Zakaz konkurencji związany ze stosunkiem pracy nie wynika z mocy samego prawa, ale może być następstwem odrębnej (od umowy o pracę) umowy zawartej między stronami stosunku pracy. Umowa o zakazie konkurencji powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności. Oznacza to, że w przypadku niezachowania przez strony stosunku pracy formy pisemnej, umowa będzie bezwzględnie nieważna. Warto również przy tym zaznaczyć, że do zachowania pisemnej formy umowy wystarcza złożenie pod jej treścią (która może być wydrukowana) własnoręcznego podpisu, zaś do zawarcia umowy niezbędna jest również wymiana dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany.
W umowie o zakazie konkurencji powinna być precyzyjnie określona działalność konkurencyjna (w tym m.in. rodzaje działalności, formę, zakres terytorialny), od której w trakcie pozostawania w stosunku pracy pracownik będzie się powstrzymywał. Jeżeli czas obowiązywania zakazu konkurencji będzie krótszy niż czas trwania stosunku pracy, to powinien on być również precyzyjnie wskazany w umowie. W przeciwnym razie, umowa o zakazie konkurencji będzie obowiązywała do chwili ustania stosunku pracy z danym pracownikiem.
Dodatkowo, umowa o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy może przewidywać dodatkowe świadczenia (np. dodatkowy składnik wynagrodzenia) za powstrzymywanie się pracownika od działalności konkurencyjnej. Co więcej, takie dodatkowe świadczenia będą przysługiwały pracownikowi tylko wtedy, gdy zostaną przewidziane w umowie, gdyż przepisy Kodeksu pracy, w przeciwieństwie do umowy o zakazie konkurencji obowiązującej po ustaniu stosunku pracy, nie przewidują dla pracownika, którego obowiązuje zakaz konkurencji w czasie trwania stosunku pracy, żadnych dodatkowych świadczeń.
Jeżeli chodzi o konsekwencje naruszenia umowy o zakazie prowadzenia działalności konkurencyjnej w czasie trwania stosunku pracy, to w razie wyrządzenia takim działaniem szkody pracodawcy, pracownik może ponieść z tego tytułu odpowiedzialność odszkodowawczą wobec pracodawcy. Odpowiedzialność ta w przypadku wyrządzenia szkody z winy nieumyślnej, jest ograniczona do odszkodowania nieprzekraczającego kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia. W przypadku zaś szkody umyślnej, odpowiedzialność ta nie jest ograniczona i pracownik jest wówczas zobowiązany do naprawienia szkody w pełnej wysokości. Ponadto, naruszenie tego zakazu może stanowić podstawę do wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę.
Poza powyżej opisaną umową o zakazie konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy, w przypadku, gdy pracownik ma dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, pracodawca i pracownik mogą zawrzeć umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy.
W umowie tej, podobnie jak w powyżej opisanej umowie o zakazie konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy, należy precyzyjnie określić działalność konkurencyjną, od której pracownik będzie się powstrzymywał oraz okres obowiązywania zakazu konkurencji. Umowa ta powinna zostać zawarta również odrębnie, w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Dodatkowo, w przeciwieństwie do umowy o zakazie konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy, niezbędnym i koniecznym elementem treści umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy jest określenie wysokości odszkodowania należnego pracownikowi. Odszkodowanie to nie może być niższe od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji. Konsekwencją naruszenia przez pracownika warunków umowy o zakazie konkurencji po rozwiązaniu stosunku pracy, jest uprawnienie pracodawcy do dochodzenia od niego pełnego odszkodowania za zaistniałą szkodę.
Instytucja zakazu konkurencji ma przede wszystkim stanowić ochronę interesów pracodawców przed podejmowaniem przez obecnych i byłych pracowników działalności konkurencyjnej wobec macierzystego lub byłego zakładu pracy. Zatem celem tej instytucji jest stworzenie takich gwarancji, które zapobiegałyby wykorzystywaniu przez pracownika ważnych informacji, uzyskiwanych w czasie zatrudnienia, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, na rzecz konkurencyjnych podmiotów bądź prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej. Działalność konkurencyjna pracownika może powodować negatywne konsekwencje dla pracodawcy, np. w postaci spadku produkcji, zmniejszenia liczby klientów, czy też podważenia jego pozycji na rynku oferowanych usług bądź towarów.
Podsumowując instytucję zakazu konkurencji, należy wskazać, że zawarcie umowy o zakazie konkurencji może być dla pracodawcy bardzo korzystne, a niekiedy nawet pożądane. W szczególności w sytuacji, gdy pracownik ma dostęp do ważnych i poufnych informacji. Pracownicy powinni przy tym pamiętać, że umowa taka powinna być sformułowana w bardzo precyzyjny sposób, zachowujący wymogi określone w przepisach Kodeksu pracy. Pozwoli to na uniknięcie wątpliwości, które mogłyby skutkować niekorzystną dla pracownika interpretacją postanowień umowy o zakazie konkurencji.
Patrycja Dzięgielewska
aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna