kapitału (funduszu) z aktualizacji wyceny.
Obowiązkowi zatwierdzenia przez organ zatwierdzający oraz zbadania przez biegłego rewidenta podlega łączne sprawozdanie finansowe jednostki. Natomiast sprawozdanie finansowe oddziału musi być podpisane przez osobę sporządzającą to sprawozdanie oraz przez kierownictwo oddziału. Nie podlega ono zatwierdzeniu przez organ zatwierdzający.
Do urzędu skarbowego przekazywane jest również łączne sprawozdanie finansowe jednostki wraz z opinią i raportem biegłego rewidenta, jeżeli łączne sprawozdanie finansowe podlegało badaniu, w terminie 10 dni od daty zatwierdzenia tego sprawozdania. Do urzędu skarbowego nie należy przekazywać sprawozdań finansowych poszczególnych oddziałów jednostki macierzystej.
Roczne sprawozdanie finansowe oddziału przedsiębiorcy zagranicznego uważa się za zatwierdzone, jeżeli zostało zatwierdzone sprawozdanie finansowe przedsiębiorcy zagranicznego obejmujące dane sprawozdania finansowego tego oddziału.
Koszty podatkowe
Podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych jest jednostka macierzysta i to ona jest zobowiązana do ustalenia dochodu, który będzie uwzględniał przychody i koszty generowane przez oddział. W ustawach podatkowych koszty związane z utworzeniem oddziału nie zostały wymienione w katalogu wydatków nieuznawanych za koszty podatkowe. Zatem koszty te obniżają przychody podatkowe na zasadach ogólnych.
Podstawa prawna:
• art. 5 pkt 4, rozdział 6 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (j.t. Dz.U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 z późn.zm.),
• art. 2 ust. 1 pkt 1, art. 4 ust. 1, art. 51, 53, art. 64 ust. 3, art. 69 ust. 1, art. 70 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 z późn.zm.).