Nowe rozporządzenie wykonawcze Rady EU oznaczone numerem 282/2011 (dalej: rozporządzenie) zastąpi dotychczasowy akt tej rangi o numerze 1777/2005, pochodzący jeszcze z 2005 r. Wychodząc naprzeciw wątpliwościom związanym ze stosowaniem dyrektywy 2006/112, rozporządzenie reguluje wiele niezwykle istotnych zagadnień, jak np. określanie statusu podatnika, ustalanie miejsca świadczenia usług i dostaw towarów, definicje siedziby i stałego miejsca prowadzenia działalności.
Na uwagę zasługuje fakt, że rozporządzenie nie wymaga szczególnego trybu wdrożenia do krajowych przepisów. Będzie ono stosowane bezpośrednio we wszystkich państwach EU, w tym w Polsce. Poniżej przedstawiono najważniejsze z nowych przepisów rozporządzenia.
Kiedy usługobiorca jest podatnikiem
Obowiązujące od 1 stycznia 2010 r. przepisy ustawy o VAT w sposób odmienny określają zasady ustalania miejsca opodatkowania usług świadczonych na rzecz podatników oraz podmiotów niebędących podatnikami (oczywiście odzwierciedlają one w tym zakresie odpowiednie regulacje dyrektywy 2006/112). Jednocześnie oceny, czy usługobiorca jest podatnikiem, należy dokonać na podstawie niezwykle lakonicznego zapisu, zgodnie z którym podatnikiem jest podmiot prowadzący działalność gospodarczą. Przypomnijmy, że chodzi o szczególną definicję podatnika zawartą w art. 28a ustawy o VAT, nie tyle nawet na potrzeby samej ustawy o VAT, ile tylko i wyłącznie dla celów regulacji dotyczących miejsca opodatkowania usług.
W praktyce ustalenie, czy usługobiorca prowadzi działalność gospodarczą i tym samym jest podatnikiem, może być niezwykle kłopotliwe. Dotyczy to w szczególności kontrahentów z odległych państw, którzy mogą nie być zainteresowani składaniem odpowiednich wyjaśnień, udostępnieniem dokumentów statutowych itp.
Właściwe określenie statusu usługobiorcy jest natomiast kluczowe dla prawidłowego rozliczenia usług świadczonych na rzecz podmiotów zagranicznych. Zgodnie bowiem z art. 28b ustawy o VAT, jeżeli zagraniczny usługobiorca jest podatnikiem, wówczas usługa podlega zasadniczo opodatkowaniu w kraju, w którym usługobiorca posiada siedzibę, względnie stałe miejsce prowadzania działalności, jeżeli usługa jest do tego miejsca świadczona. W takim wypadku polski podatnik nie nalicza VAT.
Gdyby jednak okazało się, że usługobiorca nie jest podatnikiem, wówczas - zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 28c ustawy o VAT - usługa powinna być opodatkowana VAT w Polsce, czyli tam, gdzie siedzibę posiada usługodawca, lub, ewentualnie, w innym państwie, w którym usługodawca posiada stałe miejsce prowadzenia działalności, z którego byłaby świadczona usługa.
W świetle powyższego bardzo korzystnie należy ocenić art. 18 rozporządzenia, który pomaga ustalić, czy usługobiorca jest podatnikiem. Warto podkreślić, że rozporządzenie stosuje się dopiero w przypadku powzięcia przez usługodawcę wątpliwości. Jeżeli natomiast dysponuje on wystarczającą wiedzą i przekonaniem pochodzących z innych źródeł, śmiało może je stosować.
Należy również pamiętać, że nieco inne zasady dotyczą badania statusu kontrahentów prowadzących działalność gospodarczą w UE, a inne przedsiębiorców z państw trzecich.
Definicje siedziby i stałego miejsca prowadzenia działalności
Obowiązujące od 1 stycznia 2010 r. przepisy o VAT, w szczególności na potrzeby ustalania miejsca opodatkowania usług, posługują się pojęciami: siedziby, stałego miejsca prowadzenia działalności, stałego miejsca zamieszkania oraz miejsca zwykłego pobytu.
Podobnie jak w ustawie o VAT, również w dyrektywie 2006/112 nie zdefiniowano powyższych terminów, w efekcie stosowanie regulacji dotyczących miejsca opodatkowania usług w wielu przypadkach może budzić wątpliwości. Na szczęście w art. 10-13 rozporządzenia wprowadzono odpowiednie definicje tych pojęć.
Szczegółowe omówienie najważniejszych z nowych przepisów rozporządzenia znajdziesz w Internetowym Serwisie Księgowego w artykule: Kolejna zmiana w VAT od 1 lipca 2011 r.
Tomasz Maicher
ekspert w zakresie VAT