Odpisów aktualizujących obligatoryjnie należy dokonywać na dzień bilansowy. Natomiast w ciągu roku jednostka sama decyduje o potrzebie aktualizacji wartości tych składników aktywów, w miarę powstawania przyczyn uzasadniających taką konieczność.
Rzeczowe aktywa obrotowe stanowią w wielu przedsiębiorstwach istotną grupę aktywów. Dotyczy to w szczególności jednostek produkcyjnych lub handlowych. Sytuacja taka występuje mimo stałego dążenia przedsiębiorstw do obniżania poziomu zapasów lub niemal całkowitej ich likwidacji, poprzez dostawy realizowane dokładnie na czas (ang. just-in-time). Głównym powodem utrzymywania zapasów jest tworzenie rezerw buforowych dla zabezpieczenia ciągłości produkcji lub realizacji dostaw do odbiorców (klientów). Gorzej, jeśli stanowią one skutek nadmiernego zaopatrzenia w materiały i surowce albo efekt niedostosowania oferty do zapotrzebowania klientów lub przeszacowania potencjalnego popytu.
W drugim przypadku, oprócz kosztów utrzymania zapasów, takich jak: składowanie, ochrona, obsługa magazynu, ubezpieczenie, koszty finansowania itp., jednostka narażona jest także na poniesienie kosztów wynikających z utraty ich wartości.
Przyczyny utraty wartości zapasów
Utrata wartości rzeczowych aktywów obrotowych może wynikać z dwóch powodów:
• utraty przez nie właściwości użytkowych, wynikających z uszkodzenia, przeterminowania, ubytków naturalnych itp. - utrata wartości sensu stricto,
• spadku ich cen rynkowych, wynikających z dekoniunktury, mody, sezonowości itp. - utrata wartości sensu largo.
Rozróżnienie utraty wartości sensu stricto i sensu largo wynika z zapisów art. 34 ust. 5 ustawy o rachunkowości (dalej: uor).
Zgodnie z zasadą ostrożności wystąpienie którejkolwiek z wymienionych powyżej okoliczności wymaga urealnienia wartości księgowej zapasów poprzez dokonanie odpisów aktualizujących z tytułu utraty wartości. Wynika to wprost z zapisów art. 7 ust. 1 uor, wskazującego, że:
(...) poszczególne składniki aktywów wycenia się stosując rzeczywiście poniesione na ich nabycie (wytworzenie) ceny (koszty), z zachowaniem zasady ostrożności. W szczególności należy w tym celu w wyniku finansowym (...) uwzględnić zmniejszenia wartości użytkowej lub handlowej składników aktywów.
Odpisów takich należy dokonać najpóźniej na dzień bilansowy. Nie oznacza to jednak, że jednostka nie może częściej weryfikować wartości posiadanych stanów magazynowych. Częstotliwość weryfikacji wartości księgowej zapasów powinna znaleźć odzwierciedlenie w przyjętej do stosowania polityce rachunkowości jednostki.
Więcej na ten temat przeczytasz w Internetowym Serwisie Księgowego w artykule Utrata wartości rzeczowych aktywów obrotowych
• art. 4, art. 7 ust. 1, art. 28 ust. 1 pkt 6, art. 28 ust. 5, art. 34 ust. 5, art. 35c ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości - j.t. Dz.U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. Nr 47, poz. 278
• MSR 2 Zapasy
• KSR 4 „Utrata wartości aktywów”
Marcin Michalak
Katedra Rachunkowości
Wydział Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego